Graffiti Aleksamenosa

Graffiti Aleksamenosa – graffiti wyryte na murze Pałacu Cezarów na Palatynie w Rzymie, uważane za najstarsze znane wyobrażenie ukrzyżowanego Jezusa^{[1][2][3][4][5]}. Zostało odkryte w 1857 roku^[6]. Obecnie jest umieszczone w muzeum Antiquarium Forense e Antiquarium Palatino.

Rysunek przedstawia ukrzyżowanego człowieka z głową osła. Po jego lewej stronie stoi postać z uniesioną – prawdopodobnie w geście religijnym – ręką. Podpis w języku greckim głosi Αλεξαμενος ϲεβετε θεον (Aleksamenos sebete theon), czyli „Aleksamenos oddaje cześć bogu”^[7].

W 1870 roku na ścianie sąsiedniego budynku znaleziono dwujęzyczną inskrypcję w łacinie i grece o treści Aleksamenos fidelis, czyli „Aleksamenos wierzący”. Odnalezione graffiti są zatem szyderstwem z Aleksamenosa i jego religii.

Wiek graffiti jest nieznany; datuje się je na okres między I a III wiekiem. W tym okresie w pismach pogańskich często zarzucano Żydom i chrześcijanom onolatrię (kult osła)^[8], a popularnym sposobem ośmieszenia oponentów było przedstawianie ich mistrza jako postaci z oślą głową. Tertulian wspomniał o Żydzie, który w Kartaginie namalował na murze karykaturę chrześcijańskiego Boga jako istotę z oślimi uszami i kopytem u jednej nogi, trzymającego książkę^[9]. Niektórzy uważali, że graffiti może mieć związek z gnostycką sektą, której symbolem była głowa osła^[10][11].

Wśród uczonych nie ma jednomyślności na temat tego, kogo przedstawia rysunek^[12][13]. Na wizerunku z Palatynu widnieje po prawej stronie oślogłowca litera Y, która była symbolem pitagorejczyków i stąd wynika – zdaniem profesora Wunscha – że Aleksamenos z graffiti należał do sekty setian^[14][15]. Postać identyfikowana bywa jako egipski bóg Set, czyli grecki Tyfon^[16][17]. Nie jest też wykluczone, że karykatura z Palatynu może mieć związek z egipskim bogiem Anubisem^[18][19].