Şerê navxweyî yê Sûriyê
Şerê navxweyî yê Sûriyê, serhildana Sûriyê, şoreşa Sûriyê an jî şoreşa azadiyê ya Sûriyê serhildana xelkê sûrî li dijî rejîma Beşar Esed e ku di sala 2011'an de li Sûriyê dest pê kir û di 2012'an de berdewam e û roja îro wekî şerê navxweyî yê Sûriyê tê zanîn. Di vî şerî de bi hezaran sivîl hatine kuştin û gelek sûrî bûne penaber li welatên cîran.
| Şerê navxweyî yê Sûriyê | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Perçeyekî Bihara Erebî ye | ||||||||
.svg) Current military situation: Sor:  Sûrî, Kesk:  Dijberiya Sûriyê Zer: Kurd,  Rojava Gewr:  Dîiş, Spî: El-Nusra | ||||||||
| ||||||||
| Aliyên şer | ||||||||
Komara Erebî ya Sûriyê (Rejîma Beşar Esed) | Dijberiya Sûriyê Piştgiriya aborî û leşkerî: | Rojava | ||||||
| Fermandar | ||||||||
| Beşar Esed serokkomarê Sûriyê
|  Ebdilbaset Seydaserokê Encûmena Nîştimanî ya Sûrî (ENS)
|  Salih Muslim Mihemed (PYD)
| ||||||
| Hêz | ||||||||
| Artêşa Sûriyê (Rejîma Beşar Esed): 304.000 (dema herî mezin bû) leşker[24]
| 40.000[25]–60.000[26] têkoşer | 15.000 têkoşer | ||||||
| Windayî | ||||||||
| Artêşa Sûriyê: 6.163 leşker û polîsên rejîma Beşar Esed hatine kuştin,[32] 97 endamên milîs hatine kuştin[33] Hizbullah: 147 kes hatine kuştin[34][35] | Serhilder û xwepêşanderên sûrî: 5.857 serhilder hatine kuştin (li vir binihêre) û 979–1.897 xwepêşander şehîd ketine.[29] 28.249 xwepêşander û têkoşer ji aliyê rejîmê ve hatine desteserkirin[30] | ? | ||||||
| Jimara liserhev a qurbanên şerê navxweyî yê Sûriyê (li gorî opozisyonê): 24.266[30]–24.495[32] 265 kesên sivîl ên biyanî (li vir binihêre) û 2 pîlotên tirk ên firokeyeke F4 Phantom hatin kuştin. Zêdeyî 1,5 milyon kes bûne penaber[36] (Ev agahdarî ji Wikipedia îngilîzî hatine girtin) | ||||||||
Destpêka serhildanê, 2011
Bûyerên ku li gorî rejîma Esed komployeke ji derveyî ye, hem "ji aliyê dîndarên selefî ve hatiye çêkirin" û hem jî "bi destê Amerîka û Îsraelê hatiye rêxistin", di roja 15'ê adara 2011'an de li hemberî mizgefta Umerî ya bajarê Derayê, li başûrê Sûriyê dest pê kirin.
Xwepêşander li dijî xwarina bertîlan û ji bo reforman diqîriyan. Li ser dîwaran Azadî hatiye nivîsandin, li ser banga rûpela Facebookê wekî The Syrian Revolution 2011 (Şoreşa Sûriyê ya sala 2011'an) bi awayekî ku tu carî berî nebûye li dijî rejîma Beşar Esed. Xwepêşandanên Sûriyê di bin bandora şoreşên li welatên ereban yên ku ji destpêka sala 2011'an de dest pêkirin ("Bihara Erebî"); bi taybetî, ev şoreşa gelên Tûnis û Misirê ya dijî serokê tûnisî Zaynil Elabidîn û yê misrî Husnî Mubarek.
Artêşa Azad a Sûrî
Gotara bingehîn: Serhildana Rojavayê Kurdistanê
Rojavayê kurdistanê, di dema şerê navxweyî ê Sûriyê de, bi serê xwe weke xêzeke sêyemin ya dervî şer ma. Bi rêyên demokratikî xwest ku mafên xwe bidest bixin. Tirkiye, ji ber pirsgirêka kurd ya navê wê, hertimî herwl da ku li wê herêmê rewşa nearamî bi afirêne. Kurd, li herêmên xwe pergela xwe ava kirin. Kurdan, ne xwest ku ne li rex hêzên çekdar ên di bin navê artêşa azad bikevine şer û ne jî xwest ku li cem artêşa sûriyê ya Beşar esad bikevine şer de. Lê li ser herdu alîyan re jî hewldanên tirkiyê bûn ku kurdan tevlî şer bikin. Kurdan pozisyona xwe bi serê xwe bijartin.
Tirkiye ji bo ku kurd statûya xwe nestênin û temenê statû standinê ji bo wan nafirê bi awayekî aktiv di nava şerê li dijî rejima sûriyê ya beşar esad de cih girt û piştgirî da hêza ku li dijî rejimê şer dike. Pirranîya mirovên ku diçûn sûrîyê ku şer bikin jî ji aliyê tirkiyê ve li herêmên weke Xateyê û hwd di hatina perwerde kirin û di hatina şandin li nava şerê li dijî rejimê.
Encûmena Niştimanî ya Kurdî li Sûriyê
- Gotara bingehîn: Encûmena Niştimanî ya Kurdî li Sûriyê
Desteya Bilind a Kurd
- Gotara bingehîn: Desteya Bilind a Kurd
Yekîniyên Parastina Gel
Yekîneyên parastina gel, hêzên parastina gel ên li rojavayê kurdistanê na. Ji aliyê kurdên rojavayê kurdistanê ve hatiya damazrandin. Tenê ji kurdên rojavayê kurdistanê diafirê. Bi awayekî din ê gotinê em dikarin bêjin artişa kurd ya rojavayê kurdistanê di parazê ya. Armanca wê ew a ku bê şert û merc rojavayê kurdistanê û jîyaneê li vir ya kurdan û komên din ên civatî ên li wir bi parêzê. YPG, hêza artişî ku tenê ji rojavayîyên kurdistanî diafirê ji bo parastina wan a.
Di nav netewî de, li dijî rejima Sûrîya ya beşar esad, mixalifîyeka mazin afirî. Di serî de, ku Emerika û Firansa serê wan dikişêne, platforma mixalifên sûrîyê hat afirand in. Emerika, di destpêka mudahaleyê de xwest ku ji NY´ê biryarnayekê bide buhurandin û bi wê re êdî bi leşkerî mudahele lê bike. Lê di dema biryarnamê de Rusya û Çîn li dijî wê sekinî û ne buhurt. Rûsya û Çînê xwest ku pirsgirêk bi rêyê dîyalogê werê çareser kirin. Bi vê yekê, Kofî Annan, hat bi erkkirin ku di asta pêşî de hikimeteka buhurînê bide afirandin û bi wê re êdî rejima nû ya sûryê were afirandin. Lê hewldanên li ser Kofî Annan re bi ser ne ketin. Piştre wî dest ji kar berda. Li cihê wî ku yekî ku bi aslê xwe de jî arab bûya Agdar Îbrehim Hat bi erkkirin.
Yekîneyên parastina gel, hêzên parastina gel ên li rojavayê kurdistanê na. Ji aliyê kurdên rojavayê kurdistanê ve hatiya damazrandin. Tenê ji kurdên rojavayê kurdistanê diafirê. Bi awayekî din ê gotinê em dikarin bêjin artişa kurd ya rojavayê kurdistanê di parazê ya. Armanca wê ew a ku bê şert û merc rojavayê kurdistanê û jîyaneê li vir ya kurdan û komên din ên civatî ên li wir bi parêzê. YPG, hêza artişî ku tenê ji rojavayîyên kurdistanî diafirê ji bo parastina wan a.
Komên Olî ên êli Sûrîyê
Gotare bingihîn Komên Olî ên li Sûrîye
Li sûrîyê weke komên olî misilmanên sunnî, elewî, Dûrzî, Îsmaîlî, Xiristîyan, Êzîdî û hwd hena. Hebûna van koman, jî, bi hijmarî heya.
Bihara erebî
Bi navê bihara ereb, di destpêka sale 2012´an de tevgerîya mazin bû. Ji Tunisê bi xwespêşandinên piştî ku yekî tunisî bedena xwe da êgir re êdî piştre li hemû welatên ereb belav bû. Rejim Husnu Mubarak Guharî. Bi piştgirîya rojava birayên misilman hatina desthilatdarîyê li wir. Mudahele li Libya bû. Piştre jî, temenê mudahaleyê li Sûriyê hat afirandin û mudahale lê hat kirin.
Rewşa kurdan û Statûya wan
Kurd li herêmên xwe, piştî ku mudahele li Sûriyê dest pê kir, bidest avakirina xweserîya kirin. Ji bajarê Rojavayê Kurdistanê ê Kobanê destpêkirin û reveberîyên bajarên xwe yek bi yek kirina destê xwe de. Kurdan li herêmên xwe bi navê YPG, hêza xwe parastinî ya artişî ava kirin. Lê hin komên ku dewleta tirk hildane cem xwe û ku hine ji wan kurd jî na, weke partiya azad û hwd, li ser navê wê dewletê bidest şerê li dijî statûya kurdan kirin. Li taxên bajarê Helebê ên ku taxên kurdan na, weke taxên Eşrefiyê û Şêx Maqsûd jî bi destê van hêzan bi dehan kurdên sivîl hatina qatil kirin.
Şandina hêza aşîtiyê li Sûrîyê
- Gotara bingehîn: Şandina hêza Aşîtiyê li Sûriyê
Di destpêka şerê navxweyî de NY´ê, komeka leşkerî bo çavderiyê şand sûrîyê. Lê ev kom, erka wê tenê du mehan doma. Piştre jî, ew hêz jî ji sûrîyê çû. Piştre, dîsan nîqaşên şandina hêza aşîtîyê li Sûrîyê doma.
- Gotara bingehîn: Şerê Mezhebî ê li Sûrîyê
Şerê navêxweyî, di temenê şerekî mezhebî de hat pêşxistin. Ku tirkiye, Katar û Suudi arabiya pêşentîya wê dike, komên sunni bipiştgir kirin. Komên Şîî û elewî jî, Îran li cem wan bû. Bi wî rengî, di temenê şerê mezhebî de şer tê domandin.
Biçekdarkirina şervanên ku li Sûriyê şer dikin
Li sûrîyê ji roja ku şer destpêkiriîya de, tirkiyê di biçekdarkirina mixalifan de bûya cih û xwediyê bandûraka mazin. Komên çekdar, li gorî ku tê gotin bi agahî, serleşkerên tirk, fermandartiyê di şerê navxweyî ê sûrîyê de jî dikin. Ji Xatayê, perwerdekirina çekdaran bi çekkirin û şandina wan ya qada şer dibêt.
Tirkiye, di wî şerê ku têde weke aliyekî ya, armanca wê tenê ew a ku kurd statûya xwe bidest nexin. Ji ber vê yekê, her rê û rêbazê bikardihêne li dijî kurdan.
Pişiqîna şerê li Sûriyê li welatên li dorê
Piştî ku li sûrîyê şer dest pê kir, li Libnanê jî taqîn bûn. Li wir jî, komên tundrew û û hwd ketina nava tevgerîyê de. Tirkiyê li ser sînorê bakûrê û rojavayê kurdistanê artişa xwe bicih kir. Li ber sînor karaqol ava kirin û ji wan şerê navxcweyî hem xwest ku bide herikandin li rojavayê kurdistanê û hem jî bi rêvekirina şer îdare dike.
Ji Sûrîyê pênabarên ku bûna li derve
- Gotara bingehîn: Pênabarên Sûrîyî
Tirkiye berî ku mudahaleya li Sûrîyê destpê bike, wegahên pênabaran ava kirin. Bi wê yekê, li ser wan re xwestibû ku rewşa xwe di şerê di sûrîyê de xort bike. Ser deh hezaran ve mirov û malbate kirina wan wergahên ku ji Sûrîyê hatibûn bicih kirin. Ji rojavayê kurdistanê ser 20 hezaran re kurd, diçîna başûrê kurdistanê.
Di nava Sûriyê de pênabarî pirr dibêt. Bi teybetî, ji herêmên ereban pirranîya malbatênkurdan ku hebûn divegerihina rojavayê kurdistanê. Û bi wê re jî gelek malbatên ereb jî tên herêmên kurdan bi pênabarî.
Çavkanî
- Wikipediya bi zimanê îngilîzî, 19.08.2012.
