Доллар
Доллар (англ. dollar) — дүйнөнүн 36 өлкөсүнүн валюталарынын аталышы.
Доллар Австралия, Белиз, Канада, Жаңы Зеландия, Намибия, Сингапур, Синт-Эстатиус, Сабу, Чыгыш Тимор, Пуэрто-Рико, Панама, Палау, Бруней, Бонайре, Британиялык Виргин аралдары, Багама аралдары, Бермуд аралдары, Суринам , Маршалл аралдары, Соломон аралдары, Америка Кошмо Штаттары, Сальвадор, Эквадор, Тайвань, Гонконг, Зимбабве, Фиджи, Микронезия Федеративдик Штаттары, Теркс жана Кайкос аралдары, Ямайка өлкөлөрүндө жана башка бир катар бөлөк өлкөлөрдө жүгүртүлүчү расмий валюталарынын аталышы.
Бир доллар жалпысынан 100 центке барабар.
Аталышы
Бул аталыш «талер» (нем. Taler) деген сөздөн келип чыккан. Биринчи жолу «доллар» (dollar) сөзү шотландиянын 1567-1571[1] жылдары чыгарылган куну 30 шиллинг болгон, «кылычтуу доллар» (англ. Sword Dollar) каймана аттуу монеталардын бир түрүнүн аталышы катары колдонулган. Доллар деген сөз Уильям Шекспирдин «Макбет»[2] (XVII кылымдын башы) пьесасында да кездешет:
 | That now Sweno, the Norways' king, craves composition: Nor would we deign him burial of his men Till he disbursed at Saint Colme's inch Ten thousand dollars to our general use. |  |
Доллар белгиси
Белгинин келип чыгышы
Доллар белгисинин келип чыгуу тарыхында ар кандай теориялар, божомолдор жана уламыштар бар, бирок илимий жактан далилденген версиясы жок.Азыркы учурда көп айтылган версияларынын бири — доллар белгиси испан песосунан келип чыккан деген версия. «ps» кол жазма аббревиатурасын 1770-жылдардагы британиялык, америкалык, канадалык, мексикалык жана башка испан-америкалык иш кат алышууларынан кезиктирсе болот. «P» тамгасынан тик сызык гана калган, ал эми «S» тамгасы фон катары колдонулуп, жазуу ылдамдыгын жогорулатууга мүмкүндүк берген деп божомолдонот.
Азыркы теориялар «US» жазуусунун өзгөртүлгөн вариантынан келип чыккан деп да карашат.
«Доллар» аталыштагы валюталар
| Сүрөт | Валюта коду | Аталышы | Жүгүртүү мезгили | Өлкө | Жүгүртүүдөгү номиналы |
|---|---|---|---|---|---|
 | AUD | Австралия доллары | 1966-ж. баштап | Австралия Бирлиги | банкноттор: 5, 10, 20, 50, 100 монеталар: 5, 10, 20, 50 цент, 1, 2 доллар |
| Файл:Bahamas 25 cents-2.JPG | BSD | Багама аралдарынын доллары | 1966-ж. баштап | Багама аралдары | банкноттор: 1, 5, 10, 20, 50, 100 монеталар: 1, 5, 10, 15, 25 цент |
.jpg) | BBD | Барбадос доллары | 1973-ж. баштап | Барбадос | банкноттор: 2, 5, 10, 20, 50, 100 монеталар: 5, 10, 25 цент, 1 доллар |
| Файл:Belize 50 cents.JPG | BZD | Белиз доллары | 1973-жылдан (Британиялык Гондурастын 1885—1973 жж. сыяктуу) баштап | Белиз | банкноттор: 2, 5, 10, 20, 50, 100 монеталар: 1, 5, 10, 25, 50 цент, 1 доллар |
 | BMD | Бермуд аралдарынын доллары | 1970-ж. баштап | Бермуд аралдары | банкноттор: 2, 5, 10, 20, 50, 100 монеталар: 1, 5, 10, 25, 50 цент, 1 доллар |
 | BND | Бруней доллары | 1967-ж. баштап | Бруней | банкноттор: 1, 5, 10, 50, 100 монеталар: 1, 5, 10, 20 жана 50 цент |
| жок | Вест-инд доллары | 1935—1964 | Барбадос, Британиялык Гвиана, Тринидад жана Тобаго, Британиялык Шамал тараптагы аралдар, Британиялык Шамал алдындагы аралдар, Вест-Индия Федерациясы, Ямайка | ||
 | XCD | Чыгыш Кариб доллары | 1965-ж. баштап | Антигуа жана Барбуда, Доминика, Гренада, Монтсеррат, Сент-Китс жана Невис, Сент-Люсия, Сент-Винсент жана Гренадиндер, Ангилья | банкноттор: 5, 10, 20, 50, 100 монеталар: 1, 2, 5, 10, 25 цент, 1 доллар |
 | жок | Гавай доллары | 1847—1903 | Гавайи | |
 | GYD | Гайана доллары | 1965 года-ж. баштап | Гайана | банкноттор: 20, 100, 500, 1000, 5000 монеталар: 1, 5, 10 доллар |
 | HKD | Гонконг доллары | 1845 года-ж. баштап | Гонконг | банкноттор: 10, 20, 50, 100, 500 жана 1000 монеталар: 10, 20, 50 цент, 1, 2, 5, 10 доллар |
 | ZWC | Зимбабве доллары | 1981—2009 | Зимбабве | 2009-жылдын 30-июнунда өтө жогорку инфляциядан улам Зимбабвенин резервдик банкынын чечими менен Зимбабве доллары жоюлган. |
| KYD | Кайман аралдарынын доллары | 1972-ж. баштап | Кайман аралдары | банкноттор: 1, 5, 10, 25, 50, 100 монеталар: 1, 5, 10, 25 цент | |
 | CAD | Канада доллары | 1858-ж. баштап | Канада | банкноттор: 5, 10, 20, 50, 100 монеталар: 1, 5, 5, 10, 20, 50 цент, 1, 2, 5 доллар |
 | жок | Кирибати доллары | 1979-ж. баштап | Кирибати | банкноттор: нет монеталар: 1, 5, 10, 25 цент, 1, 2 доллар |
 | LRD | Либерия доллары | 1944-ж. баштап | Либерия | банкноттор: 1, 5, 10, 20, 50 жана 100 монеталар: 5, 10, 25, 50 цент, 1 доллар |
| жок | Малай жана Британиялык Борнео доллары | 1953—1969 | Малай Федерациясы, Сингапур, Саравак, Түндүк Борнео, Бруней | ||
| жок | Малай доллары | 1939—1953 | Бруней, Джохор, Кедах, Келантан, Перлис, Сингапур, Стрейтс Сетлментс, Тренгану, Федерацияланган малай мамлекеттери, Малай Бирлиги, Малай Федерациясы | ||
| Эл аралык доллар | |||||
 | жок | Монгол доллары | 1921—1925 | Монголия (1911—1924) | банкноттор: 10, 25, 50, 100 |
 | NAD | Намибия доллары | 1993-ж. баштап | Намибия | банкноттор: 10, 20, 50, 100 жана 200 монеталар: 1, 2, 5, 10, 20 жана 50 цент, 1, 2 жана 5 доллар. |
 | жок | Ниуэ доллары | 2009-ж. баштап | Ниуэ | банкноттор: жок монеталар: 5, 10, 20, 50 цент, 1 доллар |
.jpg) | NZD | Жаңы Зеландия доллары | 1967-ж. баштап | Жаңы Зеландия, Ниуэ, Кук аралдары, Токелау, Питкэрн. | банкноттор: 5, 10, 20, 50, 100 монеталар: 10, 20, 50 цент, 1, 2 доллар |
 | жок | Ньюфаундленд доллары | 1858—1949 | Ньюфаундленд. | |
 | жок | Кук аралдарынын доллары | 1972-ж. баштап | Кук аралдары | банкноттор: 3, 10, 20, 50 монеталар: 10, 20, 50 цент, 1, 2, 5 доллар |
| жок | Питкэрн аралынын доллары | 1988-ж. баштап | Питкэрн аралы | банкноттор: нет монеталар: 5, 10, 20, 50 цент, 1, 2, 5, 10, 25, 50, 250 доллар | |
.jpg) | жок | Кысыктыр доллары | 1904—1939 | Стрейтс-Сетлментс, Бириккен Малай Султанаттары, Бирикпеген Малай Султанаттары, Саравак, Бруней жана Түндүк Борнео колониялары. | |
| жок | Родезия доллары | 1970—1981 | Зимбабве | ||
 | жок | Саравак доллары | 1858—1953 | Саравак | |
 | жок | Түндүк Борнео доллары | 1882—1953 | Түндүк Борнео | |
| SGD | Сингапур доллары | C 1967 | Сингапур | банкноттор: 2, 5, 10, 50, 100, 1000, 10000 монеталар: 1, 5, 10, 20, 50 цент, 1 доллар | |
 | SBD | Соломон аралдарынын доллары | 1977-ж. баштап | Соломон аралдары | банкноттор: 2, 5, 10, 20, 50, 100 монеталар: 1, 2, 5, 10, 20, 50 цент, 1 доллар |
 | USD | АКШ доллары | 1792-ж. баштап | АКШ, Бермуд аралдары, Бонайре, Британиялык Виргин аралдары, Чыгыш Тимор, Зимбабве, Маршалл Аралдары, Палау, Панама, Пуэрто-Рико, Саба, Сальвадор, Синт-Эстатиус, Теркс жана Кайкос аралдары, Микронезия Федеративдик Штаттары, Эквадор | банкноттор: 1, 2, 5, 10, 20, 50, 100 (ограничено 500, 1000, 5000, 10 000, 100 000) монеталар: 1, 5, 10, 25, 50 цент, 1 доллар |
 | жок | КАШ доллары | 1861—1865 | КАШ | банкноттор: 5, 10, 50 цент, 1, 2, 5, 10, 20, 50, 100, 500, 1000 доллар 4 пробные монеталар номиналом 50 цент; 12 пробных монет номиналом 1 цент |
.jpg){kind=small} | SRD | Суринам доллары | 2004-ж. баштап | Суринам | банкноттор: 1, 2Калып:Дробь, 5, 10, 20, 50, 100 доллар монеталар: 1, 5, 10, 25, 100, 250 цент |
_1946_bank_note_-_1_old_Taiwan_dollar_(front).jpg) | жок | Тайвань доллары | 1946—1949 | Тайвань | |
| TWD | Жаңы тайвань доллары | 1949-ж. баштап | Тайвань | банкноттор: 100, 200, 500, 1000, 2000 монеталар: ½, 1, 5, 10, 50 | |
| TTD | Тринидада жана Тобаго доллары | 1964-ж. баштап | Тринидад жана Тобаго | банкноттор: 1, 5, 10, 20, 100 монеталар: 1, 5, 10, 25 жана 50 цент | |
| TVD | Тувалу доллары | 1976-ж. баштап | Тувалу | банкноттор: жок монеталар: 5, 10, 20, 50 цент, 1 доллар | |
 | FJD | Фиджи доллары | 1969-ж. баштап | Фиджи | банкноттор: 1, 2, 5, 10, 20, 50, 100 монеталар: 1, 2, 5, 10, 20, 50 цент, 1 доллар |
 | жок | Цзяо-Чжоу доллары | 1907—1914 | Цзяо-Чжоу | |
 | жок | Эфиопия доллары | 1945—1976 | Эфиопия | |
 | JMD | Ямайка доллары | 1969-ж. баштап | Ямайка | банкноттор: 1, 2, 5, 10, 20, 50, 100, 500, 1000 монеталар: 1, 5, 10, 20 |
.jpg) | жок | Жапон оккупациялык доллары | 1942—1945 | Сингапур, Британиялык Малайя, Түндүк Борнео, Саравак, Бруней, Бирма |
Колдонулган адабияттар
- “Кыргызстан”. Улуттук энциклопедия: 3-том. Башкы ред. Асанов Ү. А., Б.: Мамлекеттик тил жана энциклопедия борбору, 2011. ISBN 978–9967–14–074–5