ਹੋਲੀ

ਹੋਲੀ
ਰੰਗਾਂ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ/ਹੋਲਿਕਾ ਦਹਨ
ਹੋਲੀ; ਰੰਗਾਂ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ/ਹੋਲਿਕਾ ਦਹਨ
	ਪੁਰਾਣੀ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਰੰਗ ਬੇਚਦਾ ਇੱਕ ਬੰਦਾ
ਕਿਸਮ	ਹਿੰਦੂ
ਜਸ਼ਨ	Night before Holi: Holika Bonfire; On Holi: spray colours on others, dance, party; eat festival delicacies
ਸ਼ੁਰੂਆਤ	ਫੱਗਣ ਦੀ ਪੂਰਨਮਾਸੀ
ਅੰਤ	Lp
ਮਿਤੀ	Phalguna Purnima
ਬਾਰੰਬਾਰਤਾ	ਸਾਲਾਨਾ

ਹੋਲੀ ਬਸੰਤ ਰੁੱਤ ਵਿੱਚ ਮਨਾਇਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਭਾਰਤੀ ਤਿਉਹਾਰ ਹੈ। ਇਹ ਪਰਵ ਹਿੰਦੂ ਪੰਚਾਂਗ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਫ਼ਾਲਗੁਨ ਮਹੀਨਾ ਦੀ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਨੂੰ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਰੰਗਾਂ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਕਿਹਾ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਇਹ ਪਰਵ ਪਾਰੰਪਰਕ ਰੂਪ ਤੋਂ ਦੋ ਦਿਨ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਦਿਨ ਨੂੰ "ਹੋਲਿਕਾ ਜਲਾਈ" ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ "ਹੋਲਿਕਾ ਦਹਿਨ" ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹੈ। ਦੂੱਜੇ ਦਿਨ, ਜਿਸਨੂੰ ਧੁਰੱਡੀ, ਧੁਲੇਂਡੀ, ਧੁਰਖੇਲ ਜਾਂ ਧੂਲਿਵੰਦਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਲੋਕ ਇੱਕ ਦੂੱਜੇ ’ਤੇ ਰੰਗ, ਗੁਲਾਲ-ਗੁਲਾਲ ਇਤਆਦਿ ਸੁੱਟਦੇ ਹਨ, ਢੋਲ ਵਜਾ ਕੇ ਹੋਲੀ ਦੇ ਗੀਤ ਗਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹੈ, ਅਤੇ ਘਰ-ਘਰ ਜਾ ਕੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਰੰਗ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹੋਲੀ ਦੇ ਦਿਨ ਲੋਕ ਪੁਰਾਣੀ ਕੜਵਾਹਟ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਕੇ ਗਲੇ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਫਿਰ ਤੋਂ ਦੋਸਤ ਬੰਨ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇੱਕ ਦੂੱਜੇ ਨੂੰ ਰੰਗਣੇ ਅਤੇ ਗਾਨੇ-ਵਜਾਉਣੇ ਦਾ ਦੌਰ ਦੁਪਹਿਰ ਤੱਕ ਚੱਲਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਸਨਾਨ ਕਰਕੇ ਅਰਾਮ ਕਰਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਨਵੇਂ ਕੱਪੜੇ ਪੱਥਰ ਕੇ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਲੋਕ ਇੱਕ ਦੂੱਜੇ ਦੇ ਘਰ ਮਿਲਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਗਲੇ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮਿਠਾਈਆਂ ਖਿਡਾਉਂਦੇ ਹਨ।

ਰਾਗ-ਰੰਗ ਦਾ ਇਹ ਲੋਕ ਪ੍ਰਿਅ ਪਰਵ ਬਸੰਤ ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ ਵੀ ਹੈ।^[1] ਰਾਗ ਅਰਥਾਤ ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਰੰਗ ਤਾਂ ਇਸਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅੰਗ ਹਨ ਹੀ, ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਤਕਰਸ਼ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਣ ਵਾਲੀ ਪਰਕਿਰਤੀ ਵੀ ਇਸ ਸਮੇਂ ਰੰਗ-ਬਿਰੰਗੇ ਜਵਾਨੀ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਚਰਮ ਦਸ਼ਾ ਉੱਤੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਫਾਲਗੁਨ ਮਹੀਨਾ ਵਿੱਚ ਮਨਾਏ ਜਾਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇਸਨੂੰ ਫਾਲਗੁਨੀ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਹੋਲੀ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਬਸੰਤ ਪੰਚਮੀ ਨਾਲ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸੀ ਦਿਨ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਗੁਲਾਲ ਉੜਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਨਾਲ ਫਾਗ ਅਤੇ ਧਮਾਰ ਦਾ ਗਾਨਾ ਅਰੰਭ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸਰਸੋਂ ਖਿੜ ਉੱਠਦੀ ਹੈ। ਬਾਗ-ਬਗੀਚੇ ਵਿੱਚ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਆਕਰਸ਼ਕ ਛੇਵਾਂ ਛਾ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਦਰਖਤ-ਬੂਟੇ, ਪਸ਼ੁ-ਪੰਛੀ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖ ਸਭ ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਪਰਿਪੂਰਣ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕਣਕ ਦੀਆਂ ਬਾਲੀਆਂ ਇਠਲਾਨੇ ਲੱਗਦੀਆਂ ਹਨ। ਕਿਸਾਨਾਂ ਦਾ ਹਰਦਏ ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਨਾਚ ਉੱਠਦਾ ਹੈ। ਬੱਚੇ-ਬੂੜੇ ਸਾਰੇ ਵਿਅਕਤੀ ਸਭ ਕੁਝ ਸੰਕੋਚ ਅਤੇ ਰੂੜੀਆਂ ਭੁੱਲ ਕੇ ਢੋਲਕ-ਝਾਂਝ-ਮੰਜੀਰਾ ਦੀ ਧੁਨ ਨਾਲ ਨਾਚ-ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਰੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬ ਜਾਂਦੇ ਹੈ। ਚਾਰਾਂ ਤਰਫ ਰੰਗਾਂ ਦੀ ਫੁਆਰ ਫੂਟ ਪੈਂਦੀ ਹੈ।^[2]ਹੋਲੀ ਦੇ ਦਿਨ ਅੰਬ ਮੰਜਰੀ ਅਤੇ ਚੰਦਨ ਨੂੰ ਮਿਲਾਕੇ ਖਾਣ ਦੀ ਵੱਡੀ ਵਡਿਆਈ ਹੈ।^[3]

ਫੱਗਣ ਦੀ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂਆਂ ਵੱਲੋਂ ਮਨਾਏ ਜਾਂਦੇ ਇਕ ਤਿਉਹਾਰ ਨੂੰ ਹੋਲੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਹੋਲੀ ਰੰਗਾਂ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਹੈ। ਹੋਲੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਲੋਕ ਇਕ ਦੂਜੇ ਉੱਪਰ ਸੁੱਕੇ ਰੰਗਾਂ ਨਾਲ ਜਾਂ ਰੰਗਾਂ ਨੂੰ ਘੋਲ ਕੇ ਹੋਲੀ ਖੇਡਦੇ ਹਨ। ਹੋਲੀ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਭਗਤ ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ ਨਾਲ ਵੀ ਜੋੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ ਦਾ ਪਿਤਾ ਹਰਨਾਖਸ਼ ਸੀ ਜੋ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਰਵ-ਸ਼ਕਤੀਮਾਨ ਸਮਝਦਾ ਸੀ। ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਪਿਤਾ ਤੇ ਪੁੱਤਰ ਵਿਚ ਮਤਭੇਦ ਸਨ। ਹਰਨਾਖਸ਼ ਦੀ ਭੈਣ ਹੋਲਕਾ ਸੀ। ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ ਦੀ ਉਹ ਭੂਆ ਸੀ। ਹੋਲਕਾ ਆਪਣੇ ਕਾਲੇ ਕਾਰਨਾਮਿਆਂ ਕਰਕੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੀ। ਹੋਲਕਾ ਨੂੰ ਵਰ ਸੀ ਕਿ ਅੱਗ ਉਸ ਨੂੰ ਸਾੜ ਨਹੀਂ ਸਕਦੀ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਹਰਨਾਖਸ਼ ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਭੈਣ ਹੋਲਕਾ ਨੇ ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ ਨੂੰ ਅੱਗ ਵਿਚ ਸਾੜਨ ਦੀ ਬਿਉਂਤ ਬਣਾਈ। ਹੋਲਕਾ ਆਪਣੇ ਭਤੀਜੇ ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਗੋਦ ਵਿਚ ਲੈ ਕੇ ਅੱਗ ਵਿਚ ਬੈਠ ਗਈ। ਕੁਦਰਤ ਰੱਬ ਦੀ ਜਾਂ ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ ਦੀ ਭਗਤੀ ਕਰ ਕੇ ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ ਤਾਂ ਅੱਗ ਵਿਚੋਂ ਬਚ ਨਿਕਲਿਆ ਪਰ ਹੋਲਕਾ ਨੂੰ ਅੱਗ ਨੇ ਸਾੜ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਇਸ ਤਿਉਹਾਰ ਨੂੰ ਹੋਲੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।

ਫੱਗਣ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਵਿਚ ਹੋਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਇਕ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਫੱਗਣ ਮਹੀਨੇ ਵਿਚ ਛੋਲਿਆਂ ਦੀ ਫ਼ਸਲ ਪੱਕਣ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਟਾਟਾਂ ਵਿਚ ਪੂਰੇ ਦਾਣੇ ਪੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਪਹਿਲੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿਚ ਲੋਕ ਛੋਲਿਆਂ ਦੇ ਬੂਟਿਆਂ ਨੂੰ ਅੱਗ ਉੱਤੇ ਭੁੰਨ ਕੇ ਹੋਲਾਂ ਬਣਾ ਲੈਂਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਵੀ ਹੋਲੀ ਦਾ ਹੋਲਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਸੰਬੰਧ ਜੋੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਮਹਾਰਾਜ ਆਪਣੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ ਨਾਲ ਹੋਲੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ

ਰੱਜ ਕੇ ਹੋਲੀ ਖੇਡਦੇ ਸਨ। ਏਸੇ ਕਰਕੇ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿਚ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ਤੇ ਮਥਰਾ ਦੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਅੱਜ ਵੀ ਬਹੁਤ ਹੋਲੀ ਖੇਡੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਅੱਜ ਤੋਂ ਕੋਈ 50 ਕੁ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਦਿਉਰ ਭਰਜਾਈ ਹੋਲੀ ਖੇਡ ਲੈਂਦੇ ਸਨ। ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਪੂਰੀ ਹੋਲੀ ਖੇਡੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਹੁਣ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਕੋਈ ਵੀ ਹੋਲੀ ਨਹੀਂ ਖੇਡਦਾ। ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਹੁਣ ਵੀ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੋਲੀ ਖੇਡੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਨੌਜੁਆਨ ਮੁੰਡੇ/ਕੁੜੀਆਂ ਹੀ ਖੇਲਦੇ ਹਨ। ਹਾਂ, ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੇ ਭਈਏ ਜਰੂਰ ਪੂਰੇ ਧੂਮ-ਧੜੱਕੇ ਨਾਲ ਹੋਲੀ ਖੇਡਦੇ ਹਨ। ਹੁਣ ਹੋਲੀ ਵਿਚ ਘਟੀਆ ਕਿਸਮ ਦੇ ਰੰਗ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਕਈ ਵੇਰ ਚਮੜੀ ਰੋਗ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।^[4]

ਇਤਿਹਾਸ

ਹੋਲੀ ਭਾਰਤ ਦਾ ਅਤਿਅੰਤ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਪਰਵ ਹੈ ਜੋ ਹੋਲੀ, ਹੋਲਿਕਾ ਜਾਂ ਹੋਲਾਕਾ^[5] ਨਾਮ ਨਾਲ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਬਸੰਤ ਦੀ ਰੁੱਤ ਵਿੱਚ ਹਰਸ਼ੋੱਲਾਸ ਦੇ ਨਾਲ ਮਨਾਏ ਜਾਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇਸਨੂੰ ਬਸੰਤ ਉਤਸਵ ਅਤੇ ਕਾਮ-ਮਹੋਤਸਵ ਵੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ।

ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਆਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਸ ਪਰਵ ਦਾ ਪ੍ਰਚਲਨ ਸੀ ਪਰ ਜਿਆਦਾਤਰ ਇਹ ਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਪਰਵ ਦਾ ਵਰਣਨ ਅਨੇਕ ਪੁਰਾਤਨ ਧਾਰਮਿਕ ਪੁਸਤਕਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹਨ, ਜੈਮਿਨੀ ਦੇ ਪੂਰਵ ਮੀਮਾਂਸਾ-ਨਿਯਮ ਅਤੇ ਕਥਾ ਗਾਰਹਿਅ-ਨਿਯਮ। ਨਾਰਦ ਪੁਰਾਣ ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ ਪੁਰਾਣ ਜਿਵੇਂ ਪੁਰਾਣਾਂ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਹਸਤਲਿਪੀਆਂ ਅਤੇ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਸ ਪਰਵ ਦੀ ਗੱਲ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਵਿੰਧਿਅ ਖੇਤਰ ਦੇ ਰਾਮਗੜ੍ਹ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਈਸਾ ਤੋਂ 300 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੇ ਇੱਕ ਅਭਿਲੇਖ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਸਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਵਸੰਤ ਰੁੱਤ ਅਤੇ ਵਸੰਤੋਤਸਵ ਅਨੇਕ ਕਵੀਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਿਅ ਵਿਸ਼ਾ ਰਹੇ ਹਨ।

ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸੈਲਾਨੀ ਅਲਬਰੂਨੀ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਯਾਤਰਾ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਹੋਲਿਕੋਤਸਵ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਅਨੇਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਕਵੀਆਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ ਹੈ ਕਿ ਹੋਲਿਕੋਤਸਵ ਕੇਵਲ ਹਿੰਦੂ ਹੀ ਨਹੀਂ ਮੁਸਲਮਾਨ ਵੀ ਮਨਾਂਦੇ ਹਨ। ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਹਨ ਮੁਗਲ ਕਾਲ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਸ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਹੋਲੀ ਦੇ ਕਿੱਸੇ ਬੇਸਬਰੀ ਜਗਾਣ ਵਾਲੇ ਹਨ। ਅਕਬਰ ਦਾ ਜੋਧਾਬਾਈ ਦੇ ਨਾਲ ਅਤੇ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦਾ ਨੂਰਜਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਹੋਲੀ ਖੇਡਣ ਦਾ ਵਰਣਨ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਅਲਵਰ ਅਜਾਇਬ-ਘਰ ਦੇ ਇੱਕ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੂੰ ਹੋਲੀ ਖੇਡਦੇ ਹੋਏ ਵਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।^[6] ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਹੋਲੀ ਖੇਡਣ ਦਾ ਮੁਗਲੀਆ ਅੰਦਾਜ ਹੀ ਬਦਲ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਵਰਣਨ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਾਹਜਹਾਂ ਦੇ ਜਮਾਣ ਵਿੱਚ ਹੋਲੀ ਨੂੰ ਈਦ-ਏ-ਗੁਲਾਬੀ ਜਾਂ ਆਬ-ਏ-ਪਾਸ਼ੀ (ਰੰਗਾਂ ਦੀ ਬੌਛਾਰ) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।^[7] ਅੰਤਮ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਬਹਾਦੁਰ ਸ਼ਾਹ ਜਫਰ ਬਾਰੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ ਕਿ ਹੋਲੀ ਉੱਤੇ ਉਹ ਦੇ ਮੰਤਰੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰੰਗ ਲਗਾਉਣ ਜਾਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ।^[8]

ਬਾਹਰੀ ਕੜੀਆਂ

ਵੱਖ-ਵੱਖ ਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਚਿਲਤ

ਇਸ ਤਿਉਹਾਰ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਫਾਗ ਜਾਂ ਫਾਗੂ ਪੂਰਨਿਮਾ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਵ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਰਿਆਣੇ ਵਿੱਚ ਧੂਲੇਂਡੀ, ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਰੰਗ ਪੰਚਮੀ, ਕੋਂਕਣ ਵਿੱਚ ਸ਼ਮੀਗੋ, ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ ਬੰਸਤੇਤਣ ਅਤੇ ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਵਿੱਚ ਪੋਂਡੀਗਈ ਦੇ ਨਾਵਾਂ ਨਾਵ ਜਾਣਿਆਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।^[9] ਇਹ ਸਾਂਝੀਵਾਲਤਾ, ਆਪਸੀ ਸਨੇਹ-ਮੁਹੱਬਤ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰਕ ਏਕਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ।

ਪੁਰਾਤਨ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਹੋਲੀ ਦਾ ਮਹੱਤਵ

ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਤਿਉਹਾਰ ਪੁਰਤਾਨ ਕਾਲ ਤੋਂ ਮਨਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮਹਾਂ ਕਵੀ ਕਾਲੀਦਾਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਰਚਨਾ ਰਘੂ ਬੰਸ਼ ਵਿੱਚ ਇਰ ਉਤਸਵ ਨੂੰ ਰਿਤੂ-ਉਤਸਵ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਜੈਮਿਨੀ ਰਚਿਤ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਸੀਮਾਂਸਾ ਸੂਤਰ ਅਤੇ ਕਥਾ ਗਾਹਰਿਆਂ ਸੂਤਰ ਵਿੱਚ ਹੋਲੀ ਮਨਾਏ ਜਾਣ ਦਾ ਵਰਣਨ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਨਾਰਦ ਪੁਰਾਣ ਅਤੇ ਭਵਿਸ਼ਯ ਪੁਰਾਣ ਪੁਰਾਣਾਂ ਦੀਆਂ ਪੁਰਾਤਨ ਹਸਤ ਲਿਪੀਆਂ ਅਤੇ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਸਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ। ਸਤਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਦਾਨੇਸ਼ਵਰ ਹਰਿਆਣਾ ਵਿੱਚ ਹੋਲੀ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।^[9]

ਬ੍ਰਿਜ ਦੀ ਹੋਲੀ ਦਾ ਮਹੱਤਵ

ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਭਗਵਾਨ ਆਪਣੀਆਂ ਗੋਪੀਆਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਹੋਲੀ ਖੇਡਦੇ ਸਨ। ਰਾਧਾ-ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੇ ਜੀਨ ਕਾਲ ਸਮੇਂ ਹੀ ਬ੍ਰਿਜ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਲੀ ਮਨਾਉਣ ਦਾ ਰਿਵਾਜ ਪ੍ਰਚਿਲਤ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ।^[10] ਆਧੁਨਿਕ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਬ੍ਰਿਜ ਵਿੱਚ ਹੋਲੀ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬੜੇ ਰਾਸ ਹੁਲਾਸ ਨਾਲ ਮਨਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਮਿਥਿਹਾਸਕ ਕਥਾਵਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ

ਹੋਲੀ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰ ਨਾਲ ਕਈ ਮਿੱਥ ਕਥਾਵਾਂ ਜੁੜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਇਸਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ਪਿਛੋਕੜ ਹੋਲੀਕਾ ਹੈ। ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਹੋਲੀਕਾ ਪ੍ਰਲਾਦ ਦੀ ਭੂਆ ਸੀ ਤੇ ਉਸਨੂੰ ਵਰ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਅੱਗ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸੜ ਸਕੇਗੀ। ਜਦੋਂ ਹਰਨਾਖਸ਼ ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ ਹੋਲਿਕਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਦਾ ਪੱਖ ਲੈਂਦਿਆ ਪ੍ਰਲਾਦ ਨੂੰ ਸਾੜ ਕੇ ਸੁਆਹ ਕਰਨ ਦੀ ਹਾਮੀ ਭਰੀ ਸੋ ਉਹ ਨਿਮਯਤ ਵਕਤ ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ ਨੂੰ ਝੋਲੀ ਵਿੱਚ ਲੈ ਕੇ ਬੈਠ ਗਈ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਤੇ ਪ੍ਰਹਿਲਾਦ ਦਾ ਵਾਲ ਵੀ ਵਿੰਗਾਂ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਪਰ ਹੋਲੀਕਾ ਸੜ ਕੇ ਸੁਆਹ ਹੋ ਗਈ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੋਲੀਕਾ ਦੇ ਸੜਨ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਵਿੱਚ ਹੋਲੀ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਮਨਾਇਆ ਜਾਣ ਲੱਗਿਆ।^[11] ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਇਹ ਵੀ ਕਥਾ ਵੀ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੈ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਨੇ ਕ੍ਰੋਧ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਕਾਮਦੇਵ ਨੂੰ ਜਲਾ ਕੇ ਰਾਖ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਸ਼ਿਵ ਦੇ ਸਰਧਾਲੂ ਹੋਲੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਭੰਗ ਦੇ ਪਕੌੜੇ ਅਤੇ ਭੰਗ ਦੀ ਠੰਡਿਆਈ ਦਾ ਸੇਵਨ ਕਰਕੇ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਦੀ ਅਰਾਧਨਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਫੋਟੋ ਗੈਲਰੀ

ਇਹ ਤਿਉਹਾਰ ਬਸੰਤ ਦੀ ਆਮਦ, ਸਰਦੀਆਂ ਦਾ ਅੰਤ, ਪਿਆਰ ਦਾ ਖਿੜ, ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਲਈ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ, ਖੇਡਣ ਅਤੇ ਹੱਸਣ, ਭੁੱਲਣ ਅਤੇ ਮਾਫ ਕਰਨ, ਅਤੇ ਟੁੱਟੇ ਸੰਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
ਇਹ ਤਿਉਹਾਰ ਬਸੰਤ ਦੀ ਆਮਦ, ਸਰਦੀਆਂ ਦਾ ਅੰਤ, ਪਿਆਰ ਦਾ ਖਿੜ, ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਲਈ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ, ਖੇਡਣ ਅਤੇ ਹੱਸਣ, ਭੁੱਲਣ ਅਤੇ ਮਾਫ ਕਰਨ, ਅਤੇ ਟੁੱਟੇ ਸੰਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਮਥੁਰਾ ਦਾ ਮੰਦਰ ਹੋਲੀ ਨੂੰ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਤਮ ਸਥਾਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦਾ ਜਨਮ ਸਥਾਨ ਵੀ ਹੈ।
ਰੰਗਾਂ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰ ਹੋਲੀ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਮਥੁਰਾ ਵਿੱਚ ਮੰਦਰ ਨੂੰ ਸਜਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਹੋਲੀ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਬੁਰਾਈ ਉੱਤੇ ਚੰਗਿਆਈ ਦੀ ਜਿੱਤ ਦਾ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਖ਼ਾਸਕਰ ਹੋਲਿਕਾ ਨਾਮ ਦੀ ਇੱਕ ਭੂਤ ਦੇ ਜਲਣ ਅਤੇ ਵਿਨਾਸ਼ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਹਿੰਦੂ ਰਖਵਾਲੇ ਦੇਵੀ, ਭਗਵਾਨ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਸੰਭਵ ਹੋਇਆ ਸੀ।
ਹੋਲੀ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ
ਹੋਲੀ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰ ਦੌਰਾਨ ਬਰਸਾਣਾ ਵਿਖੇ ਰੰਗੀਨ ਪਾਣੀ ਦੀ ਛਿੱਟੇ
ਗੁਲਾਲ ਨਾਲ ਹੋਲੀ ਖੇਡਦੀ ਹੋਈ ਛੋਟੀ ਬੱਚੀ