კარაკასი

1567 წელს ქალაქის დაარსებამდე, კარაკასის ხეობა ადგილობრივებით იყო დასახლებული. ესპანელი კაპიტნის ვაჟმა, ფრანსისკო ფახარდომ, რომელიც კუნძულ მარგარიტადან იყო, 1555-1560 წლებში კარაკასის ხეობაში და დღევანდელი ლა-გუაირას ტერიტორიაზე დასახლებების გაშენება დაიწყო. სანაპირო ქალაქების დაარსების წარუმატებელი მცდელობის შემდეგ ფახარდომ ხეობაში პლანტაციის გაშენება სცადა, თუმცა ის მალევე ადგილობრივებმა დაარბიეს.^[2][3] 1567 წლის 25 ივლისს, ამჯერად კაპიტანმა დიეგო დე ლოსადამ აქ კვლავ წამოიწყო ქალაქის მშენებლობა და მას სანტაიგო-დე-ლეონ-დე-კარაკასი უწოდა. დე ლოსადას ხეობის დაპყრობა ჰქონდა დავალებული, მან ადგილობრივი მოსახლეობა ჯგუფებად დაყო, შემდეგ კი თითოეულის დასაცავად სათითაოდ იბრძოდა.^[4] კარაკასი ახალ დაარსებულ ქალაქებს შორის სანაპიროსთან ყველაზე ახლოს იყო. დამპყრობლები მის გასაშენებლად ადგილობრივ მუშახელს იყენებდნენ, რამაც კარაკასსა და კუნძულ მარგარიტას შორის სავაჭრო კავშირის დამყარებას შეუწყო ხელი. ქალაქებს შორის ბამბის, ცვილისა და მარგალიტების გაცვლა ხდებოდა. კარაკასის ხეობა სასოფლო-სამეურნეო მიწების სიუხვით გამოირჩეოდა, რაც პერსპერქტიული იყო კომერციული სისტემისთვის, თუმცა ქალაქის მცირერიცხოვანი მოსახლეობა მხოლოდ რამდენიმე ფერმის მოვლას ახერხებდა.^[2]

1577 წელს კარაკასი ვენესუელას პროვინციის დედაქალაქი გახდა,რომელიც ესპანეთის იმპერიის ნაწილი იყო,^[5] ხოლო მის მმართველად ხუან დე პიმენტელი დაინიშნა.^[4] 1580-იან წლებში კარაკებმა კარახენაში მყოფი ესპანელი ჯარისკაცებისთვის საკვების მიყიდვა დაიწყეს, რომლებიც სანაპირო ქალაქში ხშირად ჩერდებოდნენ. პირენეს ნახევარკუნძულზე ხორბლის ფასი ძალიან მაღალი იყო, ამიტომ ესპანელები მის შეძენას კარაკასელ ფერმერებთან ამჯობინებდნენ. ამან კარაკასი იმპერიის სავაჭრო ცენტრი გახადა.^[2]

XVI-XVII საუკუნეებში ვენესუელის სანაპირო ზოლი მეკობრეთა ხშირ თავდასხმებს განიცდიდა, მაგრამ ამ მხრივ კარიბის ზღვის სანაპიროს სხვა ქალაქებისგან განსხვავებით კარაკასი საკმაოდ დაცული იყო ბუნებრივი ბარიერით, სანაპირო მთების მასივით.^[2] ამ ფაქტმა კარაკასი რეგიონის უმთავრეს ქალაქად აქცია, თუმცა 1595 წელს პრესტონ-სომერსის ექსპედიციამ, რომელშიც დაახლოებით 200 ინგლისელი მონაწილეობდა, მთების მასივი უცნობი ბილიკით გადალახა და ქალაქში შეაღწია, მაშინ როცა ქალაქის მცველები მათთვის ცნობილ ბილიკს დარაჯობდნენ. ექსპედიციის წევრებისთვის ქალაქმა მხოლოდ მცირე წინააღმდეგობის გაწევა შეძლო. წარუმატებელი მოლაპარაკების შემდეგ ინგლისელებმა კარაკასი ცეცხლს მისცეს.^[6][7] ქალაქი ხორბლის გაყიდვით მიღებული შემოსავლით და „დიდი მსხვერპლის ფასად“ აღადგინეს.^[4] 1620-იან წლებში კარაკასელმა ფერმერებმა კაკაოს ნაყოფის მექსიკელებისთვის, მალევე კი მთელი კარიბისპირეთის ხალხებისთვის მიყიდვა დაიწყეს. კარაკასი ახალი ესპანეთის ვიცე-სამეფოს ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ქალაქი გახდა. ადგილობრივი მუშახელი აფრიკელმა ტყვეებმა შეცვალეს. კარაკასი პირველი ესპანეთის კოლონიაა, სადაც ტყვეთა სყიდვა დაიწყო. ქალაქი კაკაოს გაყიდვითა და ტყვეთა ვაჭრობით წარმატებულად ვითარდებოდა, სანამ 1650-იან წლებში მექსიკური ინკვიზიცია ქალაქ გუაიაკილში კაკაოს წარმოებას გაზრდიდა, რამაც კარაკასის ბაზარზე უარყოფითად იმოქმედა. ასევე ქალაქის დაცემაში მნიშვნელოვანი როლი შეასრულა 1641 წელს მომხდარმა დამანგრეველმა მიწისძვრამ, რომლის შემდეგაც კარაკასელებმა ნიდერლანდის კოლონიებთან არალეგალური ვაჭრობა დაიწყეს.

1728 წელს მეფემ კარაკასის გიპუსკოას კომპანია დააარსა და ქალაქში კაკაოთი ვაჭრობა კვლავ აღორძინდა. 1739 წელს კარაკასი ახალი გრენადის ვიცე-სამეფოს ერთ-ერთი პროვინცია გახდა. მომდევნო სამი ათწლეულის მანძილზე ვიცე-სამეფო ნელ-ნელა დაიშალა და კარაკასი ვენესუელას პროვინცია გახდა, 1977 წელს კი – ვენესუელას სამეფოს დედაქალაქი.^[4]

ვენესუელამ პირველად დამოუკიდებლობის მოპოვება 1797 წელს კარაკასში მოწყობილი შეთქმულების საშუალებით სცადა.^[8] საბოლოოდ, ვენესუელას დამოუკიდებლობის დეკლარაცია 1811 წელს იქნა მიღებული. ვენესუელელთა ბრძოლა 1812 წელს კარაკასში მომხდარმა დამანგრეველმა მიწისძვრამ გააჭიანურა, რომლის შემდეგაც მოსახლეობის მეოთხედი ქალაქიდან გაიხიზნა. ვენესუელა დამოუკიდებლობისთვის 1821 წლის 24 ივლისამდე იბრძოდა, როდესაც სიმონ ბოლივარი კარაბობოს ბრძოლაში როიალისტებს იცავდა.^[4][9] კარაკასში ურბანული რეფორმები XIX საუკუნის ბოლოს ანტონიო გუსმან ბლანკომ გაატარა. კარაკასი 1930-იან წლებამდე კოლონიური ქალაქი იყო.^[4]

XX საუკუნის დასაწყისში კარაკასი მოსახლეობის რაოდენობისა და ეკონომიკური მნიშვნელობის ზრდასთან ერთად საგრძნობლად გაფართოვდა. 1950-იან წლებში განვითარდა კარაკასის მეტროპოლიტური არეალი, ქალაქში ინტენსიური მოდერნიზაციის პროგრამა გატარდა, დაიწყო საზოგადოებრივი ნაგებობების მშენებლობა, რაც 1970-იანი წლების დასაწყისამდე გაგრძელდა.^[4] აშენდა კარაკასის უნივერსიტეტი და კარაკასის თანამედროვე ხელოვნების მუზეუმი, ამუშავდა მეტროპოლიტენი. სწრაფმა ურბანულმა განვითარებამ კარაკასის გარშემო უამრავი დაუსახლებელი ადგილი წარმოქმნა. ქალაქის განვითარების პროცესი XX საუკუნის ბოლოს შეწყდა, რაც პოლიტიკურმა კრიზისმა გამოიწვია. დღესდღეობით კარაკასში მსოფლიოს ქალაქებს შორის ძალდობის დონე ყველაზე მაღალია.^[4]

კარაკასის გერბი 1591 წელს შეიქმნა. სიმონ დე ბოლივარი, რომელსაც სახელი დიდი წინაპრის, ქვეყნის განმათავისუფლებლის,^[10] ვენესუელას პროვინციის პირველი გენერალური პროკურორის პატივსაცემად დაერქვა, ესპანეთის სამეფო კარზე ვენესუელას წარმომადგენლად მსახურობდა. განცხადება ქალაქისთვის გერბის მიღებაზე ბოლივარმა მეფე ფილიპე II-ს 1591 წელს სან ლორენცოში წარუდგინა დასამტკიცებლად. გერბზე ვერცხლისფერ ფონზე გამოსახულია ყავისფერი დათვი, რომელსაც უკავია ოქროს ნიჟარა, რომელზედაც გამოსახულია სანტიაგოს ჯვარი. ფარს ზემოთ კი ოქროსფერი ხუთქიმიანი გვირგვინია გამოსახული.

ქალაქის ჰიმნისთვის „კარაკასის მარში“, რომელიც 1984 წელს დამტკიცდა, მუსიკა დაწერა კომპოზიტორმა ტიერო პეზუტი დე მატეისმა, ხოლო ტექსტი ხოსე ენრიკე სარაბიას ეკუთვნის.^[11]

კარაკასს კარიბის ზღვის სანაპიროსგან 15 კილომეტრზე გადაჭიმული ელ-ავილის ეროვნული პარკი გამოჰყოფს. კარაკასის ხეობის სიმაღლე ზღვის დონიდან 870-დან 1043 მეტრამდე მერყეობს, ხოლო მისი ისტორიული ცენტრი ზღვის დონიდან 900 მეტრზეა. ქალაქის უმაღლესი მწვერვალია პიკო ელ ავილა, რომელიც ზღვის დონიდან 2159 მეტრზე მდებარეობს.^[12] კარაკასის წყლის მთვარი არტერიაა მდინარე გუაირი, რომელში ქალაქს კვეთს. კარაკასი ხშირიდაა მიწისძვრების ეპიცენტრში. განსაკუთრებული სიძლიერით გამოირჩეოდა 1641 და 1967 წლის მიწისძვრები.

კლიმატი

კარაკასში სავანის ტროპიკულიდან მაღალმთიან სუბტროპიკულზე გარდამავალი ჰავაა. ნალექის საშუალო რაოდენობა წლიურად 900-დან 1300 მილიმეტრამდე მერყეობს, მაღალმთიან რეგიონებში კი ეს რიცხვი 2000 მილიმეტრს აღწევს. საშუალო წლიური ტემპერატურა არის 23.8 °C, აბსოლუტური მაქსიმალური ტემპერატურა – 25.0 °C (ივლისი), ხოლო აბსოლუტური მინიმალური ტემპერატურა – 22.8 °C (იანვარი), შესაბამისად ტემპერატურის წლიური ამპლიტუდა – 2.2 °C.^[13]

2011 წლის აღწერის მიხედვით, კარაკასის მოსახლეობა 1.9 მილიონს,^[14] ხოლო მეტროპოლიტური რეგიონის მოსახლეობა 2.9 მილიონს შეადგენს. მოსახლეობის უმრავლესობა შერეული რასისაა, ძირითადად ევროპული, აფრიკული, აზიური და ინდიელის წარმოშობით. ქალაქში მრავალი ევროპელი და აზიელი ვენესუელელი ცხოვრობს, რომლებიც XX საუკუნეში მასიურად შემოსული მიგრანტების შთამომავლები არიან, მათი უმრავლესობა პურტუგალიური, იტალიური, ჩილური, გერმანული, სირიული და ლიბანური წარმოშობისაა.^[14][15] 2020 წლის მონაცემების მიხედვით, კარაკასის უღარიბესი მოსახლეობის 55% ქალაქის ტერიტორიის ერთ მესამედ ნაწილში ცხოვრობს, რომელიც ცუდადაა დაგეგმარებულა და სახიფათოა საცხოვრებლად.^[16]

კრიმინალი

კარაკასი, ისევე, როგორც ვენესუელა, მკვლელობათა სიხშირის მიხედვით მსოფლიოში პირველ ადგილზეა. კარაკასში საომარი მოქმედების ზონებში მყოფი ქალაქების შემდეგ მკვლელობების რიცხვი ყველაზე მაღალია. ქალაქში 2016 წელს 100,000 მოსახლეზე 120 მკვლელობა დაფიქსირდა.^{[17][18][19][20][21][22]} მკვლელობათა და ძალადობრივ დანაშაულთა უმრავლესობა – 98% გაუხსნელი რჩება.^[23][24][25]

კარაკასი ქვეყანაში კომუნიკაციისა და სატრანსპორტო ინფრასტრუქტურის კერაა. ქალაქში მიმდინარეობს საკვების, ქსოვილების, ქიმიკატების, რკინისა და ხის პროდუქტების წარმოება. კარაკასის მთლიანი შიდა პროდუქტი 70 მილიარდ ამერიკულ დოლარს შეადგენს.^[26]

2009 წელს გაეროს ჩატარებული გამოკითხვის მიხედვით კარაკასში ცხოვრების ღირებულება გამოკითხის საწყის ქალაქში, ნიუ-იორკში ცხოვრების ღირებულების 89%-ია.^[27]

ტურიზმი

2013 წელს მსოფლიო ეკონომიკურმა ფორუმმა შეაფასა ქვეყნები იმის მიხედვით, თუ რამდენად წარმატებული სარეკლამო კამპანიები ჰქონდათ უცხოელი ვიზიტორების მოსაზიდად. სულ 140 ქვეყნა შეფასდა, რომელთა შორის ვენესუელა ბოლო ადგილზე მოხვდა. ძირითადი ფაქტორი, რის გამოც ვერ ხდებოდა ქვეყანაში ტურისტების მიზიდვა, სატრანსპორტო საშუალებების სიმცირე იყო. ვენესუელაში შეზღუდული რაოდენობის სარკინიგზო სისტემები და ავიაკომპანიებია. ასევე ტურიზმის დაბალი დონის მიზეზებად კრიმინალის მაღალი დონე და ვენესუელელთა მიმართ უარყოფითი დამოკიდებულება მიიჩნევა.^[28]

უცხოელი ვიზიტორების მოსაზიდად ვენესუელას ტურიზმის სამინისტრომ სასტუმროების ინფრასტრუქტურის გაუჯობესება გადაწყვიტა. ყველაზე დიდი ოდენობის თანხა სასტუმრო ალბა კარაკასისთვის დაიხარჯა, რომლის ჩრდილოეთის და სამხრეთის კოშკების შენახვა წელიწადში 231.5 მილიონი ვენესუელის ბოლივარი ჯდება. მიუხედავად იმისა, რომ ვენესუელას ტურიზმის სამინისტრომ ტურიზმის გაუმჯობესებაზე ზრუნვა წამოიწყო, ვენესუელას მთავრობისთვის ტურიზმის ინდუსტრია არ არის ეკონომიკური პრიორიტეტი. 2013 წელს ტურიზმის სამინისტროს ბიუჯეტი 173.8 მილიონი ბოლივარი იყო, მაშინ როცა ახალგაზრდობის სამინისტროს ბიუჯეტი 724.6 მილიონ ბოლივარს შეადგენდა.^[28] ტურისტული ინდუსტრია ვენესუალაში მთლიანი შიდა პროდუქტის დაახლოებით 3,8%-ს შეადგენს. 2022 წლისთვის მსოფლიო ეკონომიკური ფორუმი ვენესუელას მთლიანი შიდა პროდუქტის გაზრდას 4,2%-ით მოელის.^[29]

კარაკასი ვენესუელას კულტურული დედაქალაქია. ქალაქი მდიდარია რესტორნებით, თეატრებით, მუზეუმებითა და სავაჭრო ცენტრებით. კარაკასში უამრავი ესპანელი, იტალიელი, პორტუგალიელი, გერმანელი, ჩინელი და ასევე სხვა ლათინო ამერიკული ქვეყნებიდან ჩამოსული ემიგრანტი ცხოვრობს.^{[30][31][32][33]}

კარაკასში ლათინური ამერიკის ყველაზე მაღალი ცათამბჯენები მდებარეობს,^[34] მათ შორისაა ცენტრალური პარკის კოშკები,^[35] ხოლო კარაკასის თანამედროვე ხელოვნების მუზეუმი სამხრეთი ამერიკის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი მუზეუმია.^[36]

ვენესუელას ცენტრალური უნივერსიტეტი

ვენესუელას ცენტრალური უნივერსიტეტი 1721 წელს დაარსდა და ქვეყნის უძველესი უნივერსიტეტია.^[37] უნივერსიტეტის კამპუსი, რომელიც არქიტექტორმა კარლოს რუალ ვილიანუევამ დააპროექტა და ქალაქის კულტურული ღირსშესანიშნაობაა, 2000 წელს იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლთა სიაში შევიდა.^[38]

სიმონ ბოლივარის სახელობის უნივერსიტეტი

სიმონ ბოლივარის სახელობის უნივერსიტეტი სახელმწიფო უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულებაა, რომელიც 1967 წელს დაარსდა და მეცნიერებისა და ტექნოლოგიების სწავლაზეა ორიენტირებული.

კარაკასს არაერთი პროფესიონალური საფეხბურთო ნაკრები ჰყავს. ქალაქის უდიდესი საფეხბურთო სტადიონია ოლიმპიური სტადიონი, რომლიც 30 ათას მაყურებელს იტევს. ბეისბოლის თამაშები საუნივერსიტეტო სტადიონზე ტარდება, რომლიც ტევადობაც 26 ათასია.^[39]

კარაკასმა 1983 წლის პანამერიკულ თამაშებს უმასპინძლა.^[40]

კარაკასის მეტრო 1983 წლის 27 მარტიდან მოქმედებს. 47 მეტროსადგური, რომელიც 4 ხაზზეა განლაგებული, ქალაქის უდიდეს ნაწილს მოიცავს. კარაკასის მეტრო მგზავრებს ინტეგრირებული ბილეთების სისტემას სთავაზობს, რომელიც მეტროსა და მეტრობუსების მარშრუტებს მოიცავს. კარაკასში მთავარი საზოგადოებრივი ტრანსპორტი ავტობუსია.

კარაკასი იბერო-ამერიკული დედაქალაქების გაერთიანების წევრია,^[41] რომელიც 1982 წლის 12 ოქტომბერს დაარსდა.

დაძმობილებული ქალაქები

კარაკასი დაძმობილებულია შემდეგ ქალაქებთან:

• ჰონოლულუ, აშშ^[42]
• ახალი ორლეანი, აშშ^[42]
• მელილია, ესპანეთი^[43]
• როსარიო, არგენტინა^[44]
• სანტა-კრუს-დე-ტენერიფე, ესპანეთი^[45]

არის გვერდი თემაზე:

კარაკასი

• Alcaldía Mayor del Distrito Metropolitano de Caracas დაარქივებული 2018-09-18 საიტზე Wayback Machine.
• Alcaldía del Municipio Libertador დაარქივებული 2013-10-06 საიტზე Wayback Machine.
• Alcaldía del Municipio Baruta დაარქივებული 2006-02-15 საიტზე Wayback Machine.
• Alcaldía del Municipio Chacao დაარქივებული 2006-09-01 საიტზე Wayback Machine.
• Alcaldía del Municipio El Hatillo
• Alcaldía del Municipio Sucre
• Cabildo Metropolitano დაარქივებული 2009-02-18 საიტზე Wayback Machine.
• კარაკასი, ენციკლოპედია ბრიტანიკა