କପିଳେନ୍ଦ୍ର ଦେବ

କପିଳେନ୍ଦ୍ର ଦେବ ୧୪୩୫ରୁ ୧୪୬୫ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ ଯାଏଁ ଶାସନ କରିଥିଲେ । ୧୪୫୯ରୁ ୧୪୬୦ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ ଭିତରେ ସେ ଦାମୋଦରପୁର ଓ ଗୋପିନାଥପୁର ବ୍ରାହ୍ମଣ ଶାସନ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରିଥିଲେ ।^[୧] କପିଳେନ୍ଦ୍ର ଗଙ୍ଗ ବଂଶର ଶାସନର (୪୯୮ରୁ ୧୪୩୫ ଖ୍ରୀଷ୍ଟାବ୍ଦ) ଅନ୍ତେ ସୂର୍ଯ୍ୟବଂଶର ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରି ଶାସନ ଆରମ୍ଭ କରିଥିଲେ । ^[୫] ସେ ଓ ତାଙ୍କ ପରର ବଂଶଧରମାନେ ସଂସ୍କୃତର ପ୍ରସାର କରିଥିଲେ ।^[୬]କପିଳେନ୍ଦ୍ରଦେବ "ପରଶୁରାମ ବିଜୟ" ନାମକ ସଂସ୍କୃତ ନାଟକ ରଚନା କରିଥିଲେ । ତାହାଙ୍କ ପୃଷ୍ଠପୋଷକତାରେ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷା ସାହିତ୍ୟର ଉତ୍ତରୋତ୍ତର ଉନ୍ନତି ସାଧିତ ହୋଇଥିଲା । ଆଦିକବି ଶୂଦ୍ରମୁନି ସାରଳା ଦାସ କପିଳେନ୍ଦ୍ରଦେବଙ୍କ ସମସାମୟିକ ଥିଲେ ଓ ଓଡ଼ିଆ ଭାଷାର ସର୍ବବୃହତ୍ତ ମହାଭାରତ କାବ୍ୟ ରଚନା କରିଥିଲେ । ସେ ମଧ୍ଯ ଓଡ଼ିଶାରେ କଳା ଓ ନିର୍ମାଣ ଯୋଜନାର ଉନ୍ନତି ନିମନ୍ତେ କାମ କରିଥିଲେ ।^[୫]

ଗଜପତି କପିଳେନ୍ଦ୍ର ଦେବଙ୍କ ବାବଦରେ ମାଦଳା ପାଞ୍ଜିରେ କାହାଣୀମାନ ଦୃଷ୍ଟିଗୋଚର ହୋଇଥାଏ । ସେଥିମଧ୍ୟରୁ କପିଳା ମୁଣ୍ଡ ଉପରେ ସାପ ଫଣା ଟେକି ଛାଇକୁ ପ୍ରତିରୋଧ କରିବା ଏବଂ ସେ ରାଜା ହେବା କାହାଣୀଟି ହେଉଛି:

"କପିଳ ଗଛମୂଳେ ଶୋଇଅଛନ୍ତି ମୁହଁରେ ଖରା ପଡ଼ିଲାକୁ ନାଗସାପ ଫଣା ଟେକିଅଛି । ଏମନ୍ତ ଦେଖି କପିଳ କି ବ୍ରାହ୍ମଣ ଉଠାଇ ଦେଖିଲେ କିଛି ଆପଦ ନାହିଁ । ସେ ଦିନୁ ବ୍ରାହ୍ମଣ କପିଳଠାରେ ବଡ଼ ସୁଖ କରିଥାଇ । ଥୋକାଏ ଦିନ ଉତ୍ତାରେ ବ୍ରାହ୍ମଣ ଘରୁ କପିଳ ବାହାର ହୋଇ ତେରାଟିଆଙ୍କ ସଙ୍ଗେ ସାଙ୍ଗ ହୋଇ ଚୋରି କଲେ । ପୁଣି ଥୋକାଏ ଦିନ ଉତ୍ତାରୁ ଭିକାରି ହୋଇ ଶ୍ରୀପୁରୁଷୋତ୍ତମ କ୍ଷେତ୍ରେ ମାଗି ଖାଆନ୍ତି । ଏମନ୍ତରେ ରାଜା ବିମ୍ବଳାଇଙ୍କଠାରେ ଦେଖି ବୋଇଲେ ତୁମ୍ଭେ କି ଲୋକ । କପିଳ କହିଲେ ଆମ୍ଭେ ସୂର୍ଯ୍ୟବଂଶୀ ରାଉତ । ଏଥକୁ ରାଜା କହିଲେ ଆମ୍ଭଠାରେ ଚାକର ରହ । ଏଥକୁ କପିଳ ରାଉତ ଚାକର ରହିଲେ । ଥୋକାଏ ଦିନ ଉତ୍ତାରୁ ପରମେଶ୍ୱର କପିଳ ରାଉତଙ୍କୁ ରାଜା କରି ଆଜ୍ଞା ଦେଲେ ।"^[୭]