नोलिनी कांत गुप्ता

नोलिनी कांत गुप्ता (१३ जानेवारी १८८९ - ७ फेब्रुवारी १९८४) हे एक क्रांतिकारी, भाषाशास्त्रज्ञ, विद्वान, समीक्षक, कवी, तत्त्वज्ञ आणि योगी आणि श्रीअरविंदांच्या शिष्यांपैकी सर्वात ज्येष्ठ होते.

प्रारंभिक जीवन

त्यांचा जन्म पूर्व बंगालमधील फरीदपूर येथे एका सुसंस्कृत आणि संपन्न वैद्य-ब्राह्मण कुटुंबात झाला. किशोरवयात असताना त्यांच्यावर ब्रिटिशांविरुद्ध स्वातंत्र्यासाठी लढणाऱ्या प्रसिद्ध क्रांतिकारक श्रीअरविंद घोष यांचा प्रभाव पडला.

क्रांतिकार्यात सहभाग

बारीन्द्र कुमार घोष यांच्या एका लहान क्रांतिकारक गटात सामील होण्यासाठी ^[१], त्यांनी प्रेसिडेन्सी कॉलेज, कलकत्ता येथे चौथ्या वर्षात शिकत असताना, एक आश्वासक शैक्षणिक कारकीर्द सोडली. तसेच एक आकर्षक सरकारी नोकरी नाकारली.

मे १९०८ मध्ये अलीपूर बॉम्ब खटल्यात कट रचल्याप्रकरणी अटक करण्यात आलेल्यांमध्ये त्यांचा समावेश होता. एक वर्ष तुरुंगात घालवल्यानंतर त्यांची निर्दोष मुक्तता करण्यात आली.^[२]

वैवाहिक जीवन

श्रीअरविंद आश्रमात नऊ वर्षांच्या वास्तव्यानंतर ते बंगालमध्ये परतले आणि डिसेंबर १९१९ मध्ये त्यांनी विवाह केला.^[१]

लेखन व संपादन

त्यांनी १९०९ आणि १९१० मध्ये 'धर्म' आणि 'कर्मयोगिन' या श्रीअरविंदांच्या दोन राष्ट्रवादी वृत्तपत्रांसाठी 'उपसंपादक' म्हणून काम केले. त्यांना ग्रीक, लॅटिन, फ्रेंच आणि इटालियन या भाषा श्रीअरविंदांनीच शिकविल्या होत्या.^[३]

विविध विषयांवर लेखन करणारे लेखक म्हणून ते परिचित आहेत. त्यांनी एकूण ६० पुस्तके लिहिली आहेत. त्यात सुमारे १६ इंग्रजी आणि ४४ बंगाली भाषेत आहेत. तसेच इंग्रजी, बंगाली आणि फ्रेंच भाषेत अनेक लेख आणि कविता प्रकाशित झालेल्या आहेत.

श्रीअरविंद आश्रम

१९१० मध्ये पाँडिचेरी येथे श्रीअरविंदांसोबत आलेल्या चार शिष्यांपैकी ते एक होते. ^[२] १९२६ मध्ये जेव्हा श्रीअरविंद आश्रमाची स्थापना झाली, तेव्हा ते पाँडिचेरी येथे कायमचे स्थायिक झाले. श्रीअरविंदआश्रमाचे सचिव म्हणून ^[१] आणि नंतर त्याचे विश्वस्त म्हणून त्यांनी जबाबदारी सांभाळली. श्रीअरविंद यांच्याकडे साधकांकडून येणाऱ्या पत्रांचा एवढा ओघ असे की त्यातील बऱ्याच पत्रांना उत्तरे लिहिण्याचे काम नोलिनी यांच्याकडे सोपविण्यात येत असे. श्रीअरविंद यांच्या निर्देशानुसार ते पत्र लिहीत असत. ^[१]

निधन

नोलिनी कांता गुप्ता यांचे ७ फेब्रुवारी १९८४ रोजी श्रीअरविंद आश्रमात निधन झाले.

ग्रंथसंपदा

कलेक्टेड वर्क्स ऑफ नोलिनी कांता गुप्ता (८ खंड), श्रीअरविंद आश्रम, पाँडिचेरी
१. द कमिंग रेस
२. एसेज ऑन पोएट्री अँड मिस्टीसिझम
३. द योग ऑफ श्रीअरबिंदो
४-५. लाईट ऑफ लाईट्स (कविता)
६-७.स्वीट मदर
८. वैदिक स्तोत्रे

अन्य ग्रंथसंपदा

आठवणी (के. अमृतासोबत)
एव्होल्युशन अँड द अर्थली डेस्टिनी
अबाउट वुमन (संकलन, 'साकार' द्वारे संपादन)
ट्रिब्युट टू नोलिनी कांत गुप्ता - संपादक निरोदबरन
नोलिनी: अर्जुन ऑफ अवर एज - डॉ. व्हीएम रेड्डी
लाईट्स फ्रॉम नोलिनी कांता गुप्ता

संदर्भ-सूची

०१ Sri Aurobindo - A biography and a history by K.R.Srinivasa Iyengar, Published by Sri Aurobindo International Centre of Education, Pondicherry, ISBN 81-7058-813-8

बाह्य दुवे

संदर्भ

[१]

[२]

[३]

ब च सं पूर्णयोग
संस्थापक	श्रीअरविंद श्रीमाताजी
महत्त्वाच्या संकल्पना / संज्ञा	अभीप्सा चैत्य पुरुष समर्पण आरोहण आणि अवरोहण अधिमानस अतिमानव अतिमानस रूपांतरण दिव्य जीवन चेतनेची उत्क्रांती मनुष्य - संक्रमणशील जीव
संदर्भ ग्रंथ / साहित्य	योग समन्वय गीतेवरील निबंध दिव्य जीवन सावित्री: एक आख्यायिका आणि एक प्रतीक श्रीमाताजी सावित्रीविषयी पृथ्वीवर अतिमानसाचा आविष्कार (पुस्तक) श्रीअरविंदांचे तत्त्वचिंतन अभीप्सा मासिक साचा:श्रीअरविंद तत्त्वज्ञान व पूर्णयोग - संदर्भ साहित्य
महत्त्वाची स्थाने आणि संस्था	श्री अरविंद आश्रम, पाँडिचेरी ऑरोविल श्रीअरविंद सोसायटी श्री अरविंद इंटरनॅशनल सेंटर ऑफ एज्युकेशन श्रीअरविंद आश्रम, दिल्ली शाखा मातृमंदिर
संबंधित व्यक्ती	सत्प्रेम चंपकलाल नोलिनी कांत गुप्ता के. डी. सेठना निरोदबरन पवित्र (फिलीप बार्बियर सेंट हिलरी) माधव पु. पंडित अंबुलाल पुराणी दिलीप कुमार रॉय इंद्र सेन कपाली शास्त्री तारा जौहर हुता हिंडोचा सुजाता नहार मार्गारेट वूड्रो विल्सन सहाना देवी किरीट जोशी
संबंधित मराठी व्यक्ती, लेखक	विष्णू भास्कर लेले लोकमान्य टिळक महाराजा सयाजीराव गायकवाड सेनापती बापट विमल भिडे सदानंद सुंठणकर शिवाजीराव भोसले केतकी मोडक सुरेखा दीक्षित सुहासिनी देशपांडे गजानन नारायण जोशी