Ցեֆալոսպորիններ
Ցեֆալոսպորիններ, β-լակտամային օղակ պարունակող հակաբիոտիկների խումբ, որոնք ստացվում են են ակրեմոնիա սնկից, որը նախկինում կոչվել ցեֆալոսպորիում[1]։
| Ցեֆալոսպորիններ | |
|---|---|
 Հակաբիոտիկների խումբ | |
| Տեսակ | նմանատիպ կիրառությամբ կամ գործառույթով քիմիական նյութերի դաս և structural class of chemical entities? |
| Կենսաբանական թիրախ | Պենիցիլին կապող սպիտակուց |
Ցեֆամիցինների հետ միասին կազմում են β-լակտամայինին հակաբիոտիկների ենթախմբերից մեկը՝ ցեֆեմները։ Ցեֆալոսպորինները հայտնաբերվել են 1945 թվականին և վաճառքի են հանվել 1964-ից[2]։
Հայտնաբերում
Աերոբ բորբոսը, որն արտադրում է ցեֆալոսպորին C հայտնաբերվել է իտալացի դեղագետ Ջուզեպպե Բրոցուի կողմից 1945 թվականի հուլիսին Սարդինիայի Կալյարի նավահանգստի մոտակայքում։
Կառուցվածք
Ցեֆալոսպորինները պարունակում են դիհիդրոթիազինի 6-անդամանի օղակ։ 3-րդ դիրքում տեղակայված խմբերը հիմնականում ապահովում են ֆարմակալոգիական հատկությունները, իսկ 7-րդ դիրքի խմբերը հակաբակտերիալ ակտիվությունը։ Սակայն առկան են բացառություններ[3]։
Կիրառում
Ցեֆալոսպորիններն օգտագործվում են իրենց նկատմամբ զգայուն բակտերիալ ինֆեկցոին հիվանդությունների կանխերգելման և բուժման նպատակով։ Առաջին սերնդի ցեֆալոսֆորինները հիմնականում ակտիվ են Գրամ-դրական բակտերիաների, օրինակ՝ ստաֆիլակոկերի և ստրեպտոկոկերի նկատմամբ[4]։ Դրանք օգտագործվում են մաշկի, փափուկ հյուսվածքների և վիրաբուժական վարկների բուժման համար[5]։ Ցեֆալոսպորինների հաջորդող սերունդները ավելի բարձր ակտիվություն են ցուցաբերում Գրամ-բացասական բակտերիաների նկատմամբ, դիտվում է նաև Գրամ-դրականների նկատմամբ ակտիվության թուլացում[6]։
β-լակտամային օղակում առկա որոշակի տարբերությունների շնորհիվ ցեֆալոսֆորինները երբեմն կարող են օգտագործվել այն հիվանդների մոտ, ովքեր ունեն ալերգիա պենիցիլինների նկատմամբ։ Ցեֆալաոսֆորինների արտազատումը կատարվում է երիկամերով[4]։
Կողմնակի ազդեցություններ
Ցեֆալոսպորինների հաճախ հանդիպող (≥ 1% դեպքերում) կողմնակի ազդեցություններն են՝ փորլուծությունը, սրտխառնոցը, ցանը, ջրա-էլեկտրոլիտային հաշվեկշռի խանգարումները, ցավն ու բորբոքումը ներարկման տեղում։ Հազվադեպ հանդիպող կողմնակի (0.1–1% դեպքերում) էֆեկտներն են՝ փսխումը, գլխացավը, գլխապտույտը, բերանի և հեշտոցի կանդիդոզը, կեղծ թաղանթային կոլիտը, սուպերինֆեկցիաները, էոզինոֆիլիան,նեֆրոտոքսիկությունը, նեյտրոպենիան, թրոմբոցիտոպենիան և ջերմության բարձրացումը։
Ցեֆալոսպորինները կարող են առաջացնել խաչաձև ալերգիկ ռեակցիաներ այլ բետա լակտամային հակաբիոտիկների հետ[6]։
Որոշ ցեֆալոսպորիններ կարող են առաջացնել դիսուլֆիրամին նման ազդեցություն (բարձրացնում են զգայունությւոնը էթանոլի նկատմամբ), ինչպես նաև կարող են բերել հիպոպրոթրոմբինեմիայի[7][8]։ Դրանց խմբին են պատկանում լատամոքսեֆը (մոքսալակտամ), ցեֆենօքսիմը, ցեֆոպերազոնը, ցեֆամանդոլը, ցեֆմետազոլը և ցեֆոտետանը։ Սրա հավանական պատճառը կարող է լինել այս ցեֆելաոսպորինների կառուցվածքում առկա N-մեթիլթիոտետրազոլի կողմնային շղթան, որը արգելակում է վիտամին K էպոքսիդ ռեդուկտազ ֆերմենտը (հիպոպրոթրոմբինեմիա) և ալդեհիդ դեհիդրոգենազ ֆերմենտը (էթանոլի տանելիության նվազում)[9]։ Այպիսով, ալկոհոլի և ցեֆալոսպորինների զուգակցումը հակացուցված է և ծանր դեպքերում կարող բերել մահվան[10]։
Ազդման մեխանիզմ
Ցեֆալոսպորինները, որոնք մանրէասպան հակաբիտիկներ են, այլ β-լակտամայինին հակաբիոտիկների նման ընկճում են բակտերիալ բջջապատի պեպտիդոգլիկանների սինթեզը։ Պեպտիդոգլիկանները կարևոր նշանակություն ունեն բջջապատի ամբողջականության պահպանման համար։ Պեպտիդոգլիկանների տրանսպեեպտիդացման պրոցեսի վերջին փուլը կատարում են պենիցիլին-կապող սպիատակուցները (ՊԿՍ)։ Ցեֆալոսպորինները իրենց β-լակտամայինին օղակով նմանակում են պետտիդոգլիկանի D-Ala-D-Ala հատվածին և կապվում են պենիցիլին-կապող սպիատակուցներին՝ անդարձելի ընկճելով տրանսպեպտիդացման պրոցեսը և բջջապատի սինթեզը[11]։
Կայունություն
Ցեֆալոսպորինների նկատմամբ կայունությունը զարգանում է կա՛մ առկա ՊԿՍ-ների նկատմամբ խնամակցության նվազմամբ կամ β-լակտամայինին օղակի նկատմամբ անզգայուն ՊԿՍ-ների սինթեզով։ Համեմատած այլ β-լակտամային հակաբիոտիկների առավել կայուն են β-լակտամազի նկատմամբ։ Citrobacter freundii-ի, Enterobacter cloacae-ի, Neisseria gonorrhoeae-ի, and Escherichia coli-ի որոշ շտամներ ձեռք են բերել կայունություն ցեֆալոսպորինների նկատմամբ։ Morganella morganii-ի, Proteus vulgaris-ի, Providencia rettgeri-ի, Pseudomonas aeruginosa-ի, Serratia marcescens-ի and Klebsiella pneumoniae-ի որոշ շտամներ զարգացրել են տարբեր աստիճանների կայունություն ցեֆալոսպաորինների նկատմամբ[12][13]։
Դասակարգում
Ցեֆալոսպորինները պայմանականորեն բաժանվում են 5 սերունդների։ Ամեն հաջորդ սերունդ ունի ավելի բարձր ակտիվություն Գրամ-բացասական մանրէների նկատմամբ, իսկ Գրամ-դրակաների նկատմամբ ակտիվությունը սովորաբար նվազում է[14]։
Առաջին սերունդ
Ցեֆալոտին, ցեֆազոլին, ցեֆալեքսին, ցեֆապիրին, ցեֆրադին։
Երկրորդ սերունդ
Ցեֆօքսիտին, ցեֆուրօքսիմ, ցեֆակլոր, ցեֆպրոզիլ և ցեֆմետազոլ։
Երրորդ սերունդ
Ցեֆտազիդիմ, ցեֆտրիաքսոն, ցեֆոտաքսիմ, ցեֆոպերազոն։
Չորրորդ սերունդ
Ցեֆեպիմ, ցեֆպիրոմ։
Հինգերրորդ սերունդ
Ցեֆտոբիպրոլ (զևտերա)։
Ակտիվություն
1-ին-4-րդ սերունդների ցեֆալոսպորինները անարդյունավետ են հետևյալ մանրէների նկատմամբ[15].
- Լիստերիա
- Ատիպիիկ թոքաբորբի հարուցիչներ (այդ թվում միկոպլազմա և քլամիդիա)
- MRSA (մեթիցլին-կայուն ոսկեգույն ստաֆիլակոկ)
- Էնտերոկոկեր
5-րդ սերնդի ցեֆալոսպորինները ակտիվ են MRSA-ի, լիստերիայի և Enterococcus faecalis-ի նկատմամբ[15][16]։
| Անվանում | Նկարագիր | ||
|---|---|---|---|
| Հիմնական | Վաճառքային անվանում | ||
| 1 | Ցեֆալեքսին (Cefalexin) | Կեֆլեքս (Keflex) | Ակտիվությունը Գրամ-դրականների նկատմամբ. Ակտիվ են պենիցիլինազ արտադրող, մեթիցիլին-զգայուն ստրեպտոկոկերի և ստաֆիլակոկերի նկատմամբ (սակայն չեն համարվում առաջին ընտրության դեղեր նշված վարակների բուժման համար)։ Ակտիվ չեն մեթիցիլին-կայուն ստաֆիլակոկերի և ստրեպտոկոկերի նկատմամբ[6]։ Ակտիվությունը Գրամ-բացասականների նկատմամբ. Ակտիվ են Proteus mirabilis-ի, Escherichia coli-ի որոշ շտամների և Klebsiella pneumoniae-ի նկատմամբ։ Չունեն ակտիվություն Bacteroides fragilis-ի, Pseudomonas-ի, Acinetobacter-ի, Enterobacter-ի, ինդոլ-դրական Proteus-ի և Serratia-ի նկատմամբ[6]։ |
| Ցեֆադրoքսիլ (Cefadroxil) | Դուրիցեֆ (Duricef) | ||
| Ցեֆազոլին (Cefazolin) | Անցեֆ, Կեֆզոլ (Ancef, Kefzol) | ||
| Ցեֆապիրին (Cefapirin) | Ցեֆադրիլ (Cefadryl) | ||
| Ցեֆացետրիլ (Cefacetrile) | |||
| Ցեֆալոգլիցին (Cefaloglycin) | |||
| Ցեֆալոնիում (Cefalonium) | |||
| Ցեֆալորիդին (Cefaloridine) | |||
| Ցեֆալոտին (Cefalotin) | Կեֆլին (Keflin) | ||
| Ցեֆատրիզին (Cefatrizine) | |||
| Ցեֆազաֆլուր (Cefazaflur) | |||
| Ցեֆազեդոն (Cefazedone) | |||
| Ցեֆրադին (Cefradine) | Վելոսեֆ (Velosef) | ||
| Ցեֆօքսադին (Cefroxadine) | |||
| Ցեֆտեզոլ (Ceftezole) | |||
| 2 | Ցեֆուրօքսիմ (Cefuroxime) | Ալտացեֆ, Զեֆու Զինատ, Զինացեֆ, Ցեֆտին, Բիոֆուրօքսիմ, Քսորիմաքս (Altacef, Zefu, Zinnat, Zinacef, Ceftin, Biofuroksym[17], Xorimax) | Ակտիվությունը Գրամ-դրականների նկատմամբ. Ավելի ցածր քան առաջին սերունդը։ Ակտիվությունը Գրամ-բացասականների նկատմամբ. Ավելի ակտիվ են, քան նախորդ սերունդը։ Ակտիվ են Haemophilus influenzae-ի, Enterobacter aeogenes-ի, որոշ Neisseria-ների և Klebsiella pneumoniae-ի նկատմամբ։ |
| Ցեֆպրոզիլ (Cefprozil) | Ցեֆզիլ (Cefzil) | ||
| Ցեֆակլոր (Cefaclor) | Ցեկլոր, Դիստակլոր, Կեֆլոր Ռանիկլոր (Ceclor, Distaclor, Keflor, Raniclor) | ||
| Ցեֆոնիցիդ (Cefonicid) | Մոնոցիդ (Monocid) | ||
| Ցեֆուզոնամ (Cefuzonam) | |||
| Ցեֆամանդոլ (Cefamandole) | |||
| (2) | Ցեֆօքսիտին (Cefoxitin) | Մեֆօքսին (Mefoxin) | Ցեֆամիցինները երբեմն դասակարգվում են որպես 2-րդ սերնդի ցեֆալոսպորիններ։ |
| Ցեֆոտետան (Cefotetan) | Ցեֆոտան (Cefotan) | ||
| Ցեֆմետազոլ (Cefmetazole) | Զեֆազոն (Zefazone) | ||
| Ցեֆմինօքս (Cefminox) | |||
| Ցեֆբուպերազոն (Cefbuperazone) | |||
| Ցեֆոտիամ (Cefotiam) | Պանսպորին (Pansporin) | ||
| Լորակարբեֆ (Loracarbef) | Լորաբիդ (Lorabid) | Ցեֆակլորի կարբացեֆեմային անալոգն է։ | |
| 3 | Ցեֆդինիր (Cefdinir) | Սեֆդին, Զինիր, Օմնիցեֆ, Կեֆնիր (Sefdin, Zinir, Omnicef, Kefnir) | Ակտիվությունը Գրամ-դրականների նկատմամբ. Այս խմբի որոշ ներկայացուցիչներ հատկապես նրանք, որոնք օգտագործվում են մարսողական ճանապարհով ունեն իջած ակտիվություն Գրամ-դրական օրգանիզմների նկատմամբ։ Ստաֆիլակոկերի և ստրեպտոկոկերի նկատմամբ ակտիվությունը ավելի ցածր է, քան առաջին և երկրորդ սերունդներինը[18]։ Ակտիվությունը Գրամ-բացասականների նկատմամբ. 3-րդ սերնդի ցեֆալոսպորինները ունեն ազդեցության լայն ոլորտ Գրամ-բացասական օրգանիզմների նկատմամբ։ Հատկապես արդյունավետ են հիվանդանոցային վարակների բուժման համար, սակայն բետա լակտամազ ֆերեմնտ ունեցող բակտերիաների շտամների քանակի մեծացումը նվացեցնում է այս սերնդի հակաբիոտիկների կլինիկական օգտագործումը։ Թափանցում են նաև արյուն-ուղեղային պատնեշով, որը նրանց արդյունավետ է դարձնում պնևմոկոկերով, մենինգոկոկերով, H. influenzae-ով, զգայուն E. coli-ով, Klebsiella-ով և պենցիլին-կայուն N. gonorrhoeae-ով հարուցաված մենինգիտների բուժման համար։ 2012-թվականի օգոստոսից սկսած ԱՄՆ-ում ցեֆտրիաքսոնը համրվում է գոնորեայի բուժման հիմնական պրեպարատ (ազիթրոմիցինի կամ դօքսիցիկլինի հետ զուգակցված քլամիդիոզի բուժման համար)։ Ցեֆիքսիմն այլևս չի հավարվում առաջին շարքի պերեպարատ, քանի որ բարձրացել է դրա նկատմամբ բակտերիաների կայունությունը[19]։ |
| Ցեֆտրիաքսոն(Ceftriaxone) | Ռոցեֆին (Rocephin) | ||
| Ցեֆտազիդիմ (Ceftazidime) | Մեզատ, Ֆորտում, Ֆորտազ (Meezat, Fortum, Fortaz) | ||
| Ցեֆիքսիմ (Cefixime) | Ֆիքս, Զիֆի, Սուպրաքս (Fixx, Zifi, Suprax) | ||
| Ցեֆպոդօքսիմ (Cefpodoxime) | Վանտին, PECEF, Սիմպլիցեֆ (ՍVantin, PECEF, Simplicef) | ||
| Ցեֆտիոֆուր (Ceftiofur) | Նաքսացել, Էքսցենել (Naxcel, Excenel) | ||
| Ցեֆոտաքսիմ (Cefotaxime) | Կլաֆորան (Claforan) | ||
| Ցեֆտիզօքսիմ (Ceftizoxime) | Ցեֆիզօքս (Cefizox) | ||
| Ցեֆդիտորեն (Cefditoren) | Զոստոմ-Օ (Zostom-O) | ||
| Ցեֆտիբութեն (Ceftibuten) | Ցեդաքս (Cedax) | ||
| Ցեֆովեցին (Cefovecin) | Կոնվենիա (Convenia) | ||
| Ցեֆդալօքսիմ (Cefdaloxime) | |||
| Ցեֆկապեն (Cefcapene) | |||
| Ցեֆետամետ (Cefetamet) | |||
| Ցեֆմենօքսիմ (Cefmenoxime) | |||
| Ցեֆոդիզիմ (Cefodizime) | |||
| Ցեֆպիմիզոլ (Cefpimizole) | |||
| Ցեֆտերամ (Cefteram) | |||
| Ցեֆտիոլեն (Ceftiolene) | |||
| Ցեֆոպերազոն (Cefoperazone) | Ցեֆոբիդ (Cefobid) | ||
| (3) | Լատամօքսեֆ (Latamoxef ) | Օքսացեֆեմ է, որը երբեմն դասվում է 3-րդ սերնդի ցեֆալոսպորինների շարքին։ | |
| 4 | Ցեֆեպիմ (Cefepime) | Մաքսիպիմ (Maxipime) | Ակտիվությունը Գրամ-դրականների նկատմամբ. Առաջին սերնդի հետ համեմատած ունեն գրեթե նույն ակտիվությունը Գրամ-դրական բակտերիաների նկատմամբ։ Ակտիվությունը Գրամ-բացասականների նկատմամբ. 4-րդ սերնդի ցեֆալոսպորինները ներքին աղեր են և կարող են թափանցել Գրամ-դրական բակտերիաների արտաքին թաղանթով[20]։ Ունեն ավելի բարձր կայունություն բետա-լակտամազի նկատմամբ, քան նախորդ սերունդները։ Շատերը կարող են օգտագործվել մենինգիտի բուժման հմաար։ Ակտիվ են նաև կապտաթարախային ցուպիկի նկատմամբ[6]։ |
| Ցեֆիդերոկոլ (Cefiderocol) | Ֆետրոժա (Fetroja) | ||
| Ցեֆքինոմ (Cefquinome) | |||
| Ցեֆկլիդին (Cefclidine) | |||
| Ցեֆլուպրենամ (Cefluprenam) | |||
| Ցեֆոսելիս (Cefoselis) | |||
| Ցեֆոզոպրան (Cefozopran) | |||
| Ցեֆպիրոմ (Cefpirome) | Ցեֆրոմ (Cefrom) | ||
| (4) | Ֆլոմօքսեֆ (Flomoxef) | Օքսացեֆեմ է, որն երբեմն դասվում է 4-րդ սերնդի ցեֆալոսպորինների շարքին։ | |
| 5 | Ցեֆտարոլին (Ceftaroline) | Ցեֆտոբիպրոլը ակտիվ է կապտաթարախային ցուպիկի նկատմամբ և դրա հանդեպ կայունունությունը առաջանում է բավականին ուշ։ Ցեֆտարոլինը ի տարբերություն ցեֆտոբիպրոլի ակտիվ չէ կապտաթարախային ցուպիկի, վանկոմիցին-կայուն էնտերոկոկերի նկատմամբ[21]։ Ցեֆտոլոզամն օգտագործվում է ներորովայնային և միզուղիների ծանրացած վարակների բուժման նպատակով։ Այն զուգակցվում է բետա լակտամազի արգելակիչ տազոբակտամի հետ[22][23][24][25][26]։ | |
| Ցեֆտոլոզան (Ceftolozane) | Զերբաքսա (Zerbaxa) | ||
| Ցեֆտոբիպրոլ (Ceftobiprole) | |||
| ? | Ցեֆալորամ (Cefaloram) | Այս ցեֆալոսպորինները դեռևս դասակարգված չեն։ | |
| Ցեֆապարոլ (Cefaparole) | |||
| Ցեֆկանել (Cefcanel) | |||
| Ցեֆեդրոլոր (Cefedrolor) | |||
| Ցեֆեմպիդոն (Cefempidone) | |||
| Ցեֆետրիզոլ (Cefetrizole) | |||
| Ցեֆիվիտրիլ (Cefivitril) | |||
| Ցեֆմատիլեն (Cefmatilen) | |||
| Ցեֆմեպիդիում (Cefmepidium) | |||
| Ցեֆօքսազոլ (Cefoxazole) | |||
| Ցեֆրոտիլ (Cefrotil) | |||
| Ցեֆսումիդ (Cefsumide) | |||
| Ցեֆտիօքսիդ (Ceftioxide) | |||
| Ցեֆուրացետիմ (Cefuracetime) | |||
| Նիտրոցեֆին (Nitrocefin) | |||
Պատմություն
Ցեֆալոսպորիներն առաջին անգամ ստացել է իտալացի դեղագետ Ջուզեպպե Բրոցուին՝ ակրեմոնիա սնկից 1945 թվականին Սարդինիայում[27]։ Նա նկատել է, որ այս սնկի կուլտուրաները արտադրում են տիֆի հարուցչին ոչնչացնող ակտիվ նյութեր։ Գայ Նյուտոնը և Էդվարդ Աբրահամը Օքսֆորդի համալսարնում առաջին անգամ անջատել են ցեֆալոսպորին C-ն։ Ցեֆալոսոպրին C-ից անջատել են ցեֆալոսպորինի կորիզը՝ 7-ամինոցեֆալոսպորինաթթուն, որը 6-ամինոպենիցլինաթթվի անալոգն էր, բայց չուներ էական կլինիկակակն նշանակություն։ 1964 թվականին Eli Lilly and Company դեղագիտական ընկերությունը 7-ամինոցեֆալոսպորինաթթվի կողմնային շղթաների մոդիֆիկացիայի արդյունքում ստացել է խմբի առաջին հակաբիոտիկը՝ ցեֆալոտինը։
Ծանոթագրություն
Արտաքին հղումներ
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ցեֆալոսպորիններ» հոդվածին։ |