 | |
| Math | castell  |
|---|---|
| Daearyddiaeth | |
| Lleoliad | Dyffryn Cennen |
| Sir | Sir Gaerfyrddin |
| Gwlad |  Cymru |
| Uwch y môr | 251.8 metr |
| Cyfesurynnau | 51.854551°N 3.935246°W |
| Rheolir gan | Cadw |
 | |
| Perchnogaeth | Cadw |
| Statws treftadaeth | adeilad rhestredig Gradd I, heneb gofrestredig |
| Manylion | |
| Dynodwr Cadw | CM001 |
Castell ger Llandeilo, Sir Gaerfyrddin, yw Castell Carreg Cennen. Mae'r castell ym Mharc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog. O dan y castell mae rheddfa ac ogof. Mae'r castell yn sefyll rhai milltiroedd i'r dwyrain o Gastell Dinefwr, castell pwysicaf tywysogion Deheubarth a safle eu llys.
Adeiladwyd y castell cyntaf gan y Cymry, efallai gan Rhys ap Gruffudd o Ddeheubarth, ond roedd pobl yn defnyddio'r safle uwchben craig galchfaen yn yr oesau cynhanesyddol ac yng nghyfnod y Rhufeiniaid. Ceir y cyfeiriad cyntaf at y castell yn 1248 pan ailgipiodd Rhys y castell o ddwylo'r Saeson. Yn 1257 cipiodd Maredudd ap Rhys Gryg, oedd yn gynghreiriad pwysig i'r Tywysog Llywelyn ap Gruffudd yn y de, y castell oddi ar Rhys yn ei dro ac am gyfnod roedd yn safle pwysig ym mrwydrau'r Cymry am annibyniaeth dan y tywysog hwnnw.
Cafodd y castell cyntaf ei ddifetha'n llwyr ac adeiladwyd y castell sydd yno heddiw gan Edward I, Brenin Lloegr yn y blynyddoedd ar ôl 1277 ac ychwanegwyd iddo yn y bedwaredd ganrif ar ddeg.
Cafodd y castell ei ddifrodi yn ystod gwrthryfel Owain Glyn Dŵr a'i ddifetha ym 1462, yn ystod Rhyfeloedd y Rhosynnau.
Mae yna chwedl fod y castell wedi ei adeiladu gan Urien Rheged a'i fab, Owain a bod yna farchog - efallai'r Brenin Arthur - yn cysgu o dan y castell.
Mae Castell Carreg Cennen (SN 667 191) ar rhestr Cadw. Mae'n gorwedd ger bentref Trapp, 3 milltir a hanner ar hyd y ffordd yno o dref Llandeilo.
Mae'r graig y saif y castell arni, sef Carreg Cennen, a'r tir o'i chwmpas yn Safle o Ddiddordeb Gwyddonol Arbennig ers 1973.
|
