Փոքրասիական տրիտոն

Արտաքին կառուցվածք

Մարմնի երկարությունը 1,5-8,8 սմ է, պոչը՝ գրեթե նույն երկարության։ Էգերը գորշավուն են, մեջքի երկայնքով հաճախ ունենում են մուգ գույնի կետիկներ։ Ողնաշարի ուղղությամբ ձգվում է լայն, շեկ զոլ։ Արուների մեջքի գորշադեղնավուն, բրոնզագույն երանգով ընդհանուր գունավորման վրա կա սև խալերից կազմված նախշ։ Պարանոցի, վերջույթների և պոչի խալերն ավելի խոշոր են։ Ներքևի 2 եզրային շարքերի խալերը միանալով՝ ձևավորում են զուգահեռ երկայնակի սև զոլեր, որոնց արանքում կա սպիտակ զոլ։ Հարսանեկան շրջանում արուների մեջքի վրա ձևավորվում է բարձր, մարմնի երկարության 1/4-ին հասնող, խիստ կտրտված կատարանման լողաթաղանթ, որը կազմված է 15 ատամիկներից։ Պոչի ստորին մակերեսով ձգվում է սղոցաձև լողաթաղանթ (կատար)։ Մեջքային կատարի յուրաքանչյուր ատամիկ կրում է երկայնակի սև զոլ։ Այս շրջանում արուների պոչի ստորին մասը ձեռք է բերում թանաքագույն երանգ։ Կոկորդը և գլխի ստորին մասը սպիտակ են՝ սև բծերով։ Էգերի մեջքային կատարը բացակայում է։ 2 սեռերի որովայնը սպիտակավունից վառ նարնջագույն է, աչքի բիբը՝ ոսկեգույն, վերին և ստորին մասերում կա մեկական սև բիծ^[1][2]։

Կենսակերպ

Վարում է գլխավորապես մթնշաղային ու գիշերային կենսակերպ։ Սնվում է հիմնականում մանր անողնաշարավորներով։ Ձմեռում է ցամաքում՝ աշնան վերջից գարնան սկիզբը։ Զուգավորումը տեղի է ունենում գարնանը։ Բեղմնավորումը ներքին է. էգը հավաքում է սպերմատոֆորը արուի հետ անմիջական հպման ընթացքում։ Էգը ձվերը կպցնում է տերևներին կամ ստորջրյա այլ առարկաների։ Թրթուրը ծնվում է ձվադրումից 12-30 օր հետո։ Կերպարանափոխությունը տեղի է ունենում ամռան վերջից աշնան սկիզբը։ Հայտնի են թրթուրների ձմեռման դեպքեր և կերպարանափոխված (ևեոտենիկ) ձև։ Օգտակար է. ոչնչացնում է վնասատու փափկամարմիններին ու միջատներին։

Տարածված են Իսրայելում, Լիբանանում, Սիրիայում, Փոքր Ասիայում, Արևմտյան Կովկասում։

Տարածվածությունը Հայաստանում

ՀՀ-ում հայտնի է միայն Լոռու մարզում՝ Ախթալա, Օձուն և Դսեղ գյուղերի շրջակայքում։ Բնակվում է հոսող ու կանգուն ջրավազաններում և ափամերձ վայրերում՝ ծովի մակարդակից 900-1200 մ բարձրության վրա։

ՀՀ-ում որսվում է մեծ քանակներով, ինչի հետևանքով կարող է անհետանալ։ Հաճախ խնամվում է անազատ պայմաններում՝ որպես գեղազարդիչ տեսակ։

Հայտնի են տեղային ռելիկտային պոպուլյացիաներ Հայաստանի հյուսիսում։ ԲՊՄՄ Կարմիր ցուցակի չափորոշիչներով գնահատվում որպես կրիտիկական վիճակում գտնվող տեսակ։

Թվաքանակը բնության մեջ կազմում է 1500–1800 առանձնյակ։

Թվաքանակի վրա բացասականորեն են ազդում անտառահատումները, մանր ջրավազանների ոչնչացումը և անասունների գերարածեցումը։ Պոպուլյացիային սպառնացող վտանգներից է զանգվածային ապօրինի որսը՝ տրիտոններին տերարիումների սիրահարներին վաճառելու նպատակով։

Գրանցված է Բեռնի կոնվենցիայի II հավելվածում^[3]