Dominio (biolohia)
| Ti panagsisinnaruno ti biolohiko a pannakaidasig dagiti walo a kangrunaan a taksonomiko a ranggo. Ti biag ket nabingbingay kadagiti dominio, ken nabingbingay manen kadagiti grupo. Dagiti bassit a naipakatengngaan a pannakairanggo ket saan a naipakita. |
|---|
Iti biolohiko a taksonomia, ti dominio (tipay superregnum, nalatak a pagarian, imperio, wenno regio) ket isu ti kangatuan a taksonomiko a ranggo dagiti organismo iti taksonomiko a sistema ti Woese (sagpaminsan nga adda iti nalatak apagarian ti Neomura), a nagatngato ngem ti pagarian. Segun ti sistema ti tallo a dominio ni Carl Woese, a naipayam-ammo idi 1990, ti Puonan iti Biag ket buklen dagiti tallo a dominio: Archaea, Bakteria ken Eukarya.[1] Ti pannakaurnos ti taksa ket mangipaltiing ti kammasapulan a paggigiddiatan kadagitireflects the fundamental differences in the henoma.
Dagiti alternatibo a pannakaidasig
Dagiti alternatibo a pannakaidasig ti biag a naisingsingasing ket mairaman ti:
- Ti sistema ti dua nga imperio wenno 'sistema ti nalatak a dominio, nga adda ti kanagtuan nga agpang a pannkaigrupo iti Prokaryota (wenno Monera) ken Eukaryota.[2][3]
- Ti sistema ti tallo a dominio (Bakteria, Archaea, Eukarya) nga adda dagiti lima a nalatak a grupo iti Eukarya (Unikonta, Excavata, Chromalveolata, Rhizaria ken Archaeplastida)[2][4][5]
Awan kadagitoy a tallo a sistema nga agdama a mangiraman ti awan selula a biag. Manipud idi 2011 adda nagsasaritaan a maipanggep dagiti nukleositoplasmiko a dakkel a DNA a birus a mabalin a ti maikapat a sanga ti dominio iti biag, ti panirigan a sinuportaran dagiti agsuksukisok idi 2012 a nangipalplawag kadagiti abstraktoda, "Ti pannakaduktal kadagiti higante a birus nga adda iti henoma ken pisikal a kadakkel a maipada kadagiti selular nga organismo, dagiti tidda ti protina a patarus ti makina ken dagiti naisangayan ti birus a parasitiko (virophages) ket nakapartuat kadagiti saludsod a maipanggep kadagiti taudanda. Dagiti ebidensia ket mangikedkeddeng para iti pannakaitiponda kadagiti sangalubongan a pilohenomiko a panagadal ken ti kosiderasionda a kas maysa a naisangayn ken taga-ugma a a porma iti biag." Dagitoy ket agtultuloyda, "Dagiti resulta ket tumawtawag para iti panagbalbaliw a waya ti pannakaipagarupan kadagiti birus. Dagitoy ket mabalin a mangirepresenta iti naisangayan a porma iti biag nga adda idin wenno kimmaduaan nga adda iti kinaudi nga unibersal a sapasap a tinaudan (LUCA) ken buklen ti nangruna a paset ti bioespera iti planeta."[6]
Dagiti birus
Iti agdama awan kadagitoy a tallo a sistema ti mangiraman ti saan a selular a biag. Manipud idi 2011 adda met dagiti nakisinnaritaan a maipanggep kadagiti birus a nukleositoplasmic a dakkel a DNA a mabalin nga isonto ti maikauppat a sanga ti dominio ti biag, ti maysa apanirigan a sinuportaran babaen dagiti agsuksukimat idi 2012 a nangipalawag ti abtraktoda, "Ti pannakaduktal kadagiti higante a birus nga addaan iti henoma ken pisikal a kadakkel a maipada kadagiti selular nga organismo, dagiti tidda ti protina a makina ti panagipatarus ken dagiti naisangayan ti birus a parasitiko (virophages) ket nakapartuat kadagiti makasikap a salusod a maipanggep ti nagtaudanda. Dagiti nagay-ayat ti ebidensia para iti pannakairamanda para kadagiti panagadal ti sangalubongan a pilohenetiko ken ti pannakaikeddengda a kas maysa a naisangayan ken duog a porma ti biag." Nga intuloyda ket, "Dagiti resulta ket tumawtawag para iti panagbalbaliw iti waya a panangipagarup kadagiti birus. Mabalin a dagitoy ket mangirepresenta ti maysa a naisangayan a porma ti biag a mabalin a saan nga inunaan wenno kimmuyog a nagbiag iti naudi nga unibersal a kadawyan a tinaudan (LUCA) ken mangbukel ti nangruna unay a paset ti biospera ti bukod tayo a planeta."[7]