Шаньси муж

Шаньси буюу "Уулын баруун муж" гэсэн нэртэй энэ муж Хятадын төв хэсэгт Тайханшань уулын баруун талд оршдог. ӨМӨЗО, Хэбэй, Шэньси, Хэнань мужуудтай тус тус хиллэдэг. Нутаг дэвсгэр нь 160 мянган квадрат км. 33 сая хүн амтай. Хан, хотон, монгол, манж зэрэг үндэстэн ястан оршин суудаг. Мужийн төв нь Тайюань хот. Энэ мужийн нутаг дэвсгэрийг бүхэлд нь Шаньсигийн өндөрлөг гэдэг. Зузаан шар шороон хөрстэй. Зүүн баруун хоёр талаараа уулархаг, дунд хэсэгтээ хотгор газар болно. Тайханшань, Хэншань, Утай, Тайюй, Луйлян зэрэг томоохон уул нуруудтай. Далайн төвшнөөс дээш 3058 метрт өргөгдсөн Утай уулын ноён оргил Бэйтайди Хятадын умард нутгийн хамгийн өндөр цэг болно. Датун, Чисянь, Линфэн, Юнчэн гэх хотууд нь үргэлжлэн залгалдсан хотгор, нам дор газрууд бий. Шар мөрөн /Хатан гол/, Хайхэ зэрэг том гол мөрний урсгалд харьяалагддаг олон бага жижиг гол горхитой. Тухайлбал Фэнхэ гол нь Шар мөрний хоёрдахь том цутгалан юм. Нуур цөөрөм цөөтэй. Юнчэнгийн ойролцоох Жиэси нуур энэ мужийн хамгийн том нуур болно.

Сэрүүн бүсийн, эх газрын эрс тэс уур амьсгалтай. Дөрвөн улиралтай,хуурайвтар, хур бороо багатай. Агаарын дундаж нь жилд +4+14 хэм бөгөөд 1дүгээр сард 162хэм, 7 дугаар сард +19+28 хэм байдаг. Жилд дунджаар 350700мм хур тунадас унадаг. Зундаа аадар бороо, мөндөр их буудаг, өвөл, хавартаа цас,бороо багатай, хавсарга салхи ихтэй.

Ашигт малтмалын арвин их нөөцтэйгөөрөө Хятадад онцгой байр эзэлдэг. 120 гаруй төрлийн ашигт малтмалын орд илэрсний дотор нүүрс, хөнгөн цагаан, ванадий, сувдан чулуу, галд тэсвэртэй шороон хүдэр зэрэг 7 төрлийн ашигтмалтмалын нөөцөөрөө Хятадад нэгдүгээр байр эзэлдэг. Одоогийн байдлаарШаньси мужид илрээд байгаа нүүрсний орд газрууд нь нийтдээ 261 тэрбум 200 саятонны нөөцтэйгөөрөө улсын нийт нөөцийн 1/3ыгэзлэж байгаа тул тус мужийг“Нүүрсний эх нутаг” гэх нь буй. Үүнээс гадна зэс, давсны нөөц ихтэй.

Амьтан ургамал

Амьтан, ургамлын төрөл зүйл олонтой. 2700 гаруй төрлийн мод бут, өвсургамал, 3634 сая шоо метр модны нөөцтэй. Тосон харгай, уулын улиас зэрэг 13төрлийн төрийн хамгаалалттай мод, ургамал ургадаг. Бас лийр, чавга, усан үзэм,хунчир, хүн орхоодой, чихэр өвс зэрэг 30 гаруй зүйлийн өвсөн эмийн ургамал бий. Эх газрын уур амьсгалтай бүсэд амьдардаг 400 гаруй төрлийн ан амьтан байгаабөгөөд тэдгээрээс 70 гаруй нь дархан цаазтай. Тэдгээрийн дотор буга, сарт цагаантогоруу зэрэг төрийн хамгаалалттай 29 төрөл зүйлийн ховор чухал амьтан,жигүүртэн бий.

Тус мужид аялал жуулчлалын салбар нэлээд хөгжсөн, Датунгийн Юньганыагуй, Буддын шашны томоохон дурсгалт газар болох Утайшань уул гэх мэтнийтдээ 3200 орчим түүх соёлын дурсгалт газруудтай. Ирээдүйд аялал жуулчлалынсалбар энэ мужийн нүүр царайг тодорхойлно гэж үздэг. Тус мужид дотоодын аялал жуулчлал харьцангуй сайн хөгжиж байдгийн голшалтгаан нь буддын шашинтан сүсэгтнүүдийн мөргөл тахилгын ариун дагшингазар гэгдсэн Утай уул хэмээх олон арван сүм хийд, хурал номын газар энд байдагявдал юм. Сүүлийн жилүүдэд Монгол улсын иргэд ч тийшээ олноор очиж, шашнымөргөлийн зан үйл үйлдэх болсон билээ. Түүнчлэн энэ мужийн Датун хотоос 16кмийнзайд орших Юньган агуйн бурхдын чуулбар нь Хятад газар буддын шашин дэлгэрсэн 2000 жилийн түүхэн дэх Буддын соёлын хамгийн том дурсгалт газар бөгөөд эндхийн олон арван агуйн дотор хананд сийлбэрлэн урласан бурхадын хөрөг дүрүүд нь хэмжээ, хэлбэр, хийцээрээ дахин давтагдашгүй гайхамшигтурлагийн бүтээлд тооцогддог юм. Нийтдээ мянга гаруй чулуун сийлбэр бурхадбүхий энэ газрыг ЮНЕСКО-гоос Дэлхийн соёлын өвд бүртгэн авсан байдаг.

Газар тариалан, ойн аж ахуй, мал аж ахуй, загасны аж ахуйн нийт үйлдвэрлэл нь 35,915,000,000 юаньд хүрч, эдгээр салбарт 6,4 сая хүн ажиллаж байна. Нүүрс, цахилгаан эрчим хүч, металлурги, химийн янз бүрийн үйлдвэрлэл голлосон хүнд аж үйлдвэрийн салбартай. Цахилгаан бараа, барилгын материал,нэхмэл сүлжмэл, хүнсний бүтээгдэхүүн, цаасны үйлдвэрлэл зэрэг хөнгөн бахүнсний үйлдвэр хөгжиж байгаа. Түүнчлэн уул уурхайн машин механизм,цахилгаан техник, авто машин, трактор үйлдвэрлэдэг.

Шаньси муж эрчим хүчнийнөөцийн хувьд баялаг, өөрийгөө төдийгүй бусад хот, мужийг эрчим хүчээр хангажбайна. Тухайлбал, Бээжин хотын хэрэглээний эрчим хүчний ихэнхийг энэ мужаасхангадаг ба тус муж нийтдээ 8,5 сая киловатт эрчим хүч үйлдвэрлэж байна.Нийт 152,8 мянган үйлдвэр аж ахуйн нэгжтэй, тэдгээрт З,7 сая хүн ажиллаж байна. Аж үйлдвэрийн нийт бүтээгдэхүүний хэмжээ 231,8 тэрбум юань. Дотоодыннийт бүтээгдэхүүн 160,1 тэрбум юань. Импорт, экспортын нийт хэмжээ 1,1 тэрбумам.долларт хүрсний дотор экспорт 893 сая ам.доллар, импорт 218 сая ам.долларбайна.

Төмөр зам, авто зам, агаарын замыг хослуулсан зам харилцааны сүлжээтэй. Төмөр замын нийт урт 2600 км. 2004 оны сүүлчээр, засмал замын ашигтай урт 65.8мянган кмтхүрч, өнгөрсөн оныхоос 2691 кмээрбуюу 4,3 хувиар нэмэгдэж,хурдны замын нийт урт 1347 кмтхүрч, 11,2 хувиар нэмэгдсэн байна. Тайюань хотоос гадаад уруу чиглэсэн 38 агаарын шугам ашиглалтад орж, Хятадын 40 томоохон хоттой харилцах боломжтой болжээ.

Хоёр жил тутам гурван удаа газар тариалангийн ургац авдаг. Улаан буудай, эрдэнэ шиш, ноён шиш, тутарга, хөвөн, газрын самар, шар буурцаг, тамхи, маалинга зэрэг хүнсний ба аж ахуйн зориулалттай ургамал голлон тариалдаг.