Սեռական օրգաններ
Սեռական օրգաններ Սեռական վերարտադրության օրգաններ[1]։ Այսպես են կոչվում կենդանիների և մարդկանց սեռական վերարտադրության օրգանները, իսկ բույսերի սեռական օրգանները կոչվում են գեներացնող օրգաններ[2][3]։ Սեռական օրգանները կազմում են վերարտադրողական համակարգը։ տղամարդկանց մոտ սերմնահեղուկը կանանց մոտ ձվարանը, դրանք կազմում են առաջնային սեռական օրգանները[4]։ Երկու սեռերի մոտ տեսանելի օրգանները կոչվում են արտաքին սեռական օրգաններ կամ սեռական օրգաններ, իսկ ներքին սեռական օրգանները երկրորդական սեռական օրգաններ[4]։
Կենդանիների մոտ սեռական օրգանները ներառում են սեռական գեղձեր (սերմնահեղուկ և ձվարաններ), վերարտադրողական ուղղիներ (սերմնատարներ և ձվաբջիջներ), մի շարք «լրացուցիչ կրթություն» (Տարբեր տեսակի գեղձեր ինչպես նաև սերմնաբջիջներ) և այլ նմանատիպ օրգաններ։ Բացի այդ, կենդանիների էգերը վերարտադրման օրգաններ ունեն (սաղմը կրելու համար ծառայող), որոնք նույնպես համարվում են սեռական[1][2][3]։
Սեռական գեղձերը (կամ գոնադները) արտադրում են սեռական բջիջներ (կամ գամետներ)[1][3][5]։ Իգական սեռական գեղձերը արտադրում են ձվաբջիջներ և կոչվում են ձվարաններ, իսկ արական սեռական օրգաններն արտադրում են սերմնաբջիջներ և կոչվում են ամորձիներ[6][1]։ Բացի այս գամետները արտադրում են սեռական հորմոններ[6]։
Կանանց սեռական բջիջները դուրս են բերվում ձվաբջիջների միջոցով, արականը անոթների միջոցով։ (Չնայած կան կենդանիներ, որոնք օգտագործում են արտազատման օրգանները։ Օրինակ, գամետները, որպես առանձին օրգաններ, բացակայում են սպունգերի և թարթիչավոր որդերի մետ։ Սեռական բջիջները ցրված են պարենքիմում և դուրս են գալիս բերանի խոռոչով կամ մարմնի կիսման միջոցով)[1][3]։
Կոպուլյատիվ օրգանները բաժանվում են արական և իգական օրգանների։ Առաջինները ներարկում են սերմնահեղուկներ, երկրորդները վերցնում են այն և որոշ դեպքերում պահում որոշակի ժամանակ ապահովելով կենսական ակտիվությանը[7]։ Կոպուլյատիվ օրգաններ հայտնաբերված են մի շարք թռչունների, ձկների, որդերի, փափկամարմինների և արտրոդների մոտ, գրեթե բոլոր սողունների մոտ (բացառությամբ գաթերիայի) և բոլոր կաթնասունների մոտ[1][7]։
Մարդու սեռական օրգանները
Մարդու սեռական օրգանները անատոմիապես բաժանվում են արտաքինի և ներքինի[8][9][10]։
Տղամարդկանց մոտ արտաքին են առնանդամը և բշտիկը, ներքին են ամորձիները, էպիդիդիմիս, սերմնաբջիջներրը, ինչպես նաև շագանակագեղձը[9]։
Կանանց մոտ արտաքին օրգաններն են մեծ և փոքր սեռական շուրթերը, հեշտոցային գավիթը,մեծ խցուկների հեշտոցային գավիթը (կամ բարտոլինային խցուկներ), ներքին օրգաններն են հեշտոցը, արգանդը, արգանդափողերը, ձվարանները[10]։
Բույսերի սեռական օրգանները
Ցածրակարգ բույսերի մոտ սեռական օրգանները սովորաբար միաբջիջ են, բարձրակարգ բույսերը բազմաբջիջ[1]։
Բույսերի մոտ արական սեռական օրգանները կոչվում են անթերիդիումներ,իսկ իգական սեռական օրգանը կոչվում է արքեգոնիում (ցածրագարգ բույսերից են ջրիմուռները և որոշ սնկեր)[1][11][12], կարպոգոնիա (կարմիր ջրիմուռների մոտ)[1][13] կամ արքեգոնիա (բրիոֆիտներում)[1]։ Անթերիդիումը առաջացնում է անթերոզիդներ (սերմնաբջիջներ) կամ սերմնահեղուկ (կարմիր ջրիմուռներ, պասիվ շարժվող սեռական օրգաններ)[1][14][15], իսկ կանանց սեռական օրգանն արտադրում է ձվաբջիջներ[1]։
Պետք է նշել, որ ջրիմուռները կոնյուգատներ են (օրինակ սպիրոգիրա) իսկ բազիդիոմիցետները չունեն հատուկ սեռական օրգաններ[1]։ Կոնյուգատների մոտ սեռական պրոցեսում տեղի է ունենում երկու պրոտոպլաստների միաձուլում (արական և իգական) սեռական բջիջները, այս գործընթացը կոչվում է միաձուլում (լատիներեն «միաձուլում», «միացում»)[1][16]։ Բազիդիալ սնկերի մոտ տեղի է ունենում առաջնային միցելիաների բջիջների միաձուլում[1]։
Ծանոթագրություններ
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սեռական օրգաններ» հոդվածին։ |