Махатхир Мұхамед

Махатхир 1925 жылы 20 желтоқсанда дүниеге Алор Стар, солтүстіктегі Кедах штатында келеді. Үнділік тамыры бар мектеп мұғалімі болған әкесі Керала штатынан көшіп келген, әйелі малай ұлтынан. Махатхир өзін малайлық деп есептейді.^[4] II Дүние жүзілік соғысы кезінде жапон оккупациясы тұсында ұсақ-түйек сатып жанұясына қолғабыс жасаған.

Махатхир Алор Стардағы Сұлтан Абдул Хамид Колледжінде оқымай тұрып Малай vernacular мектебiнде оқыған. Махатхир Сингапурдағы VII Эдуард Патшасы Медицина колледжiнде де оқиды, онда ол медициналық студенттік The Cauldron деген журнал режакторы болды; сонымен қатар ол анонимді түрде The Straits Times газетiнің де іcіне де "Че Дет" деген лақап атпен ат салысты. Махатхир колледждегі Мұсылмандар қоғамының Президенті болды. Оқуын 1953 жылы бітірісімен ол Малай үкіметтік қызметке медик-офицер ретінде орналасты. Махатхир құрбы доктор, әрі колледждегі сыныптасы Сити Хасма Мохд Алиге 1956 жылдың 5 тамызында үйленеді, мемлекеттік қызметтен 1957 жылы кетіп, Алор Старда өз медициналық қызметін бастайды. Махатхирдың кәсібі сәтті болуы оның 1959 жылы Pontiac Catalina аутомобилін иемденіп, этникалық қытайлықты жүргіші ретінде (ол кезде Малайзиядағы барлық жүргізушілердің діні, қытайларлың экономикалық басымдылығынан, малайлықтар еді) жалдауына мүмкіндік берді.^[6][7] Кейбір сыншылар бұл Махатхирдың болашақта ұстанатын саясатының, “осындай биліктің нышанын дәріптеу”, нышаны болған десті. Жұбайы Сити Хасма екеуiнде 5 бала бар.Екі ұлы Мұхриз мен Мохзани кәсіпкерлер әрі аздап саясатпен де айналысады, ал ең үлкен қызы Марина Махатхир ірі жазушы әрі AIDS-ке қарсы күрес белсендісі.

.

1945 жылдан бастап саяси белсенді, Анти-Малайлық Одаққа қатысуынан бастап, Махатхир 1946 жылы құрылып жатқан Біріккен Малай Ұлттық Ұйымына (UMNO) мүше болады. Мемлекеттiк партия жетекшiсі, әрі Саяси Комитет басшысы ретінде ол өзінің 1959 жылғы жалпы сайлауға қатысушылар белгілі бір біліктілік ірiктеуiне негiзделу керек деген ұсынысымен көпшілiктің наразылығына душар болды. Тек қана өзінің жақтастарын ғана үміткерлер қатарына қоспақшы деп айыпталған Махатхир сол жылғы ұлттық сайлауға қатысудан бас тартады. 1964 жылы жалпы сайлауда Махатхир Пан-Малайзиялық Ислам Партиясын (ПАС) 60.2% дауыспен жеңіп Кота Сетар Селатан атынан Парламент Мүшесі боп сайланады. Келесі жалпы сайлауда жеңу үшін қытайлардың даусы керек емес деп кескен Махатхир 1969 жылы 989 дауысқа ие болған ПАС мүшесі Хаджи Юсуф Рауаға ұтылып өз орнынан айрылады.^[8] 1969 жылғы мамырдың 13-дегі ұлтаралық шиеленістен кейін сол кездегі премьер-министр тунку Абдул Рахманға жазған хатын халыққа жария еткені үшін БМҰҰ Жоғары Кеңесінен қуалады. Ол хатта Махатхир Тунку Абдул Рахмандың елдi басқару әдісі қытай жағдайының жақсаруына бағытталған деп сынайды. Махатхир 26 қыркүйекте партия мүшелігінен айрылады. Cаяси жабайылық жағдайда Махатхир “Малайлар дилеммасы“ ("The Malay Dilemma")[13] атты кiтап жазады. Онда ол Мамырдың 13-індегi Куала-Лумпурдағы оқыс жағдайдың және жалпы малай халғының өз Отанындағы экономикалық әлсіз халінің себеп-салдарын саралайды. Содан кейін ол “конструктивті қорғаныс” түріндегі, ұқыпты түрде мұрагерлік және қоршаған орта факторларының малай нәсіліне әсерлерін зерттей келе, саяси-экономикалық шешімін ұсынады. 1970 жылы басылып шыққан бұл кітабы бірден Тунку Абдул Рахман үкіметімен қудалауына душар болады. Дегенмен де, кітаптағы Махатхирдың кейбір ұсыныстарын Тунку Абдул Рахманның ізбасары Тун Абдул Разак өзінің “Жаңа Экономикалық Саясат” атты Малайлар мен Малай-еместер арасындағы экономикалық теңсіздікті жоюға бағытталған бағдарламасында пайдаланады. Кітапқа Махатхир премьер-министр болысымен 1981 жылы ресми рұқсат етіледі. Махатхир 1972 жылы 7 Наурызда БМҰҰ-ға қайта қосылып, 1973 жылы сенатор болып бекітіледі. Жалпы саулауға қатысу үшін 1974 жылы ол сенаторлық орнын тастайды, сөйтіп еш қарсылықсыз қайта орылып Білім министрі болып тағайындалады 1975 жылы 47 дауыспен жеңіп БМҰҰ-ның үш вице-президенттерінің біреуі болып сайланады. Тун Хуссуйн Онн Махатхирді 1978 жылы 15 қыркүйекте премьер-министр орынбасары етіп, ал сосын кабинет өзгерістерінде оны Сауда және Индустрия министрі етіп тағайындайды. Махатхир 1981 жылы 10 Шілдеде Тун Хусейн Онн денсаулығына байланысты орнын босатқаннан кейін Малайзия Премьер Министрі болып сайланады. Тақта 22 жыл отырып 2003-тің 31 қазанында ғана отставкаға кетеді, сөйтіп Азияның ұзық отырған саяси басшыларының біріне айналады. Кетер алдында Малайзияның ең жоғарғы марапаты "Тун"-мен марапатталады.

Негізгі конституциялық өзгерістер1983 пен 1991 жылдарда Махатхир федералдық және штаттық монархияда қылмыстық иммунитеттерді алып тастады.

Сыртқы байланыстар

Махатхирдің айтуынша, Малайзияның батыспен қарым-қатынасы оған қатысты ашық сыншы болғанына қарамастан, әдеттегідей жақсы болды. Оның тағайындалған кезінен бастап, Ұлыбританиядағы оқу ақысы бойынша шағын келіспеушіліктер Махатхир басқарған барлық британдық тауарларға бойкот жариялады, бұл «Британ сатып алу» науқаны деп аталды. Бұл сондай-ақ Азиядағы, әсіресе Жапониядағы даму модельдерін іздеуге әкелді. Бұл оның танымал «Look East policy» бастамасы болды^[9].

Дауды кейінірек премьер-министр Маргарет Тэтчер шешкенімен, Махатхир қазіргі заманғы Батыс елдеріндегі Азия дамуының моделін ерекше атап өтті. Ол Батыс елдерінің қос стандарттарын сынға алды^[10].

Құрама Штаттары

Махатхир Америка Құрама Штаттарының Сыртқы саясатына ашық сынға ұшырады, алайда екі ел арасындағы қарым-қатынас әлі де оң болды^[11], ал АҚШ шетелдік инвестициялардың ең үлкен көзі болып табылады және Махатхир билігі кезінде Малайзияның ең үлкен клиенті болды. Сонымен қатар, Малайзияның әскери офицерлері АҚШ-та Халықаралық әскери дайындық және оқыту (IMET) бағдарламасы бойынша жаттығуды жалғастырды. ВВС хабарлауынша^[12], Америка Құрама Штаттарымен қарым-қатынас 1998 жылы НАТО-ның Азия-Тынық мұхиты экономикалық ынтымақтастығы (АТЭЫ) конференциясында Малайзияда өткен АҚШ-тың вице-президенті Аль Гордың:

Демократия тиімді болу үшін реформалардың болуы керек заңдылық мөрі. Сонымен, экономикалық дағдарыстың зардабын ұстанатын елдер арасында біз демократияға шақыруды естиміз, реформаторға шақырамыз, көптеген тілдерде - Адамдар билігі, дуи ми, реформаци. Біз оларды бүгін, дәл қазір, Малайзияның батыл адамдарының арасында естиміз.

Гор мен Құрама Штаттар Махатхирдің бұрынғы орынбасары Әнуәр Ибрагимнің сот процесін сынап, оны «шоу-сынақ» деп атады. US Secretary of State Madeleine Albright «шеру көрінісі» деп атады. Сондай-ақ^[13], Энвар ХВҚ таңдаған экономикалық саясаттың малайзиялық өкілі болып табылады, оған пайыздық ставкалар кірді. Малайзиядағы мақала Бүгін Малайзияның премьер-министрі Махатхир Мұхаммедке және одан да көп жалпыға ортақ үкіметтерге, соның ішінде Жапонияға, нарықтық реформаларды одан әрі жалғастыру туралы АҚШ-тың талаптарына қарсы тұрмайтын жаппай шабуыл жасалды»деп түсіндірді^[14] .

1997 жылы өткен ОША кездесуіне дейін ол адам құқықтарының жалпыға ортақ декларациясын айыптайтын сөз сөйлеп, оны Америка Құрама Штаттары мен басқа елдер өздерінің құндылықтарын азиялықтарға жүктеуге тырысты. Ол Азиялық азаматтардың азаматтық еркіндіктерден гөрі тұрақтылық пен экономикалық өсімге мұқтаж екенін айтты. Бұл ескертпелер оны АҚШ Мемлекеттік хатшысы Мадлен Олбрайтпен кездесті. Бұл қарым-қатынастың екі жолы да болды. Әнуәрді атудан кейінгі және кейінгі түрмеге қамалғаны үшін Мадлен Олбрайт Әнуәрдін әйеліне барады.

Дегенмен Махатхир өз әрекеттерін ақтау үшін Америкаға нұсқау беруге тырыспады. Малайзиядағы ар-ождан тұтқындарын сотталусыз ұстау туралы сөз қозғағанда, ол: «Құрама Штаттардағы оқиғалар жұртшылықты жалпы игілікке қорғау үшін белгілі бір арнайы өкілеттіктерді қолдану қажет болған жағдайларды көрсетті», - деді.

Басқа жағынан АҚШ үкіметі бұрын Малайзия үкіметін АСС-ны енгізу үшін сынға алды, ол жақында 2001 жылы президент Джордж Буштың «Ішкі қауіпсіздік туралы заң - заңға қайшы заң. сотталмай ұстауға мүмкіндік беретін заңдар. Алайда, 2004 жылы Буш өзінің көзқарасын өзгертті және «Малайзияның Ішкі қауіпсіздік туралы заңын тек қана қатерлі заң ретінде жіктеуге болмайды» деп мәлімдеді.

2003 жыл Махатхир Куала-Лумпур қаласында Қосылмау қозғалысының сөйлесті, және өз сөзінде бөлігі ретінде, былай деді:

Егер Ауғанстанға шабуылда қаза тапқан және Ирактағы азық-түлік пен медициналық көмекке байланысты өлген адамдар жазаланатын болса, олар 2001 жылдың 11 қыркүйегіндегі лаңкестік актілері Нью-Йоркте қайтыс болған 3000 адам]] және Балидегі 200-ден де, олардың өліміне қажет болатын кепілдіктер операциялар үшін табысқа жету үшін?[дереккөзі?].

^[15].

Американың Малайзиядағы елшісі Мари Хухалала: «Бұл стандарттар бойынша ешқандай пайдалы мәлімдеме емес, мен бұл жерде Вашингтонның назарын аударатыны туралы айтқым келеді, олар зиянды әсер етуі мүмкін. қатынастар.

Жақында, 2003 жылы Ирактың басып алынуы екі ел арасында қосымша үйкеліс тудырды; Махатхир Джордж Буштың Біріккен Ұлттар Ұйымының мандаты болмай әрекет еткеніне қатты сын болды.

АҚШ-тың Оңтүстік-Шығыс Азияға қатысты саясатына қатысты 2003 жылғы үй кіші комитетінің тыңдауы (108-21 серия): «Кейде Премьер-министр Махатхирдің ескертуіне қарамастан, АҚШ-Малайзия ынтымақтастығы әртүрлі салаларда қатты растайды. білім беру, сауда, әскери қатынастар және терроризмге қарсы күрес «.

Тіпті зейнеткерлікке шыққаннан кейін Махатхир АҚШ-тың сын-қатерлеріне күмәнданбады. 2004 жылы (The Star, 2004 ж. 18 қазан), ол «Америка халқы әлемдегі қалған ештеңе туралы ештеңе білмейді және білмейді» деп айтқан болатын. әлемдегі ең қуатты адам кім болатынын шеш ». Сол сұхбатта ол 2004 жылы Құрама Штаттардағы президенттік сайлауда Джордж Буштың жеңісін дұрыс болжады.

Аустралия

Махатхирдің Аустралиямен (Англлосферадағы Малайзияға ең жақын елі және сыртқы саясатының аймақтағы ең шоғырланғаны) Аустралияның саяси көшбасшыларымен қарым-қатынасы айрықша болды. Махатхир мен Аустралия көшбасшылары арасындағы қарым-қатынас 1993 жылы Пэт Китинг АПЭС саммитіне қатыспағандары үшін Махатхирді «өтірікші» деп сипаттаған кезде төмен деңгейге жетті. (Китингтің сипаттамасы лингвистикалық гэффе деп есептеледі және оның ойы «бейтарап» болды деп ойлайды.)^[16]

Сингапур

Махатхир сол кезде Сингапурдағы Британ Малайя Университетінде (Сингапурдағы Малайя Университетінің Сингапур ұлттық университеті болып өзгертілді, ал Куала-Лумпурдағы кампус Малайя Университетінде қалады) Малайзия университетінің медициналық колледжінің түлегі. 1953 жылы Британдық билік кезінде британдық дәрігер ретінде VII Эдвард медициналық колледжін бітірді. Сингапурдың ұзақ уақыттағы премьер-министрі Ли Куан Ю елдің шовинистік емделушісінен студент ретінде басталғанын айтты. «Ол Сингапурдағы медициналық студент ретінде қытайлық такси жүргізушісін үйге жіберді ханым досым, бірақ осы үйдің қызметшілерінің үйіне жеткізілген болатын ».

Алайда Махатхирдің қызмет етуімен Сингапурмен қарым-қатынастар дауылды болды. Көптеген даулы мәселелер оның әкімшілігінде көтерілген жоқ. Осы халықаралық мәселелердің көбісі Махатхирдің «Премьера» мерзімімен жасалды, бірақ оларды екі жақты түрде шешуге ешқандай маңызды бағыттар жасалмады. Мәселелер мыналарды қамтыды:

• Сингапурға Малайзияға төленген шикі судың төмен бағасы (1000 галлонға 3 малайзиялық цент (0.008 АҚШ доллары);
• Скуспейді Джохордың беткейлерінде су ағынын жақсарту үшін (көп кешікпей Махатхирдің мұрагері Абдалла Ахмад Бадавидің күші жойылған) суспензия көпірімен ауыстыру ұсынылды;
• Сингапурдың жерді мелиорациялау жұмыстары, Порт Танджунг Пелепасқа кеме қатынасына әсер етеді;
• Сингапур әуе күштерінің ұшақтары бойынша Малайзияның әуе кеңістігін пайдалану;
• Педра Бранка аралының мәртебесі («Пулау Бату Путих» деп те аталады) Халықаралық Сотқа жіберілді және қазір Сингапурға тиесілі;
• Сингапур теміржол өткелінің егемендігі және осы мәселе бойынша Келісім пункттері.
• 1997 жылғы Азия қаржы дағдарысы кезінде шамамен 4.47 миллиард АҚШ доллары көлемінде акцияларды тоқтатып, 172 000 инвесторға әсерін тигізетін CLOB (Central Limit Order Book) сауда-саттық есептеулері толығымен тоқтатылды, олардың көпшілігі Сингапурлар.^[17][18][19]

Оң жағынан:

• Сингапур-Малайзия 1988 жылы келісімге қол жеткізді және Махатхир Джохор өзенінде Лингги шығанағын салады және суға жетпейтін қалаға (Сингапур) шикізат суын жеткізеді^[20].
• Ли және Махатхир Теренгганудан Сингапурға дейін табиғи газ құбырын жоспарлау туралы жариялады. Ол 10 жыл өткеннен кейін 1992 жылдың қаңтарында аяқталды^[21].

Ли Куан Ю-нің 2015 жылдың наурыз айында қайтыс болғаны туралы Махатхир блогты «Куан Ю мен мен» деп атады. Ол Ли жоғалтып алған кезде қайғысын және қайғысын білдірді. Ол сингапурлық ардагер Сильверстің жетекшісімен жиі семсерден өткенін, бірақ жаңа туған ұлттың гүлденуіне немқұрайды қарайтынына келіспеушілік тудырмайтынын айтты. Ли қайтыс болғаннан кейін ОШАЕА Лидің, сондай-ақ 2008 жылы бұрын қайтыс болған Индонезия Президенті Суахартоның күшті көшбасшылығын жоғалтты^[22].

Көптеген саяси сарапшылар, Лидің өтуімен Махатхир Оңтүстік-Шығыс Азияның «Ескі қорғаушысы» болып табылады деп санайды^[23].

2016 жылдың сәуір айында Ли Куан Ю-ның қайтыс болуының 1-ші жылдығы. Махатхир сингапурлықтардың Ли Куан Ю-ның қосқан үлестерін және құрбандарын Сингапурдың табысқа жетуіне қарай бағалайтынын БАҚ-қа айтты. Махатхир Ли Сингапурды әлемдік деңгейдегі порты бар қаржы орталығына және авиациялық хабқа айналдыруға жауапты екенін айтты. Оның айтуынша, бұл бәрімізге тану керек жетістік. Махатхирдің айтуынша, Лидің Малайзия стендімен бірдей емес^[24].

Босния және Герцеговина

Босния және Герцеговинада Махатхир осы ұлттың белгілі бір одақтасы ретінде танылды. Ол 2005 жылдың маусым айында Сараевоға барып^{[дереккөзі?]}, мұсылмандар мен босниялықтар арасындағы достықты білдіретін Bosmal City Center маңындағы көпірді ашты. Ол Високоға 2006 жылдың шілдесінде Босниялық пирамидасын көру үшін үш күндік сапар жасады. Ол бірнеше айдан кейін тағы бір сапарға аттанды.

2007 жылдың ақпанында төрт үкіметтік емес ұйым: Сараево Ғылым және Технологиялар Мектебі, Бознак Зияткерлерінің Конгресі және екі христиан ұйымы: Сербия азаматтық кеңесі және Хорватия Ұлттық Кеңесі, Махатхирді 2007 жылғы Нобель бейбітшілік сыйлығына ұсынды қақтығыс кезінде^[25].

2007 жылдың 22 маусымында ол Сараевоға елдегі инвестициялық мүмкіндіктерді зерттеу үшін малайзиялық бизнесмендер тобымен тағы бір сапар жасады. 2009 жылғы 11 қарашада ол сондай-ақ президенті Харис Силажджидж қатысқан Малайзияның Global Business Forum - Босниядағы жетекші инвесторлардың жабық отырысын өткізді^{[дереккөзі?]}.

Дамушы әлем

Дамушы және ислам елдерінің арасында Махатир, әсіресе^[26], Малайзияның салыстырмалы жоғары экономикалық өсуі және либералды мұсылман құндылықтарын қолдау үшін құрметтеледі^[27].

Қазақстан президенті Нұрсұлтан Назарбаев секілді көшбасшылар оны мақтап, Махатхирдің даму формулаларын еліктеуге тырысып жатыр. Ол әлемді дамыту мәселесі бойынша ұлы өкілдердің бірі болған және Солтүстік-Оңтүстік бөлігінің көпірін қолдайтын, сондай-ақ ислам мемлекеттерін дамытуға шақырған^{[дереккөзі?]}. Ол ОШАЕА, G77, Біріктірілмеген Қозғалыс, Ислам Ұлттар Ұйымы секілді НАТО-ға мүше емес әртүрлі блоктарды, ал жақында Канкун қаласында өткен Дүниежүзілік сауда ұйымының соңғы кездесуінде G22-ке арналды^{[дереккөзі?]}.

2015 жылы Малайзияны дамытудың Berhad дау-дамуы салдарынан Махатхир премьер-министр Найджиб Разакдың үкіметін сынға алды. Ол бірнеше рет Нажибді отставкаға кетуге шақырды^[28]. 2015 жылдың 30 тамызында ол және оның әйелі Сити Хасм, Неджибтің отставкаға кететінін көрсететін он мыңдаған адамдарды көрген Берсих 4 митингісіне қатысты^[29].

2016 жылы Махатхир Малайзия азаматтарының декларациясында Пакатан Харапанның және Неджибді қуып шығаратын үкіметтік емес ұйымдардың көмегімен бірнеше наразылық туғызды^[30][31]. Наджибтің сыбайлас жемқорлық айыптауларына жауап беруі премьер-министрдің орынбасарын ауыстыру, екі газетті тоқтатып, Парламент арқылы парламентке дау тудыратын ұлттық қауіпсіздік кеңесі туралы заң жобасын ұсынып, премьер-министрге бұрын-соңды болмаған өкілеттіктермен қамтамасыз ету арқылы билікті күшейту болды. 2016 жылдың маусым айында Махатхир сондай-ақ 2016 жылы Сангаи Бесарға және 2016 жылы Куала Каңсарды сайлауға Аманахқа Пакатан Харапаннан үміткерлерге белсенді түрде қолдау көрсетті.

2017 жылға қарай Махатхир жаңа саяси партияны - Parti Pribumi Bersatu Malaysia (PPBM) тіркеуді алды және оппозициялық коалиция Pakatan Harapan-ға ресми түрде кірді. Ол Пакатан Харапанның төрағалығы мен премьер-министрінің кандидатурасы ретінде ұсынылды^[32].

Бугиш адамдарындағы дау туралы сөз

2017 жылдың 14 қазанында 1 МДБ дау-дамайына сілтеме жасаған Махатхир Нажиб Разак туралы; Bugis pirates «-тен келген премьер-министр Малайзияны басқарады^[33]. Ол Малайзия мен Индонезиядағы Бұғис ұрпақтарынан оған қарсы наразылық білдірген «Сулавесиге оралу» деп атап өтті. Сондай-ақ, Джуджердің сұлтаны мен Селангор сұлтаны, оның екеуі де буги тайпасынан шыққан^[34].

Оның қарсыласқан сөзінен кейін SPMS және DK (Селангор) декорациялары Махатхирді 2017 жылы 7 желтоқсанда Селангор корольдік үйіне қайтарады.

2018 жылдың 8 ақпанында Махатхирдің Дарья Керабат әл-Юнуси (DK Kelantan) Келантан патшайымы үйінен, оның екі «Пакатан Харапан» әріптестерімен бірге ешқандай себепсіз кері қайтарып алынды^[35].

2018 кандидаты

2018 жылдың 8 қаңтарында Махатир «Пакатан Харапан» оппозициялық альянсының премьер-министрінің кандидаты ретінде сайланды, ол 2018 жылы 9 мамырда өтетін сайлауда өзінің бұрынғы одақтасы Наджиб Разакты босатуға тырысады. Оның бұрынғы саяси жауының әйелі Әнуар Ибрахимнің жұбайы Ван Азиза Ван Исмаил өз орынбасарына жүгірді^[36] .

2018 жылдың 10 мамырында жарияланған сайлау қорытындылары бойынша Пакатан Харапан жеңіске жетті, осылайша оны премьер-министрдің орнына қайтадан табыстады. Ол Әнуәрға кешірім сұрап, оны басшылыққа алуға мүмкіндік берді^[37] He would then seek a pardon for Anwar, in order to allow him to take over the leadership.^[38][39].

Махатхир Мұхамед басқаруынан бастап Малайзияның экономикалық саясаттары көбісі Сингапурдікіне өте ұқсас болған. Махатхир орта-кезеңдік мақсаттар қоятын “Малайзия жоспарлары” атпен белгілі корпоротивті ұлтшылдыққа негізделген экономикалық саясаттарымен Малайзияны аймақтық өндіріс, қаржы және телекоммуникация ошағына (хабына) айналдырады. Бұл орасан зор Кейнсиандық экономикасы ықпалы бар саясаты Махатхирдың тақта отырған уақыты біткенге дейін орын алды. Оның сүйікті жобалары - Оңүстік Корея мен Жапонияны қауталауға құлшыныс болатындай Перуажа болаты, Протон компаниясы, Астро, серіктік телевизия қызметін қамтыды.

Махатхир басқарған Малайзияның экономикасы таңғажайып қарқынмен дамып, қазір Оңтүстік Шығыс Азия елдерінің ең ірі экономикасы болып табылады. 1988 мен 1997 жылдар аралығындағы орташа өсім он пайыздан астам, ал өмір сүру деңгейі жиырма есе өскен, кедейшілік жоқтың қасы болуға айналды, ал халық сауаттылық деңгейі мен адам өлу сияқты әлеуметтік көрсеткіштері дамыған елдердікіндей болды. Тақта отыру кезеңінде Махатхир Солтүстік-Оңтүстік экспрессжолы, Мултимедиа Супер Корридор, Путражайа астана қаласы, Johor's Port of Tanjung Pelepas, Куала Лумпур Халықаралық Әуежайы (KLIA), the Bakun Dam in Sarawak, және Петронас Егіз Мұнаралары сияқты ауқымды ұлттық жобалаларды іске асырады. Бұл жобалардың пайдалары болғынымен олардың қымбаттығы кейбір малайзиялықтардың оларға кеткен қаржыны басқа да маңыздырақ салаларға жұмсауға болар еді дегендей наразылықтарын туғызды. Алайда Махатхир бұл ірі жобалардың тікелей экономикалық қайтарылымы барын, ұлттық мақтанышқа айналарын, сонымен қатар көптеген жұмыс орындары ашылып мултикпликативті әсері боларын айтумен болды. Кейбір жобаларының сәтсіздіктері үшін де Махатхир қатты сынға алынып отырды.

Махатхирдың көптеген экономикалық саясаттары Сингапурдың көп жыл бұрынғы саясаттарына өте ұқсас, өзгешелігі малай ұлтының хұқын қорғауға ерекше көңіл бөлгендігінде. Iске асқан, Малайзияны жоғары сатыға көтерген көп экономикалық идеяларды Махатхир өзімдікі дегенімен талайы алдыңғы басшылардікі болған, мысалы - Tun Daim Zainuddin. Шетелдік және отандық экономика және қаржы кеңесшілері болғанына (солардың көпшілігін Малайзия қоғамы байқамады да) қарамастан 1997/1998 жылдардағы Азия қаржы дағдарысынан Малайзия экономикасының оңалуына Махатхирдың экономикалық шаралары себепкер болды деп есептеледі. ^{[дереккөзі?]}.

1997 жылғы Азия қаржы дағдарысы кезінде ХВҚ Малайзия экономикасын қайта оңалтуға өз кеңесін ұсынады, халықаралық қысымға қарамастан Махатхир одан бас тартады. Малайзияның ішіндегі Махатхир сыншылары да “Махатхир аяғына бекем тұратын экономика тұрғыза алмады” деп осы уақытты пайдаланып Махатхирге шабуылдады. Дағдарыстан шығып экономика қайта жандана бастағанда Махатхир басқа Азия елдеріне қарағанда Малайзия қайта оңалуы тех және сапалырақ болды деп бақты. Қаржы дағдарысынан кейін ХВҚ және Әлем Банкі Махатхирдың шараларының сәтті болғандығын мойындады.

Махатхир әкімшілігінде әкімшіліктің Малайзияға шығын келтірген кейбір болжамдық әрекеттері бар. 1981 жылдан 1982 жылға дейін малайзиялық кәсіпкерлер халықаралық консерваторияға тартылды. Қызмет тауар бағасының көтерілуіне әкеліп соқтырды, нәтижесінде экспорттық нарықтың қалайы құлдырауы болды. Бұл кәсіпорын Малайзияға 80 млн. АҚШ доллары немесе 209 млн. 1990 жылы Негара Малайзия Банкі фунт стерлингі бойынша алыпсатарлыққа тартылды. Спекуляция қызметі сәтсіз болды және орталық банктің 4 миллиард АҚШ долларын құрады. 1994 жылы банк спекуляциялық қызметті жалғастырып, одан кейін 2,2 млрд. АҚШ долларын жоғалтты. Ақыр соңында, 1994 жылы орталық банк техникалық тұрғыдан алғанда төлем қабілетсіз болып, қаржы министрлігінен алынып тасталды.

1998 жылы үкімет бұрынғы қаржы министрі және премьер-министрдің орынбасары Әнуәр Ибрагимға қарсы жыныстық тәртіпсіздіктер мен билікті асыра айыптау айыптарын алды. Әнуар, ол Махатхир мен оның серіктестерімен негізгі саяси мәселелерге жемқорлық пен бейбітшілікті бұруға тырысқандықтан, оның тағайындалғаны туралы айтады. Махатхирдің жақтастары бұл Махатирді Инвестициялық Сухартонның құлдырауын көргенде Махатирді премьер-министр ретінде алмастыруға талпындырған деп санайды, бұл оны саясаттан мүлдем аластауға әкелді. Үкімет Әнуәрдін жыныстық зорлық-зомбылыққа ұшыраған құрбандары туралы мәлімдеме жасады, олардың кейбіреулерінің бұзылғаны туралы болжам бар. Сонымен қатар, прокуратура антикальдық секс туралы болжамды актілердің орын алған күнін дәл анықтау мүмкін болмады - мемлекет бастапқыда болжанған оқиғаның уақытында салынбаған ғимарат ішінде содомия болғанын айтты. Аномалия көрсетілген кезде, айыптаушы ғимарат ғимарат салынғаннан кейін күткен актілердің күнін түзетеді. Махатхир өзі де теледидардан Анварды содомия мен гомосексуалды әрекеттерге кінәлі деп жариялауға барған. Адам құқықтары жөніндегі топтар мен Малайзия адвокаттар алқасынан сот әділдігіне күмән келтірген сот процесін кеңінен таратты. Содан кейін Махатхир сот процесіне наразылық білдірген бұқаралық ақпарат құралдарына және оппозициялық партияларға қысым жасады. Анвар Ибрахим жемқорлық үшін алты жылға бас бостандығынан айыру жазасына кесілді және тоғыз жыл бойы содомияға кесілді. «Анвар» дағдарысы малайзиялықтардың, барлық этникалық топтардың наразылықтарын тудырды, ал БМҰҰ-дан Әнуәрдін жақтастары интеллегенал-мұсылман «парти Кадиилан Наслоны» (Ұлттық партиясы). Малайзиялықтар кеңінен қолдау тапты, алайда 1999 жылы сайлауда Махатхир өз беделін жиі пайдаланып, ұйымды қорқыту үшін қорқытты, себебі ол 2004 жылғы сайлауларда Әнуәрдін босатылуы мен сенімділігін жоғалтып алды. партиясы дерлік өшірілді, Анвар әйелі Ван Азизамен бірге тар орынмен бір орынды жеңіп алды.

1974 жылы Махатхир Білім Минитсрi болып тағайындалады. Ол әрқашан “жалпыға білім” керек, әсіресе математика мен басқа іргелі ғылымдар Махатхирдың дамыған Малайзия арманына жету үшін қажет деп түсінді.. Ол премьер-министр кезінде де жоғары білімнің саны-мен-сапасы деген ойын одан әрі іске асырады. Сол кездері ағылшын, қытай және тамил-орта мектептері толықтай жеке меншікте, немесе миссионерлік ұйымдар қолында болған. Оған дейін елде білім алу таңдаулылардың ғана еншісіне бұйыратын. Оны тек дегдарлар өкілдерінің отбасыларынан шыққан балалар ғана ала алатын. ЖЭС-ті жүзеге асыру барысында негізінен қарапайым малайлықтардың, әсіресе шаруалардың білім алуға қол жеткізулеріне көңіл бөлінді. 1974-1981 жылдары білім министрі лауазымында болған кезде-ақ Махатхир Мохамад осы бағытқа барынша күш-жігер жұмсаған болатын. Жоғары білім жүйесін дамытуға да үлкен маңыз берілді. Қысқа мерзім ішінде колледждер мен университеттердің бүтіндей бір желісі ашылды. Бұл ретте Махатхир жоғары оқу орындары бағдарламасының таза академиялық болмауын, өмірден алшақтап қалмауын әрдайым жақтады. Үкіметтің мақсатты іс-әрекетінің арқасында айтарлықтай білімді малайлық мамандар, ең алдымен бизнесті басқару саласындағы мамандар пайда болды. Олардың қатарына Гарвард және Уортон бизнес-мектептерін, тек қана басқару кадрларын дайындаған Утара Малайзия университетін қоса алғанда, Малайзияның технологиялық институттары мен университеттерінің түлектерін жатқызу жөн.

Ішкі істер

Махатхир 1981 жылы 16 шілдеде 56 жасында премьер-министр ретінде ант берді. Оның алғашқы іс-әрекеттерінің бірі - Ішкі қауіпсіздік туралы заңға сәйкес ұсталған 21 адамның, оның ішінде журналист Самад Исмаил мен Хуссейн үкіметінің бұрынғы орынбасары Абдалла Ахмадтың , ол жерасты коммунисті деп күдіктенген. Ол өзінің жақын одақтасы Мұса Хитамды Премьер-министрдің орынбасары етіп тағайындады.

1986 жылы Махатхирдің саяси үстемдігі туралы жасаған кез-келген иллюзия қысқа мерзімді болды. 1987 жылы ол UMNO төрағалығына және тиімді премьер-министрлерге, Тунку Рашари Хамза ханымына наразылық білдірді. Разалейгтің мансабы Қаржы министрлігінен Сауда және өнеркәсіп министрлігіне дейін төмендейтін Махатхир астында артта қалды. Разалейге өткен жылы премьер-министрдің орынбасары қызметінен кеткен Мұса қолдады. Мұса мен Махатхир бұрынғы одақтастар болған кезде, екеуі Махатхирдің премьерасында болған кезде, Мұса Махатхир оған сенім артпады деп мәлімдеді. Разалей және Мұса UMNO төрағалығы мен төрағасының орынбасары Махатхирмен бірлескен билетте және оның жаңа орынбасары Гафар Баба сайлануына жүгірді. Билеттер «Team B» және «Team A» ретінде белгілі болды. Махатхирдің командасы БАҚ қолдауымен, көпшілік партиялық ауыртпалықтарынан, тіпті Ескендір, әсіресе, Абдолла Бадави сияқты маңызды тұлғалар Б командасына қолдау көрсетті. 1987 жылғы 24 сәуірде өткен сайлауда А тобы басым болды. Махатхир қайтадан сайланған болатын, ол Разалейдің 718-ші партиясына 761 партия делегатының дауысын алды. Гафар Мұсаны бірнеше рет жеңіп алды. Махатхир өзінің командасынан жеті команда Б командасын тастап, команда B жеңіліске жол бермеді және сот процесін бастады. 1988 жылдың ақпанында күтпеген шешімде Жоғарғы сот UMNO заңсыз ұйым болғандықтан, оның кейбір филиалдары заңды түрде тіркелмеген. Әр фракция UMNO атауымен жаңа партияны тіркеуге шықты. Махатхир тарапы «UMNO Baru» («жаңа UMNO») атауын сәтті тіркеді, ал Team B компаниясының «UMNO Malaysia» тіркеу туралы өтініші қабылданбады. UMNO Малайзия, Тунку Рашари Хамза басшылығымен және Малайзияның бұрынғы премьер-министрлері Абдул Рахман мен Хусейндің қолдауымен, орнына «Семангат» партиясын тіркеді.

Саяси дағдарысты ең аз дегенде уақытша аман алып, Махатхир УМНО-ны тіркеу туралы шешімге қарсы В командасының сәтті шағымдануынан қорқып, сот билігіне қарсы шықты. Ол Жоғарғы Соттың жалпы құзыретін соттық қарауды жүргізу үшін жою арқылы Парламент арқылы Конституцияға түзетулер енгізді. Жоғарғы соттар қазіргі уақытта парламенттің нақты актілеріне билік бергенде ғана сот қарауына қатыса алады.

Жоғарғы Соттың Төрағасы Саллих Абас Агонгке наразылық хат жолдады. Содан кейін Махатхир Саллихты «жалған мінез-құлық пен мінез-құлық» үшін тоқтатты, бұл хаттар хаттаманың бұзылуына байланысты болды. Махатхирдің тағайындаған трибунасы Саллиді кінәлі деп тапты және Саллихты Адонгаға жіберуге кеңес берді. Соттың бес басқа судьясы Саллихті қолдап, Махатхирді тоқтатты. Жаңадан құрылған сот Б командасының өтінішін тоқтатып, Махатхирдің фракциясына UMNO атауын пайдалануды жалғастыруға мүмкіндік берді. Милне және Маузи деректері бойынша, эпизод Малайзия сот органдарының тәуелсіздігін жойды.

Саяси және соттық дағдарыстармен бір мезгілде Махатхир оппозициялық диссиденттерге Ішкі қауіпсіздік туралы Заңды қолдану арқылы бастама көтерді. Қытай мектептеріне Мандарин тілін білмеген бірқатар әкімшілерді тағайындау Қытай Малайзиясындағы дау-жанжалды туғызды, оған UMNO-ның коалициялық серіктестері Малайзия қытай қауымдастығы мен Геракан Демократиялық әрекеттер партиясына (ДӘП) тағайындауларға наразылық білдірді. УМНО-ның Жастар қанаты арандатқан наразылықты жалғастырды, ол тек қана Малайздың қару-жарағын түсірді, тек Махатхирдің араласуы УМНО-ға үлкен наразылық туғызуына кедергі келтірді. Оның орнына^[40], Махатхир Уэйн «Малайзияның саяси диссидентіндегі ең үлкен қысымшылықты ешқашан көрмеген» деп бұйырды. Полиция қызметкерлері «Лаланд операциясы» деп аталатын операцияға сәйкес, Ішкі қауіпсіздік туралы заң бойынша 119 адам тұтқындалып, айыппұлсыз ұсталды. Махатхир 1969 жылғы нәсілдік тәртіпсіздіктердің қайталануына жол бермеу үшін қамауға алу қажеттігі туралы пікір білдірді. Ұсталғандардың көпшілігі оппозиция белсенділері болды, оның ішінде ДПА жетекшісі Лим Кит Сян және оның тоғыз депутаты. Оппозицияға деген үш газет жабылды.

Махатхир 1989 жылдың басында жүрекке шабуыл жасады, бірақ 1990 жылы сайлауда жеңіске жету үшін Барисан Насиленді басқарды^[41]. Семангат 46 Разалейгтің Келантан қаласынан тыс жерлерде ешқандай жолға шықпады (Мұса UMNO-ға қосылды)^[42].

Малайзияның жаңа экономикалық саясатының (ЭС) мерзімі 1990 жылы Махатхирге Малайзия үшін өзінің экономикалық көзқарасын баяндауға мүмкіндік берді. 1991 жылы ол Визия 2020 бағдарламасын жариялады, оған сәйкес, Малайзия 30 жыл ішінде толық дамыған ел болуға ұмтылады. Мақсат жылдық ІЖӨ-нің шамамен жеті пайызының орташа экономикалық өсуін талап етеді. Визия 2020-нің ерекшеліктерінің бірі этникалық кедергілерді бірте-бірте бұзады. Визия 2020-ны ЭС-ні ауыстыру, Ұлттық Даму Саясаты (ҰДС) сүйемелдеумен жалғасты, оған сәйкес бумботераның пайдасына арналған кейбір мемлекеттік бағдарламалар басқа этникалық топтарға ашылды. ХДП өзінің негізгі мақсаттарының бірі - кедейшілікті қысқартуды қолға алды. 1995 жылға қарай малайзиялықтардың тоғыз пайызы кедейлікте өмір сүріп, табыс теңсіздігі азайған. Махатхир үкіметі шетелдік инвестицияларды тарту үшін корпоративті салықтар мен либералды қаржылық регламенттерді қысқартады. Экономика 1997 жылға дейін жылына тоғыз пайыздан астам өсіп, басқа дамушы елдерге Махатхирдің саясатына еліктеуге талпындырды. 1990 жылы Малайзияның экономикалық дамуына арналған несие көпшілігі 1991 жылы Махатирді қаржы министрі етіп тағайындаған Әнуәр Ибрагимке жіберілді. Үкімет экономикалық толқу шегініп, 1995 жылғы сайлауды көпшілік дауыспен жеңіп алды^[43].

Махатхир 1990-шы жылдары бірқатар ірі инфрақұрылымдық жобаларды бастады. Ең ірі бірі - Ақпараттық технологиялар индустриясына қызмет ету үшін жасалған, Силикон алқабының қалыпында, Куала-Лумпурдың оңтүстігіндегі Мультимедиялық Super Corridor. Дегенмен, жоба күтілетін инвестицияны өндіре алмады. Басқа Махатхир жобалары Путраджайаны Малайзияның мемлекеттік қызметіне арналған үй ретінде дамытуды және Формула-1 Гран-приін Сепангқа әкелді. Ең қарама-қайшылықты оқиғалардың бірі Саравактағы Бакун Дамуы болды. Үлкен гидроэлектрлік жоба Оңтүстік-Қытай теңізі арқылы электр энергиясын Малайзия түбегінде электр энергиясына деген сұранысты қанағаттандыру үшін тасымалданады^[44]. Дамбадағы жұмыс азиялық қаржы дағдарысы салдарынан тоқтатылды.

1997 жылы Таиландта 1997 жылдан бері басталған азиялық қаржы дағдарысы Малайзияны жойып жіберді. Валюта спекуляциясы, шетел инвестициялары қашып кетті, ал негізгі қор индексі 75 пайыздан төмен болды. Халықаралық Валюта Қорының (ХВҚ) шақыруымен үкімет мемлекеттік шығындарды қысқартты және пайыздық ставкаларды көтерді, бұл тек экономикалық жағдайдың ушығуына әкелді. 1998 жылы Махатхир талассыз көзқараста ХВҚ пен оның орынбасары Әнуәрға қарсы бұл саясатты кері салды. Ол мемлекеттік шығындарды көбейтіп, ринггитті АҚШ долларына көтерді. Нәтижесінде оның халықаралық сын-қатерлері мен ХВҚ-ы айналымдады. Малайзия Оңтүстік-Шығыс Азияның көршілерінен гөрі дағдарысты тезірек қалпына келтірді. Отандық салада саяси жеңіс болды. 1998 жылы болған экономикалық оқиғалар кезінде Махатхир Энварды Қаржы министрі және премьер-министрдің орынбасары ретінде босатып жіберді және ол енді Әнуәр саясатына қарамастан экономиканы құтқаруды талап ете алады.

Өзінің екінші онжылдықтарында Махатхир Малайзияның роялтиімен күресуге мәжбүр болды. 1992 жылы Сұлтан Ескендір ұлы, өкілдік хоккейші, қарсыласқа қарсы шабуыл үшін бес жыл бойы бәсекелестіктен тоқтатылды. Ескендір Джохордың барлық хоккей командаларын ұлттық жарыстардан шығарып жіберді. Оның шешімін жергілікті жаттықтырушы сынаған кезде, Ескендір оны сарайына тапсырып, оны ұрып жіберді. Федералдық парламент бірауыздан Ескендірді айыптап, Махатхир сұлтандардың азаматтық және қылмыстық соттардан конституциялық иммунитетті алып тастау мүмкіндігіне ие болды. Баспасөз Махатхирді қолдады және бұрын-соңды болмаған даму барысында Малайзия корольдік отбасы мүшелерінің заңға қайшы әрекеттері туралы мәлімдеме жіберді. Баспасөзде билеушілердің экстравагант байлығы туралы мысалдар айтылған Махатхир патшалық үй шаруашылығын қаржылай қолдауды қысқартуға шешім қабылдады. Баспасөзбен және үкіметтен оларға қарсы сұлтандар үкіметтің ұсыныстарына жауап берді. Вейл заңдарына келісім беруден бас тартуға олардың өкілеттігі 1994 жылы қабылданған әрі қарай конституциялық түзетулермен шектелді. Малайзиялық роялтидің мәртебесі мен өкілеттіктері азайған Уэйн 90-шы жылдардың ортасына қарай Махатхирдің елдің «шірінбеген патшасы» болғанын жазады.

Махатхир зейнеткерлікке шыққан кезде, «Тунь» атағын иемденуге мүмкіндік беретін «Әлемді қорғаушы» орденінің үлкен қолбасшысы аталды^[45]. Ол Абдулланың кабинетінде эмерит рөлін қабылдамай, саясатты «толықтай» тастап кетуге уәде берді. Абдулла бір сәтте тыныш және кем қарсылас премьер ретінде өзінің таңбасын жасады. Махатхирге қарағанда әлдеқайда күшті діни сенімге ие болғанымен, ол 1999 жылы өткен сайлауда ПАС-ны күшейте алмады және 2004 жылы сайлауда Барисан Насилийді 219 парламенттік орыннан 199-ын алып, ең үлкен жеңіске жетеледі.

Махатхир Массачус пен Абдулланың 2005 жылы Протонға қарсы күресті басынан кешірді. Махатхир 2005 жылы Малайзияның көптеген протон, Perdana Leadership Foundation және Малайзияның мемлекеттік мұнайгаз компаниясы Petronas сияқты көптеген жетекші компаниялардың аға кеңесшісі болды. бас атқарушы, Махатхир одақтасы, компанияның басқармасынан босатылды. Абдулла ханымның арқасында компания Махатхирдің кеңесі бойынша сатып алынған компанияның MV Agusta мотоциклін сатып алды. Махатхир сондай-ақ, «Протонның» ішкі сатылымын азаптауға мәжбүр болған шетелдік автокөліктерге импортқа рұқсат беру туралы сынға ұшырады және Малайзия мен Сингапур арасындағы екінші жолдың құрылысын тоқтату үшін Абдаллаға шабуыл жасады. Махатхирдің пікірінше^[46], Малайзия баспасөзі оның көзқарастарын премьер-министр болған кезінде қысқартқан бостандықтары жеткіліксіз деп есептейді: Журналистерді қорғау жөніндегі Комитет өзінің шектеуі үшін ол «Баспасөздегі он жексұрын жауы» деп аталды газеттерде және кейде журналистерді түрмеге жапқан. Ол Малайзакииниге арналған бағанды жазып, блог блогын айналдырып, онлайн-медиа жаңалықтар веб-сайтын ашты және өз блогын ашты. Ол 2006 жылы УМНО-ның бас ассамблеясының делегаты болу үшін жергілікті партия бөлімі арқылы сайлауды сәтсіз аяқтады, ол Абдулла партиясының басшылығына қарсы көтерілісті бастауды жоспарлады. 2008 жылы өткізілген сайлаудан кейін УМНО Парламенттің үштен екісінің көпшілігін жоғалтты, Махатхир партиядан шығып кетті. Абдалла орнына оның орынбасары Нажиб Разак, 2009 жылы, Махатхирге партияға қайта келуді ұсынды.

Махатхир халықаралық істер бойынша ескертулер үшін зейнетке шығу туралы дау тудырды. Ол Израильдің қатаң сыншысы және антисемитикалық деп айыпталған. 2012 жылғы блогта ол «Яһудилік осы дүниені сенімді түрде басқарады» деп жазды. Сондай-ақ 2012 жылы ол былай деп жазды: «Мен антисемитикалық деп аталатынына қуаныштымын [...] Мен Холокост кезінде азап шегетін қасіреттер туралы жиі айтатын яһудилер сол нәсілдік қатыгездіктер мен қатал жүректі көрсеткенде басқаша болуы мүмкін өздерінің жауларын ғана емес, тіпті өз одақтастарына палестиналықтардың жауластарына қарсы мазасыздықты тоқтатуға тырысуы керек ». Махатхир АҚШ-тың, Израильдің және Ирактағы, Ливанның және Палестина аумақтарындағы одақтастарының қызметін зерттеу үшін Куала-Лумпурдағы соғыс қылмыстарын тергеу комиссиясын құрды. Ол сондай-ақ, 2001 жылғы 11 қыркүйектегі шабуылдарды Америка Құрама Штаттарының үкіметі қойған деп айтқан^[47].

Махатхир 2005 жылы «Куала-Лумпур» бастамасын іске қосты, ол 2006 жылы Пердана жаһандық бейбітшілік ұйымының құрылуына әкелді. Қатысушылардың пікірінше, форумда соғысқа тыйым салу және жаһандық бейбітшілікті нығайту үшін маңызды белсенді және тұрақты күрес қажет . 2010 жылы Perdana Global Peace Foundation (ЖБМКБ) Махатхирдің президенті болып табылатын үкіметтік емес ұйым ретінде тіркелді. PGPF-тің күш-жігері Малайзияның Халықаралық ислам университеті жанындағы Әлемдік бейбітшілік үшін Тун Махатхир ПГПФ төрағасы, Махатирдің жаһандық бейбітшілік мектебінің көпжылдық бағдарламасы, ЖБМКБ клубы, Siege миссиясын үзу, Газада Permata Projects және Warm Winter және Ramadhan Campaign . Махатхирдің көзқарасы бойынша, ЖБМКБ мектептерде, университеттер мен қоғамдық форумдарда халықаралық конференциялар, келіссөздер мен ақпараттық бағдарламалар арқылы жаһандық бейбітшілікті қолдайды^[48].

Махатир өткен екі жылда жүректің екі шабуылынан кейін 2007 жылы жүрек айналымы операциясын өткізді. Ол 1989 жылы жүрекке шабуыл жасағаннан кейін сол операцияны өткізді. 2007 жылы операциядан кейін ол көкірекше инфекциясын жұқтырды. 2010 жылы тағы бір кеуде жұқпасын емдеуге жатқызылды^[49].

Махатхир кезінде жалпы алғанда, оның Батысқа деген ашық сын көзқарасына қарамастан, жақсы деуге болады. Оның биліктегі алғашқы кезеңіндегі Біріккен Патшалықпен университтер төлемі жайлы кішкене түсініспеушілігі “Британдықты ең соңынан сатып ал” деп аталған барлық британдық тауарларға бойкотқа алып келді. Бұл дамудың азиялық, атап айтқанда - жапондық, үлгісін іздеуге де негіз болды. Бұл оның танымал "Шығысқа қара" саясатының басы еді. Әңгіменің шешуін Ұлыбритания Премьер-министрі Маргарет Тэтчер тапқанымен, Махатхир Азия даму үлгілерін ұстануын жалғастырды.

Махатхир ешуақытта АҚШ-қа сын көзбен қарайтынын жасырмаған, әйтсе де АҚШ Малайзияның ең ірі шетел инвесторларының бірі болып табылады, сонымен қатар ол Махатхир кезіндегі Малайзияның ең ірі әріптесі болды. Оның үстіне, малайзиялық офицерлер АҚШ-тағы Халықаралық Әскери Білім және Жаттығы бағдарламасы аясында оқуларын жалғастырды.

2018 жылы 9 мамырда қайтадан бас министрдің кандидаты Махатхир бастаған оппозициялық «Пакатан Харапан» коалициясының тарихи жеңісінен кейін Barisan Nasional үкіметтік коалициясының премьер-министрлерінің кандидаты Наджиб Разак бұрынғы премьер министрдің орнынан сәтті өтті. Осылайша, Малайзияның 6-шы премьер-министрінің басшылығымен аяқталды. 13.00-ге (GMT +8: 00) келесі күні (2018 жыл 10 мамыр) Махатхир жаңа премьер-министр ретінде 17.00-де ант беруді үміттенеді.^[50]

Нейвид Разак, партияның және коалицияның жеңіліске ұшырағанын мойындағанымен, сағат 11-де баспасөз мәслихатын өткізген кезде, бірде-бір партия қарапайым көпшілік жеңісіне қол жеткізбеді деп мәлімдеді (өйткені, қарсы коалиция бәсекелес ретінде Малайзияның Малайзия мемлекетінің басшылығына тағайындалуын қалдырып, премьер-министрдің миссиясын тағайындаудан бас тартқан, сайлау комиссиясының біртұтас бірлігі ретінде Найджибтің ауыр ықпалы астында болған деп есептелді. Янг ди-Пертуан Агонг^[51]. Дегенмен Малайзияның Ұлттық сарайы дереу Малайзияның премьер-министрі ретінде Мадрид Махатхир Мұхаммедтін анасы ретінде сол күні (10 мамыр 2018 ж.) Ант береді деп растайтын корольдік мәлімдеме жасаған болатын және ол Премьер-министрдің тағайындалуы^[52]. Сағат 10-да Махатхир ресми түрде Малайзияның Премьер-Министрі ретінде ант берді.

Қазіргі уақытта Махатхир әлемдегі ең ескі мемлекет көшбасшысы болып табылады (Жасы:1925, 84 күн), II Елизавета патшайымы (1926, 164 күн) екінші болып табылады. Ол сондай-ақ дүние жүзінде бұрыннан келе жатқан 10-шы мемлекет болып табылады. Пакатан Харапанның бастапқы жоспарында ұсынылғандай, Әнуәр Ибрахимның әйелі Ван Азиза Ван Исмаил өзінің орынбасарына айналып, Малайзияның премьер-министрінің бірінші орынбасары болады^[53]. Махатхир премьер-министр лауазымына тағайындалғаннан кейін, «заңның үстемдігін қалпына келтіруге» уәде берді және Махатхирдің бұрынғы премьер-министрдің жасаған 1Malaysia Development Berhad дауын мұқият және ашық зерттеулері еді, бір нәрсе дұрыс емес, ол салдарға тап болады^[54].

Солтүстік Корея

Махатхир 2018 жылы Солтүстік Корея-Америка саммитін қарсы алды. Оның айтуынша, «әлем Солтүстік Кореяның көшбасшысы Ким Чен Ынға күмәнмен қаралмауы керек және оның бейбітшілікке деген жаңа көзқарасынан үйрену керек»^[55]. Токиодағы Жапониямен бірлескен баспасөз мәслихатында Махатхир: «Біз тарихи кездесуден табысты нәтижеге үміттенеміз», - деді. «Малайзия Солтүстік Кореядағы өз елшілігін қайтадан ашты Ким Чен-нам өткен жылы^[56].

Жамал Хашоггиді өлтіру

Махатхир саудиялық журналист Жамал Хашоггидің өліміне жол берілмейтінін мәлімдеді. Малайзия, ол үкіметтің сыншыларын өлтіруді қолдамайды дейді. «Бұл өте қатыгездік, және бұл мүмкін емес. Бізде де біз ұнатпайтын адамдар бар, бірақ біз оларды өлтірмейміз.^[57]»

2019 жылғы пара жүзу бойынша әлем чемпионаты қайшылықты

2017 жылы Халықаралық паралимпиада комитеті (ХПК) Ұлыбританиядан бәсекеге түсетін Малайзияға пара жүзу бойынша 2019 жылғы әлем чемпионатын өткізу құқығын берді.^[58] Бұл олардың барлық білікті спортшылардың бәсекеге түсуіне мүмкіндік беретінін түсіну арқылы жасалды. 2019 жылы Палестина ұлттық әкімшілігімен ынтымақтасу аясында Малайзия 29 малайзиялық үкіметтік емес ұйымның қолдауымен Израиль спортшыларына бұл шараға тыйым салатындарын мәлімдеді.^[59] Малайзия Паралимпиадалық кеңесі олар үкіметтің саясатын ұстанады деп мәлімдеді, өйткені Малайзия Израиль паспорт иелеріне елге кіруге тыйым салады.^[60] Махатхир Израильдің «халықаралық заңдарға бағынбайтын ел» екенін және әлем Израильдің айтқанын әрдайым ұстанатынын айтты. Шешімге байланысты 2019 жылдың 27 қаңтарында Малайзия хостинг құқығынан айырылды, ал 2019 жылдың 15 сәуірінде Лондон, Ұлыбритания ауыстырудың қожайыны болып жарияланды.^[61]

Оның әйелі (1956 жылдан бастап) Мультимедиа Университетінің атақты президенті, белгілі дәрігері, 1926 жылы туылған Сити Хасим Мұхамед (1928 жылы туған). 7 бала - Марина (қоғам қайраткері, жазушы), Мирзан, Мелинда, Мохзани (елдегі ең бай кәсіпкерлердің бірі), Мухриз (1964 жылы туған, кәсіпкер, 2008 жылдан бастап, парламент депутаты, 2013 жылдан бастап Кедах үкіметінің басшысы) Мизура және Мазар.

• The Malay Dilemma (1970)
• The Challenge (1986)
• The Pacific Rim in the 21st century (1995)
• The Challenges of Turmoil (1998)
• A New Deal for Asia (1999)
• Islam & The Muslim Ummah (2001)
• Globalisation and the New Realities (2002)
• Reflections on Asia (2002) ISBN 967-978-813-X
• Achieving True Globalisation (2004-11-30) ISBN 967-978-904-7
• The Chinese Malaysian Contribution (2005)
• Islam, Knowledge, and Other Affairs, (2006) Үлгі:ISBN
• Principles of Public Administration: An Introduction, (2007) Үлгі:ISBN
• Chedet.com Blog Merentasi Halangan (Bilingual), (2008) Үлгі:ISBN
• A Doctor in the House: The Memoirs of Tun Dr Mahathir Mohamad, 8 March 2011 Үлгі:ISBN.
• Doktor Umum: Memoir Tun Dr. Mahathir Mohamad, 30 April 2012 Үлгі:ISBN. This book was the BM version of his best-selling memoir,"A Doctor in the house".

• Greider, William (1997). One World, Ready or Not. Penguin Press. ISBN 0-7139-9211-5.
• Hong, Carolyn (Oct. 31, 2005). "Mahathir dismisses talk of comeback". Straits Times.
• Kamarudin, Raja Petra (Nov. 9, 2005). "The Anwar Factor". Malaysia Today.
• Kamaruddin, Raja Petra (Nov. 4, 2005). "The true meaning of political doublespeak". Malaysia Today.
• "Malaysia auto plan seen as another wake-up call to Proton". Associated Press.
• Mydans, Seth (Oct. 16, 1997). "Malaysian Premier Sees Jews Behind Nation's Money Crisis" The New York Times
• Nazri, Syed (Nov. 6, 2005). "When will Dr M tell all?" New Sunday Times, p. 19.
• Lahiri,Imankalyan,Mahathir's Islam: A Socio-Political Construal, Ekush Satak, Kolkata 2005

Малайзия наградалары

• Аймақ қорғаушысы ордені (2003)^[62]
• Аймақтық Корона ордені (SUMW) - Datuk Seri Utama (2008)
• Рыцарь Джохор тәжінің тәртібі (SPMJ) орденінің үлкен қолбасшысы - Dato '(1979)
• Джохордың ең беделді отбасылық ордені - роман бар.png «Джохордың» отбасылық орденінің үлкен қолбасшысы (DKI) (1989)
• Кеданың Корольдік үйіне деген адалдық - Рыцарь Гранд Компаньон (SSDK) .svg Корольдік Кедан үйіне адалдық тәртібінің Рыцарь Үлкен серігі - Дато Сери (1977)
• Keдах Жоғары Құрмет ордені (DUK) .svg Kedah Құрмет грамотасы (DUK) (1988)
• Keдах (DK) .svg Корольдік отбасылық ордені Кедах (DK) (2003)^[63]
• Малакканың ордені Malacca (DGSM) - Datuk Seri^[64]
• Малаккалық орденмен марапатталған Үлгі: Malacca Order of Commander (DUNM) - Datuk Seri Utama
• Негери Семиланға адалдық тәртібі.svg Негери Семилана (SPNS) адалдық орденінің басты рыцарты - Dato 'Sri Utama
• Паханг Сұлтан Ахмед Шахтың ордені - Үлкен Рыцарь - SSAP.svg Паханг Сұлтан Ахмад Шахтың ордені - Үлкен Рыцарь - Дато Шри (1977)
• Мемлекеттік қорғаушы ордені - Рыцарь Гранд командирі - DUPN.svg Рыцарь Мемлекеттік қорғаушы орденінің үлкен қолбасшысы (DUPN) - Datuk Seri Utama
• Кура Си Маня Кини орденінің үлкен рыцарасы (жаңа) .svg Құрметті Si Manja Kini (SPCM) орденінің үлкен рыцарты - Dato 'Seri
• Перлис отбасылық ордені Галлант ханзадасы Сыд Путра Джамалуллаил - DK.svg Перлис отбасылық ордені Галлант ханзада Сиед Путра Джамалуллаил (DK) (1995)
• Кинабалудың ордені - SPDK.svg Кинабалу орденінің үлкен қолбасшысы - Datuk Seri Panglima
• Хорнбилл Саравак жұлдызының ордені (Кенялан жұлдызы) - 1. Рыцарь Гранд командирі (DP) .svg Рыцарь Хорнбилла Саравак (DP) жұлдызы орденінің үлкен қолбасшысы - Datuk Patinggi (1980)
• Саравак жұлдызының ордені - 1 реттік Рыцарь Саравак жұлдызының орденінің (SBS) Үлкен қолбасшысы - Пехин Шри (2003)
• Тереңгәнуден Сұлтан Махмұдтың ордені - мүшесі Тереңгәнуден Сұлтан Махмұд I орденінің үлкен серіктесі
• Сери Махараджа Мангку ордені (Smn); Атағын «Тун» асырады

Шетелдік марапаттар

• Достық Ордені (Ресей)^[65]
• Павловни гүлдер ордені Жапония (2018)^[66]
• Шығыстағы күн тәртібі Жапония (1991)
• Республика ордені (Түркия)^[67] (2019)