კოლხური თეთრი
კოლხური თეთრი — ძვ. წ. VI-III საუკუნეების ვერცხლის მონეტა, რომელიც გავრცელებული იყო საქართველოს ტერიტორიაზე. კოლხური თეთრის მოჭრას მკვლევართა ნაწილი კოლხეთის სამეფოს მიაწერს, ნაწილი კი — შავი ზღვის აღმოსავლეთ სანაპიროზე არსებულ ბერძნულ ახალშენებს (ფაზისს).
ისტორია
კოლხური თეთრის მნიშვნელობა მეტად დიდია, საქართველოს ისტორიის ერთ-ერთი ყველაზე რთულ და წერილობით წყაროებით ნაკლებად გაშუქებულ პერიოდის შესწავლის თვალსაზრისით. საკმარისია აღინიშნოს, რომ იგი ერთ-ერთი ძირითადი საყრდენია ძვ.წ. VI საუკუნეში თანამედროვე დასავლეთ საქართველოს მიწა-წყალზე სამეფოს არსებობის დასამტკიცებლად. გარდა ამისა, კოლხური თეთრი პირველხარისხოვანი მასალაა ძველი ქართული პანთეონის შესასწავლად.
კოლხური მონეტები დასავლეთ საქართველოს გარდა ასევე აღმოჩენილია (ყირიმში – ნიმფეის ტაძრის ნანგრევებში; ქერსონესში; სოჭის რაიონში; ტრაპეზუნტის მიდამოებში; ქართლში – არმაზში და სხვ.). თავად დასავლეთ საქართველოს ტერიტორიაზე ნახევარდრაქმის II ტიპის კოლხური მონეტები ნაპოვნია ათასობით[1].
კოლხური თეთრის ტიპები
კოლხური თეთრის რამდენიმე ტიპი და ნომინალი არსებობს. ჩვენამდე მოღწეულ ერთეულებს შორის უდიდესია ე. წ. ტეტრადრაქმა (ანუ ოთხდრაქმიანი მონეტა). შემდეგ მოდის დიდრაქმების (ორდრაქმიანი) რიგი.
| # | დასახელება | სურათი | მონეტის აღწერა | წონა | დიამეტრი |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 |  | შუბლზე — მარცხნივ ან მარჯვნივ მიმართული ლომის თავი; ზურგზე — ჩაჭდეულ კვადრატში მოთავსებული ფრთოსანი რაშის პროტომა. მსოფლიოში სულ სამი ასეთი მონეტაა ცნობილი. დაცულია ჰააგის, ბრიტანეთისა და საქართველოს სახელმწიფო მუზეუმებში. | ჰააგის მუზეუმის ეგზემპლარი — 10,4 გრამი, ბრიტანეთის მუზეუმის ეგზემპლარი — 12,72 გრამი, სიმონ ჯანაშიას მუზეუმის ეგზემპლარი — 13 გრამი. | ≈ 22 მმ.[2] [3] | |
| 2 |  | შუბლზე — მარჯვნივ ან მარცხნივ მიმართული მწოლიარე ჰერმაფროდიტი ლომის (ხვადის ფაფრითა და ძუს ძუძუებით) გამოსახულება, რომელსაც თავი უკან აქვს მიბრუნებული. ზურგზე — ჩაჭდეულ სწორკუთხედში მოთავსებული მარცხნივ ან მარჯვნივ მიმართული მუხლმოდრეკილი ხარისთავიანი ქალის (აშკარად შეიმჩნევა მკერდის მოხაზულობა) ფიგურა. მსოფლიოში რამდენიმე ასეთი მონეტაა ცნობილი, რომლებიც დაცულია სიმონ ჯანაშიას სახელობის საქართველოს მუზეუმში, ქუთაისის მუზეუმში, ერმიტაჟის, ბრიტანეთის, ბერლინისა და ბოსტონისა მუზეუმებში.[2] [4] | დიდრაქმების საშუალო წონაა 8-11 გრ. | ≈17/20-20/21 მმ.[2] | |
| 3 |  | შუბლზე — ხაზოვან რკალში ადამიანის თავის პროფილი; ზურგზე — ერთმანეთის საპირისპიროდ მიმართული ადამიანის ისეთივე თავები, როგორიც მონეტის შუბლზეა. | დიდრაქმების საშუალო წონაა 8—11 გრ. | ≈18/20-21/23 მმ.[2] [5] | |
| 4 | შუბლზე — ხაზოვან რკალში ადამიანის თავის პროფილი; ზურგზე — ერთმანეთის საპირისპიროდ მიმართული ხარის ორი თავი. (მონეტა ითვლება დაკარგულად. 1910 წელს ფოთში აღმოაჩინა მეცნიერმა ე. პოხიტონოვმა, რომელმაც დაგვიტოვა მისი გამოსახულება ჩანახატის სახით[6].) | დიდრაქმების საშუალო წონაა 8—11 გრ. [7] | |||
| 5 |  | შუბლზე — ლომის თავი ანფასში; ზურგზე — მარჯვნივ მიმართული ხარის თავი. დაცულია ქუთაისის მუზეუმში. | დრაქმის წონაა 5,52 გრ. | ≈17/19 მმ.[8] [9] | |
| 6 |  | შუბლზე — დაღრენილი ლომის თავის მარჯვენა პროფილი (ქობულეთში აღმოჩენილ მონეტაზე მონეტაზე ლომის თავი მარცხნივაა მიმართული); ზურგზე — მარჯვნივ მიმართული ძუ ლომის პროტომა. მსოფლიოში სულ ოთხი ასეთი მონეტაა ცნობილი. დაცულია საქართველოს სახელმწიფო მუზეუმებში. | წონა 2,21—2,61 გრ. | ≈11/12-12/13 მმ.[8] [10] | |
| 7 |  | შუბლზე — ხაზოვან ან წერტილოვან რკალში ჩასმული მარჯვნივ ან მარცხნივ მიმართული ადამიანის თავი. შემორჩენილია ცალები, რომლებზედაც გამოსახულება წარმოდგენილია გრძელი, მხრებზე დაყრილი თმით, რაც მიუთითებს, რომ საქმე რომელიღაც ქალღმერთის იკონოგრაფიასთან გვაქვს.[8] ზურგზე — მარჯვნივ მიმართული ხარის თავი. დაცულია სიმონ ჯანაშიას სახელობის მუზეუმში. ვინაიდან, კოლხური თეთრის მონეტებს შორის ყველაზე გავრცელებული მეორე ტიპის ნახევარდრაქმაა, იგი მსოფლიო მასშტაბით თითქმის ყველა წამყვან მუზეუმშია წარმოდგენილი. | წონა 1,2—2,6 გრ. | ≈12 მმ.[8] [11] |
განსხვავებული მონეტები
კოლხურ მონეტებს შორის ყველაზე გავრცელებულია II ტიპის ნახევარდრაქმა, რომელიც დიდი რაოდენობითაა ნაპოვნი დასავლეთ საქართველოს ტერიტორიაზე, რომლის ერთ მხარეზე ადამიანის თავია გამოსახული, მეორეზე კი – ხარის, უფრო იშვიათად ლომის. სამწუხაროა მაგრამ კოლხურ მონეტებზე წარწერები არ გვხვდება, თუმცაღა არის გამონაკლისები - მხოლოდ ზოგიერთზე გვხვდება ასოები MO, A, O, ან Ф. ყველაზე ხშირია MO-ასოებიანი მონეტები (საქართველოს სახელმწიფო მუზეუმში ასეთები ათზე მეტია), სხვა სახის წარწერიანი მონეტები სულ თითო ეგზემპლარის სახითაა მოღწეული. ა. ბოლტუნოვა ფიქრობს, რომ ასო Ф-ში ფაზისის სახელი შეიძლება დავინახოთ[12]. დანარჩენი ნიშნები, მ. ინაძის აზრით, შეიძლება ზღვისპირა ქალაქების თანამდებობის პირთა ინიციალებს წარმოადგენდნენ[13]. დასავლეთ საქართველოში კოლხური მონეტები ძირითადად გავრცელებულია სოხუმსა და ბათუმს შორის მდებარე ტერიტორიაზე, ე. ი. სწორედ ძვ. წ. VI-IV სს. მეცნიერთა ერთი ჯგუფი თვლის რომ კოლხური მონეტები იჭრებოთა თავად კოლხეთში. ქ. წულუკიძეში ნაპოვნ განძში მონეტის ერთ-ერთი ეგზემპლარი დამზადების პროცესში მყოფი ჩანს (ერთი მხარე გლუვი აქვს), რაც თითქოს აგრეთვე მათ ადგილობრივ დამზადებაზე მეტყველებს[14]. ხოლო მეორე ჯგუფი თვლის, რომ ეს მონეტები შესაძლოა ზღვისპირა ბერძნულ ქალაქებში იყოს მოჭრილი[15]. ა. ზოგრაფს კოლხური მონეტების ერთი ნაწილი მაინც ადგილობრივ ხელისუფალთა მიერ მოჭრილად მიაჩნდა[16]. კოლხური თეთრის არსებობა ერთ-ერთი საბუთია იმისა, რომ ძვ. წ. VI-V საუკუნეებში დასავლეთ საქართველოს მიწა-წყალზე სახელმწიფო არსებობდა.
ლიტერატურა
- დუნდუა გ., ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 5, თბ., 1980. — გვ. 597.
- მელიქიშვილი გ., საქართველოს ისტორიის ნარკვევები, ტ. I, თბ., 1970, გვ. 280.
- „კოლხური თეთრი“, // ჟურ. ძეგლის მეგობარი, №. 23 თბილისი: საბჭოთა საქართველო, 1970 წელი. — გვ. 11-19
- ისტორიულ-შემეცნებითი ჟურნალი ისტორიანი, №2(38), თებერვალი, 2014 წ.
რესურსები ინტერნეტში
- ნუმიზმატიკის ინგლისურ-ქართული ონლაინ-კატალოგი დაარქივებული 2021-01-19 საიტზე Wayback Machine.