ਰੂਮੀ

ਮੌਲਾਨਾ ਜਲਾਲ-ਉਦ-ਦੀਨ-ਮੁਹੰਮਦ ਰੂਮੀ ਦਾ ਜਨਮ ਖੁਰਾਸਾਨ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਬਲਖ (ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ) ਵਿੱਚ 6 ਰਬੀਆ-ਉਲ-ਅਵਲ 604 ਹਿਜਰੀ (30 ਸਤੰਬਰ 1207) ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ ।^[2] ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਸ਼ੇਖ ਬਹਾਉੱਦੀਨ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਅਦੁੱਤੀ ਪੰਡਤ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਸੁਣਨ ਅਤੇ ਫਤਵੇ ਲੈਣ ਫਾਰਸ ਦੇ ਵੱਡੇ - ਵੱਡੇ ਅਮੀਰ ਅਤੇ ਵਿਦਵਾਨ ਆਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਕਿਸੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਸਮਰਾਟ ਨਾਲ ਮੱਤਭੇਦ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਲਖ ਨਗਰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ। ਤਿੰਨ ਸੌ ਵਿਦਵਾਨ ਮੁਰੀਦਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਉਹ ਬਲਖ ਤੋਂ ਰਵਾਨਾ ਹੋਏ। ਜਿੱਥੇ ਕਿਤੇ ਉਹ ਗਏ, ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦਿਲੋਂ ਸਵਾਗਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਫ਼ਾਇਦਾ ਉਠਾਇਆ। ਯਾਤਰਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਸੰਨ 610 ਹਿਜਰੀ ਵਿੱਚ ਉਹ ਨੀਸ਼ਾਪੁਰ ਨਾਮਕ ਨਗਰ ਵਿੱਚ ਪੁੱਜੇ। ਉੱਥੇ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਵਿਦਵਾਨ ਖਵਾਜਾ ਫਰੀਦਉੱਦੀਨ ਅੱਤਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਆਏ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਬਾਲਕ ਜਲਾਲ-ਉਦ-ਦੀਨ ਦੀ ਉਮਰ 6 ਸਾਲ ਦੀ ਸੀ। ਖਵਾਜਾ ਅੱਤਾਰ ਨੇ ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਵੇਖਿਆ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ ਹੋਏ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, "ਇਹ ਬਾਲਕ ਇੱਕ ਦਿਨ ਜ਼ਰੂਰ ਮਹਾਨ ਪੁਰਖ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਸਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਵੇਖ-ਰੇਖ ਵਿੱਚ ਕਮੀ ਨਾ ਛੱਡਣਾ।" ਖਵਾਜਾ ਅੱਤਾਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਗਰੰਥ ਮਸਨਵੀ ਅੱਤਾਰ ਦੀ ਇੱਕ ਕਾਪੀ ਵੀ ਬਾਲਕ ਰੂਮੀ ਨੂੰ ਭੇਂਟ ਕੀਤੀ।

ਉੱਥੋਂ ਭ੍ਰਮਣ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਉਹ ਬਗਦਾਦ ਪੁੱਜੇ ਅਤੇ ਕੁੱਝ ਦਿਨ ਉੱਥੇ ਰਹੇ। ਫਿਰ ਉੱਥੋਂ ਹਜਾਜ ਅਤੇ ਸ਼ਾਮ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਲਾਇੰਦਾ ਪੁੱਜੇ। 18 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਰੂਮੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਇੱਕ ਉੱਚੀ ਕੁਲ ਦੀ ਕੰਨਿਆ ਨਾਲ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਖਵਾਜਰਜਮਸ਼ਾਹ ਦਾ ਦੇਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸ਼ਾਹ ਅਲਾਉਦੀਨ ਕੈਕਬਾਦ ਰਾਜਗੱਦੀ ਉੱਤੇ ਬੈਠੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕਰਮਚਾਰੀ ਭੇਜਕੇ ਸ਼ੇਖ ਬਹਾਉੱਦੀਨ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਦੀ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ। 624 ਹਿਜਰੀ ਵਿੱਚ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤ ਸਹਿਤ ਕੌਨਿਆ ਗਏ ਅਤੇ ਚਾਰ ਸਾਲ ਤੱਕ ਇੱਥੇ ਰਹੇ। 628 ਹਿਜਰੀ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦੇਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ।

ਰੂਮੀ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਜਮਾਨੇ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨ ਚੇਲੇ ਸਯਦ ਬਰਹਾਨਉੱਦੀਨ ਕੋਲੋਂ ਪੜ੍ਹਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਹ ਦਮਿਸ਼ਕ ਅਤੇ ਹਲਬ ਦੇ ਵਿਦਿਆਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਚਲੇ ਗਏ ਅਤੇ ਲੱਗਭੱਗ 15 ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਵਾਪਸ ਪਰਤੇ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਚਾਲ੍ਹੀ ਸਾਲ ਦੀ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਤੱਦ ਤੱਕ ਰੂਮੀ ਦੀ ਪੰਡਤਾਈ ਅਤੇ ਸਦਾਚਾਰ ਦੀ ਇੰਨੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਹੋ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਦੇਸ਼ - ਦੇਸ਼ਾਂਤਰਾਂ ਤੋਂ ਲੋਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਸੁਣਨ ਆਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਰੂਮੀ ਵੀ ਰਾਤ - ਦਿਨ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸੁਮਾਰਗ ਵਿਖਾਉਣ ਅਤੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਲੱਗੇ ਰਹਿੰਦੇ। ਇਸ ਅਰਸੇ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭੇਂਟ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸਾਧੂ ਸ਼ਮਸ ਤਬਰੇਜ ਨਾਲ ਹੋਈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰੂਮੀ ਨੂੰ ਅਧਿਆਤਮ - ਵਿਦਿਆ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਗੁਪਤ ਰਹੱਸ ਦੱਸੇ। ਰੂਮੀ ਉੱਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ਿਖਿਆਵਾਂ ਦਾ ਅਜਿਹਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਿਆ ਕਿ ਰਾਤ-ਦਿਨ ਸਵੈ ਅਧਿਆਨ ਅਤੇ ਸਾਧਨਾ ਵਿੱਚ ਨੱਥੀ ਰਹਿਣ ਲੱਗੇ। ਉਪਦੇਸ਼, ਫਤਵਿਆਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਣ-ਪੜਾਉਣ ਦਾ ਸਭ ਕੰਮ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਭਗਤਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਨੇ ਇਹ ਹਾਲਤ ਵੇਖੀ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੰਦੇਹ ਹੋਇਆ ਕਿ ਸ਼ਮਸ ਤਬਰੇਜ ਨੇ ਰੂਮੀ ਉੱਤੇ ਜਾਦੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਸ਼ਮਸ ਤਬਰੇਜ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤੀ । ਇਸ ਦੁਸ਼ਕਰਮ ਵਿੱਚ ਰੂਮੀ ਦੇ ਛੋਟੇ ਬੇਟੇ ਇਲਾਉੱਦੀਨ ਮੁਹੰਮਦ ਦਾ ਵੀ ਹੱਥ ਸੀ। ਇਸ ਹੱਤਿਆ ਨਾਲ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸੋਗ ਛਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਹਤਿਆਰਿਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਰੋਸ਼ ਅਤੇ ਨਫ਼ਰਤ ਜ਼ਾਹਰ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਰੂਮੀ ਨੂੰ ਇਸ ਦੁਰਘਟਨਾ ਨਾਲ ਅਜਿਹਾ ਦੁੱਖ ਹੋਇਆ ਕਿ ਉਹ ਸੰਸਾਰ ਤੋਂ ਉਦਾਸੀਨ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਏਕਾਂਤਵਾਸ ਕਰਨ ਲੱਗੇ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਆਰੇ ਚੇਲੇ ਮੌਲਾਨਾ ਹਸਾਮਉੱਦੀਨ ਚਿਸ਼ਤੀ ਦੇ ਜੋਰ ਦੇਣ ਉੱਤੇ ਮਸਨਵੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ। ਕੁੱਝ ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਉਹ ਬੀਮਾਰ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਫਿਰ ਤੰਦੁਰੁਸਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕੇ। 672 ਹਿਜਰੀ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦੇਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਹ 68 ਸਾਲ ਦੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਜ਼ਾਰ ਕੌਨਿਆ ਵਿੱਚ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ।

ਰੂਮੀ ਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਵਰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ: (ਰੁਬਾਈਆਂ), (ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ) ਦਾ ਦੀਵਾਨ, ਅਤੇ ਮਸਨਵੀ ਦੀਆਂ ਛੇ ਕਿਤਾਬਾਂ। ਵਾਰਤਕ ਦੇ ਵੀ ਤਿੰਨ ਵਰਗ ਹਨ: ਪ੍ਰਵਚਨ, ਚਿੱਠੀਆਂ, ਅਤੇ ਸੱਤ ਉਪਦੇਸ਼.

ਕਾਵਿ-ਰਚਨਾਵਾਂ

• ਰੂਮੀ ਦੀ ਵੱਡੀ ਰਚਨਾ ਮਸਨਵੀ ਦੀਆਂ ਛੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਫਤਰ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ - ਮਸਨਵੀ ਮਾਨਾਵੀ (ਰੂਹਾਨੀ ਦੋਹੇ; مثنوی معنوی) ਜਿਸਨੂੰ ਕੁਝ ਸੂਫ਼ੀ^[3] ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੀ ਕੁਰਾਨ ਕਹਿਣਾ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਕਿੰਨੇ ਹੀ ਲੋਕ ਇਸਨੂੰ ਰੂਹਾਨੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਦੀਆਂ ਮਹਾਨਤਮ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੰਨਦੇ ਹਨ।^[4] ਇਸ ਵਿੱਚ ਲਗਪਗ 27000 ਕਾਵਿ ਸਤਰਾਂ ਹਨ।^[5]
• ਦੀਵਾਨ ਏ ਕਬੀਰ' ਜਾਂ ਦੀਵਾਨ ਏ ਸ਼ਮਸ ਤਬਰੇਜ਼ੀ (Persian: دیوان شمس تبریزی) ਜਾਂ ਦੀਵਾਨ ਏ ਸ਼ਮਸ ਮੌਲਾਨਾ ਜਲਾਲ-ਉਦ-ਦੀਨ ਰੂਮੀ ਦੇ ਸ਼ਾਹਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਇਹ 40,000 ਤੋਂ ਵਧ ਪ੍ਰਗੀਤਕ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨਵੀਂ ਫ਼ਾਰਸੀ ਹੈ ਔਰ ਇਸਨੂੰ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀਆਂ ਮਹਾਨਤਮ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

  

ਦੀਵਾਨ ਏ ਕਬੀਰ ਵਿੱਚ ਪੂਰਬੀ ਇਸਲਾਮੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਦੀਆਂ ਅਨੇਕ ਵੰਨਗੀਆਂ ਮੌਜੂਦ ਹਨ (ਯਾਨੀ: ਗਜ਼ਲਾਂ, ਰੁਬਾਈਆਂ ਅਤੇ ਤਰਜੀਏ)। ਇਸ ਵਿੱਚ (ਫੋਰੁਜਾਨਫ਼ਰ ਦੇ ਅਡੀਸ਼ਨ ਅਨੁਸਾਰ) 44,282 ਸਤਰਾਂ ਹਨ। ^[6] ਇਹ ਅਡੀਸ਼ਨ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਖਰੜਿਆਂ ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਅਨੁਸਾਰ: 3,229 ਗਜ਼ਲਾਂ (ਕੁੱਲ ਸਤਰਾਂ = 34,662); 44 ਤਰਜ਼ੀ-ਬੰਦ (ਕੁੱਲ ਸਤਰਾਂ = 1698); ਅਤੇ 1,983 ਰੁਬਾਈਆਂ (ਕੁੱਲ ਸਤਰਾਂ = 7932).^[7] ਭਾਵੇਂ ਬਹੁਤੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨਵੀਂ ਫ਼ਾਰਸੀ ਹੈ, ਕੁਝ ਕੁ ਅਰਬੀ, ਅਤੇ ਥੋੜੀਆਂ ਜਿਹੀਆਂ ਫ਼ਾਰਸੀ/ਯੂਨਾਨੀ ਮਿਸ਼ਰਤ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹਨ। 'ਦੀਵਾਨ ਏ ਸ਼ਮਸ ਤਬਰੇਜ਼ੀ' ਨਾਮ, ਰੂਮੀ ਦੇ ਮੁਰਸ਼ਦ ਅਤੇ ਦੋਸਤ ਸ਼ਮਸ ਤਬਰੇਜ਼ੀ ਦੇ ਅਭਿਨੰਦਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।

ਨਮੂਨਾ ਕਵਿਤਾ

ਰੂਮੀ ਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੇਮ ਅਤੇ ਰੱਬ ਭਗਤੀ ਦਾ ਸੁੰਦਰ ਮਿਸ਼ਰਣ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਰਚਨਾਵਾਂ ਆਧਿਆਤਮਿਕ ਰੰਗਤ ਵਾਲੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਸਾਰੀਆਂ ਪ੍ਰਭੂ-ਭਗਤੀ ਦੀ ਧੁਰੀ ਦੁਆਲੇ ਘੁੰਮਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੁਸਨ ਅਤੇ ਖ਼ੁਦਾ ਦੀ ਉਸਤਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

(ਪ੍ਰੇਮਿਕਾ ਸੂਰਜ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਲਕੇ ਘੁੰਮਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਆਸ਼ਿਕ ਘੁੰਮਦੇ ਹੋਏ ਕਣਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਰਿਕਰਮਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਇਸ਼ਕ ਦੀ ਹਵਾ ਹਿਲੋਰ ਕਰਦੀ ਹੈ,ਤਾਂ ਹਰ ਸ਼ਾਖ ਜੋ ਸੁੱਕੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਨੱਚਦੇ ਹੋਏ ਪਰਿਕਰਮਾ ਕਰਦੀ ਹੈ)

ਗਦ ਰਚਨਾਵਾਂ

• ਫ਼ੀਹੀ-ਮਾ-ਫ਼ੀਹੀ (ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੀ ਹੈ ਇਸ ਵਿੱਚ, ਫ਼ਾਰਸੀ: فیه ما فیه) ਇਕੱਤਰ ਤਕਰੀਰਾਂ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਹੈ ਜੋ ਵੱਖ ਵੱਖ ਸਮੇਂ ਮੌਲਾਨਾ ਰੂਮੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਵਚਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸੂਫ਼ੀ ਆਚਾਰ-ਵਿਹਾਰ ਅਤੇ ਸਾਧਨਾ ਬਾਰੇ ਰੋਸ਼ਨੀ ਪਾਈ ਗਈ ਹੈ। ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਦੇ ਲਏ ਨੋਟਿਸਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜ ਕੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਸਿਧੇ ਤੌਰ ਤੇ ਰੂਮੀ ਦੀ ਕੀਤੀ ਰਚਨਾ ਨਹੀਂ। ^[8] ਇਹ ਮਧਵਰਗੀ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਸਰਲ ਅਤੇ ਬੋਲ ਚਾਲ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਛੋਟੇ ਛੋਟੇ ਲੈਕਚਰਾਂ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਹੈ।
• ਮਜਾਲਸ-ਏ ਸਬ'ਅ (ਸੱਤ ਅਜਲਾਸ, ਫ਼ਾਰਸੀ: مجالس سبعه) ਵਿੱਚ ਸੱਤ ਫ਼ਾਰਸੀ ਉਪਦੇਸ਼ ਹਨ, ਜੋ ਵੱਖ ਵੱਖ ਇਕੱਤਰਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੇ ਸੱਤ ਲੈਕਚਰ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਰਾਨ ਹਦੀਸ਼ ਦੇ ਡੂੰਘੇ ਅਰਥਾਂ ਸੰਬੰਧੀ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਖੁਦ ਰੂਮੀ ਦੇ ਇਲਾਵਾ, ਸਾਨਾਈ, ਅੱਤਾਰ, ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਵੀਆਂ ਦੀਆਂ ਟੂਕਾਂ ਹਨ। ਅਫ਼ਲਾਕੀ ਦੇ ਕਹਿਣ ਅਨੁਸਾਰ ਸ਼ਮਸ ਤਬਰੇਜ਼ੀ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰੂਮੀ ਨੇ ਵੀ ਅਹਿਮ ਹਸਤੀਆਂ , ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ਤੇ ਸਲਾਹ ਅਲ ਦੀਨ ਜ਼ਾਰਕੁਬ ਦੇ ਅਨੁਰੋਧ ਤੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੱਤੇ। ਫ਼ਾਰਸੀ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ ਸਗੋਂ ਵਾਹਵਾ ਸਰਲ ਸਧਾਰਣ ਹੈ, ਲੇਕਿਨ ਅਰਬੀ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਅਤੇ ਇਤਹਾਸ ਅਤੇ ਹਦੀਸ ਦੇ ਗਿਆਨ ਤੋਂ ਇਸਲਾਮੀ ਵਿਗਿਆਨ ਬਾਰੇ ਰੂਮੀ ਦੇ ਗਿਆਨ ਦਾ ਪਤਾ ਚੱਲਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ ਸੂਫ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਰੂਹਾਨੀ ਗੁਰੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਭਾਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦੀ ਹੈ।^[9]