Теллур
Теллур (латын. Tellurіum; Te) — элементтердің периодтық жүйесінің VI тобындағы химиялық элемент, атомдық нөмірі 52, атомдық массасы 127,60. Табиғатта 8 орнықты және массалық саны 107-ден 134-ке дейінгі 14 жасанды изотопы бар. Теллурды мажар геологы Ф.Мюллер (1740 – 1825) ашқан (1782). 1798 жылы неміс ғалымы М.Г. Клапрот (1743 – 1817) осы жаңалықты бекітіп, (латынша tellurіs – Жер) элементке “теллур” атын берді. Жер қыртысындағы салмақ мөлшері 110–7%.
| |||||||||||||||
Жай заттың сыртқы бейнесі | |||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
күміс жылтыр сұр (кристалды), қоңыр-қара ұнтақ (аморфты) | |||||||||||||||
Атом қасиеті | |||||||||||||||
Атауы, символ, нөмірі | Теллур, 52 | ||||||||||||||
Топ типі | Металлоидтар | ||||||||||||||
Топ, период, блок | 16, 5, p | ||||||||||||||
Атомдық масса (молярлық масса) | |||||||||||||||
Электрондық конфигурация | [Kr] 4d105s25p4 | ||||||||||||||
Қабықшалар бойынша электрондар | 2, 8, 18, 18, 6 | ||||||||||||||
Атом радиусы | 140 пм | ||||||||||||||
Химиялық қасиеттері | |||||||||||||||
Ковалентті радиус | 138±4 пм | ||||||||||||||
Ван-дер-Ваальс радиусы | 206 пм | ||||||||||||||
Ион радиусы | (+6e) 56 211 (−2e) пм | ||||||||||||||
Электртерістілігі | 2,1 (Полинг шкаласы) | ||||||||||||||
Электродты потенциал | 0 | ||||||||||||||
Тотығу дәрежелері | −2, −1, 0, +1, +2, +3, +4, +5, +6 | ||||||||||||||
Иондалу энергиясы | 1-ші: 869.3 кДж/моль (эВ) | ||||||||||||||
Жай заттың термодинамикалық қасиеттері | |||||||||||||||
Термодинамикалық фаза | |||||||||||||||
Тығыздық (қ.ж.) | 6,24 г/см³ | ||||||||||||||
Балқу температурасы | 722,7 K | ||||||||||||||
Қайнау температурасы | 1263 K | ||||||||||||||
Балқу жылуы | 17,91 кДж/моль | ||||||||||||||
Булану жылуы | 49,8 кДж/моль | ||||||||||||||
Молярлық жылусыйымдылық | 25,8 Дж/(K·моль) | ||||||||||||||
Молярлық көлем | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
Жай заттың кристаллдық торы | |||||||||||||||
Тор құрылымы | Алтыбұрышты | ||||||||||||||
Тор параметрлері | a=4,457 c=5,929<ref> Å | ||||||||||||||
c/a қатынас | 1,330 | ||||||||||||||
Басқа да қасиеттері | |||||||||||||||
Жылуөткізгіштік | (300 K) 14,3 Вт/(м·К) | ||||||||||||||
Юнг модульі | 43 ГПа | ||||||||||||||
Жылжу модульі | 16 ГПа | ||||||||||||||
Моос қаттылығы | 2.25 | ||||||||||||||
Бринеллий қаттылығы | 180–270 МПа | ||||||||||||||
CAS нөмірі | 13494-80-9 |
Басты минералдары: алтаит, теллурвисмутит, тетрадимит, калаверит, креннерит, гессит, теллурит. Ерітінділері аморфты қоңырқай ұнтақ түрінде тұнады, кристалдық торы гексогоналды.Бұл элемент химиялық тұрғыда өте маңызды болып табылады. Теллур күмістей сұр түсті, металдық жылтыры бар элемент, тығыздығы 6,24 г/см3, балқу t 449,8С, қайнау t 990С, шалаөткізгішаруашылығы Тотығу дәрежесі 2, +4, +6 , сирек +2. Галогендермен, концентрлі HNO3, H2SO4-пен, қыздырғанда О2-мен әрекеттеседі.
Теллурдың бірнеше әлсіз қышқылдары (H2Te, H2TeO3, H6TeO6) белгілі. Теллурды көбінесе мыс электролитті қоқырлардан алады. Оны шалаөткізгіш ретінде, қорғасынның механикалық қасиетін жақсарту, шойынды ағарту үшін, шыны-керамика өнеркәсібінде, т.б. қолданатыны белгілі.
Физикалық қасиеті
Теллур – металл жылтырлығы бар нәзік күмістей ақ зат. Жұқа қабаттарда, жарықта қызыл-қоңыр, жұпта - алтын-сары. Қыздырған кезде ол пластикке айналады. Кристалл торы алтыбұрышты. Жылулық кеңею коэффициенті 1,68 · 10−5 К − 1. Диамагнетик. 0,34 эВ жолақ аралық жартылай өткізгіш, өткізгіштік түрі - қалыпты жағдайда және жоғары температурада p, n - төмен температурада (өту шекарасы тазалығына байланысты -80 ° C-тан -100 ° C-қа дейін).
Бұл — химия бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. |