Gubat ti Filipino–Amerikano

Ti Gubat ti Filipinoe–Amerikano (Espaniol: Guerra Filipino-Estadounidense, Filipino: Digmaang Pilipino-Amerikano) (1899–1902)^[11] ket maysa idi a suppiat a nagbaetan ti Umuna a Republika ti Filipinas (Espaniol: República Filipina) ken ti Estados Unidos.

Gubat ti Filipino–Amerikano
Agpakanawan manipud itingato: Dagiti tropa ti Estados Unidos iti Manila, ni Gregorio del Pilar ken dagiti tropana idi agarup a 1898, Dagiti Amerikano nga agguarguardia iti rangtay ti Karayan Pasig idi 1898, Gubat ti Santa Cruz, Dagiti soldado ti Filipinas iti Malolos, Gubat ti Quingua.
Petsa Pebrero 4, 1899 – Hulio 4, 1902[i] (3 a tawen, 1 a bulan ken 2 nga aldaw) Rebelion ti Moro: 1899–1913 Lokasion Filipinas Resulta Balligi ti Amerikano Panangsakup ti Amerikano ti Filipinas; pannakawaswas ti Umuna a Republika ti Filipinas. Panagbalbaliw ti teritorio Ti Filipinas ket nagbalin a maysa a di nainkorporado a teritorio ti Estados Unidos ken, kalpasanna, ti maysa a Mankomunidad ti Estados Unidos (aginggana idi 1946).
Dagiti makigubgubat
Estados Unidos Gobierno ti Militar ti Estados Unidos iti Is-isla ti Filipinas Eskawt ti Filipinas Konstabulario ti Filipinas	Republika Filipina Republika ti Tagalog Republika ti Negros Babaylanes Pulajanes Republika ti Zamboanga  Sultanato ti Sulu Tattao a Moro Limitado a Ganganaet a Suporta:  Imperio ti Hapon Shishi[1]
Dagiti agbilbilin ken daulo
William McKinley Theodore Roosevelt Elwell Stephen Otis Arthur MacArthur, Jr. Wesley Merritt Loyd Wheaton Thomas M. Anderson Joseph Wheeler John J. Pershing Jacob H. Smith Henry Lawton Frederick N. Funston Leonard Wood	Emilio Aguinaldo Antonio Luna Artemio Ricarte José Alejandrino Apolinario Mabini Hilaria del Rosario Miguel Malvar Gregorio Del Pilar Manuel Tinio Pio del Pilar Juan Cailles Macario Sakay  Dionisio Seguela Teresa Magbanua Vicente Alvarez Jamal ul-Kiram I Datu Ali Hara Tei[1]
Kapigsa
≈126,000 a dagup[3][4] ≈24,000 to ≈44,000 kapigsa ti pagbabakalan[5]	agarup a 80,000–100,000 ≈Kadawyan & Di-kadawyan
Dagiti nadangran ken natnatay
4,234[6]–6,165 killed,[7] 2,818 a nasugatan[6]	12,000[3]–20,000[8] napatay
Dagiti paisano a Filipino: 200,000–250,000 a natay, kaaduan manipud iti sakit[8][9][10][ii]

Nangrugi ti suppiat idi saan a kinayat ti Umuna a Republika ti Filipinas dagiti termino ti Tulag ti Paris babaen ti panangala ti Estados Unidos iti Filipinas manipud ti Espania a nangpasardeng ti Gubat ti Espaniol–Amerikano.^[12][13] Ti gubat ket ti panagtuloy ti salisal para iti wayawaya ti Filipinas a nangrugi di 1896 iti Yaalsa ti Filipinas.

Nangrugi ti panaglaban dagiti puersa ti Estados Unidos ken ti Republika Filipina idi Pebrero 4, 1899, ken napardas a kimmaro iti Maikadua a Gubat ti Manila idi 1899 . Idi Hunio 2, 1899, opisial nga inrangarang ti Umuna a Republika ti Filipinas ti gubat a panagsuppiat iti Estados Unidos.^[14] Ti gubat ket opisial a nagpatingga idi Hulio 2, 1902,^[15] a nagballigi met ti Estados Unidos. Nupay kasta, adda met dagiti dadduma a grupo ti Filipinas nga indauluan dagiti beterano iti Katipunan a nagtultuloy a nakilaban kadagiti puersa ti Amerikano. Kadagitoy idi a daulo ket ni Heneral Macario Sacay, ti beterano a miembro ti Katipunan a nangituloy ti presidensia iti nairangarang a "Republika ti Tagalog", a naporma idi 1902 kalpasan ti pannakatiliw ni Presidente Emilio Aguinaldo. Dagiti dadduma agrupo, mairaman dagiti tattao a Moro ken dagiti tattao a Pulahanes, ket nagtultuloyda kadagiti panagsuppiat kadagiti adayo a lugar ken dagiti isla aginggana iti kanungpalan a pannakaabakda kalapsan ti maysa a dekada iti Gubat ti Bud Bagsak idi Hunio 15, 1913.^[2]