Leniuchowiec krótkoszyi

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1858 roku niemiecki zoolog Wilhelm Peters nadając mu nazwę Choloepus hoffmanni^[2]. Miejsce typowe według oryginalnego opisu to „Kostaryka” (niem. Costa Rica)^[2]; w 1946 George Gilbert Goodwin ograniczył je do „Escazú”, w San José, w Kostaryce^[11]; w 1980 roku Ralph M. Wetzel i Fernando Dias de Avila-Pires ponownie zmienili miejsce typowe określając je na Heredię, w Volcán Barbara, w Kostaryce^[12][13][14]. Jeden ze wspomnianych przez Petersa syntypów Wetzel i de Avila-Pires wyznaczyli na lektotyp; jest to skóra i czaszka (sygnatura ZMB 1944) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Berlinie^[12].

Występuje na dwóch rozłącznych obszarach: obszar północny obejmuje podgatunki hoffmanni, agustinus i capitalis natomiast południowy juruanus i pallescens^[15]. Analiza mtDNA obejmujący trzy podgatunki potwierdziła ich zróżnicowanie i wykazała głęboką rozbieżność między liniami z populacji północnej (hoffmanni) i południowej (juruanus i pallescens)^[15].

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają pięć podgatunków^[15]. Podstawowe dane taksonomiczne podgatunków (oprócz nominatywnego) przedstawia poniższa tabelka:

• Choloepus: gr. χωλοπους khōlopous „kulawo-nogi, chromo-nogi”, od χωλος khōlos „kulawy, chromy”; πους pous, ποδος podos „stopa”^[20].
• hoffmanni: Karl Hoffmann (1823–1859), niemiecki lekarz i przyrodnik^[21].
• agustinus: San Agustin, Huila, Kolumbia^[5].
• juruanus: Rio Juruá, zachodnia Brazylia^[22].
• pallescens: łac. pallescens, pallescentis „bladego koloru, żółtawy”, od pallescere „blednąć”, od pallere „być bladym”^[23].

Leniuchowiec krótkoszyi występuje w zależności od podgatunku^[15]:

• Ch. hoffmanni hoffmanni – od południowego Hondurasu na południowy wschód do północno-zachodniej i północnej Kolumbii, na zachód od Andów.
• Ch. hoffmanni agustinus - od północno-zachodniej Wenezueli na południe przez środkową Kolumbię do północnego Ekwadoru.
• Ch. hoffmanni capitalis - południowo-zachodnia Kolumbia i zachodni Ekwador.
• Ch. hoffmanni juruanus - południowo-zachodnia brazylijska Amazonia (Amazonas i Acre), południowo-wschodnie Peru i północna Boliwia.
• Ch. hoffmanni pallescens - skrajnie południowa Kolumbia (Putumayo), wschodni Ekwador i wschodnie Peru.

Rozmieszczenie geograficzne w Brazylii jest niejasne i zachodzi potrzeba dalszych badań^[15]. Istnieją dwa wątpliwe odosobnione zapisy z północnego Mato Grosso w Brazylii^[24][15]; miejsca te znajdują się w pobliżu lub w zasięgu występowania leniuchowca dwupalczastego (Choloepus didactylus), co sugeruje możliwą błędną identyfikację^[15].

Długość ciała (bez ogona) 500–700 mm, długość ogona 14–30 mm, długość ucha 15–37 mm, długość tylnej stopy 100–153 mm; masa ciała 2,7–10 kg^[24][25]. Masa mięśniowa jest o wiele niższa niż w przypadku innych zwierząt podobnej wielkości^[26]. Pozwala to leniwcom łatwiej wspinać się po gałęziach. Silne umięśnienie występuje tylko na szyi i kończynach przednich^[26].

Okrywa włosowa tego łożyskowca, różniąca się znacznie od zwykle spotykanej u ssaków, składa się z dwóch różniących się od siebie rodzajów włosów^[27][28]. Dłuższe włosy okrywowe kryją wśród siebie krótsze i gęste^[29] włosy puchowe^[27][28]. Futro przybiera różnorodny kolor, od barwy jasnej, bladożółtej do ciemnobrązowej^[27]. Rosnące w rowkach włosów^[26] glony mogą także nadawać mu zielonkawe zabarwienie^[27], pomagające w kamuflażu^[28]. Twarz zwykle wyróżnia się jaśniejszym odcieniem, a okolice gardła w ogóle są blade. Odwrotnie czubek głowy i ramiona^[29] mają ciemniejszą barwę. Takie umaszczenie stanowi rodzaj kamuflażu^[30]. Dodatkowo trzymając dłonie i stopy blisko siebie leniuchowiec krótkoszyi przypomina pęk zeschłych liści^[26].

Zaokrąglona^[29] głowa o wypukłej twarzy posiada niepozorne^[28] oczy o ciemnej obwódce i nieporośnięty włosami pysk. Uszy są niewielkie^[29].

Żuchwa i szczęka różnią się liczbą zębów. Ta pierwsza posiada ich 8, ostatnia – 10. Trudno stwierdzić, jakim zębom innych ssaków odpowiadają^[27]. W kształcie są prawie cylindryczne^[28]. Niektóre źródła podają, że u tego rodzaju przednia powierzchnia dolnych kłów zachodzi na tylną powierzchnię kłów górnych, dzięki czemu zęby te same się ostrzą^[28].

W odróżnieniu od prawie wszystkich innych ssaków, wyposażonych bez względu na wielkość i tryb życia w 7 kręgów szyjnych, leniuchowiec krótkoszyi posiada różną ich ilość: od pięciu^[28] lub sześciu do ośmiu^[27], choć zazwyczaj liczba ta nie przekracza siedmiu. Także ilość kręgów odpowiadających odcinkom piersiowemu i lędźwiowemu zmienia się w szerokim zakresie, od 18 do 27^[28]. Liczba żeber natomiast wynosi niezmiennie 48^[31]. Z powodu przyjmowania pozycji bardzo różniącej się od charakterystycznej dla innych rzędów ssaków nietypowe jest także położenie niektórych narządów wewnętrznych. Żołądek o złożonej budowie przystosował się do gromadzenia dużej ilości pokarmu^[26].

W stosunku do wielkości ciała kończyny są długie, przy czym tylne ustępują w tym względzie przednim^[27]. Wyrostek barkowy łopatki i wyrostek krukowaty łączą się ze sobą. Nie występuje krętarz trzeci^[28]. Podczas gdy dłonie kończą się dwoma palcami, stopy posiadają ich trzy. Wszystkie zdobią haczykowate pazury, pomocne w przytrzymywaniu się gałęzi drzew^[27].

Ogon nie występuje^[28].

Powolny metabolizm zwierzęcia (osiągający 44% wartości oczekiwanej na podstawie masy ciała^[32]) sprawia, że temperatura jego ciała zmienia się w zakresie wiele szerszym, niż u większości ssaków: 24–33 °C^[28] (inne źródła podają 34,4 °C^[33]), zależąc od temperatury otoczenia. W rezultacie gatunek może przetrwać jedynie w klimacie równikowym^[28].

Gatunek bytuje na wysokościach od poziomu morza do 3300 metrów nad poziomem morza w Kostaryce. W Panamie dochodzi do 1925, natomiast w południowych wenezuelskich Andach do 1150^[9].

Leniuchowiec ten zamieszkuje nizinne i górskie lasy deszczowe wiecznie zielone, liściaste i mieszane. Występuje w lasach wtórnych, ale nie znajduje się go w nizinnych lasach suchych. W Nikaragui zwierzęta widywano na terenach trawiastych obfitujących w kolczaste krzaki i drzewa, o czym wiadomo dzięki Genowaysowi i Timmowi^[9].

Jak inne leniwce, stworzenie to prowadzi spokojny całkowicie nocny^[27] (nawet o świcie i zmierzchu zwierzę widuje się bardzo rzadko^[28]) nadrzewny^[27] tryb życia. U samic może on być stadny, podczas gdy płeć męska preferuje żywot samotnika^[27]. Struktura populacji także odbiega od przyjętych w świecie ssaków wzorców, gdyż na jednego samca przypada aż 11 samic^[27].

Zwierzę porusza się powoli^[27], kończyna za kończyną^[26]. Przedstawiciele jego rodzaju przewyższają jednak aktywnością jeszcze bardziej nieruchawe leniwce trójpalczaste^[28]. Choloepus hoffmanni większą część życia spędza, wisząc na drzewie brzuchem do góry. W tej obcej większości ssaków pozycji je, śpi^[27] (trzymając głowę pomiędzy ramionami^[26]), płodzi, rodzi^[27][28] i wychowuje dzieci^[27]. Pożywia się pokarmem roślinnym: liśćmi, owocami, gałązkami^[27][28], pąkami^[26], a według niektórych źródeł okazjonalnie także owadami, co odkrył Nowak w 1991^[28]. Przystosował się do spożywania twardego pokarmu roślinnego^[26]. Na co dzień zjada liście kilku swych ulubionych gatunków^[32]. Podaż składników odżywczych uzupełnia dzięki glonom z futra^[27], lizanego przez osobnika^[28]. Główne źródła wody stanowią dla niego wilgotne liście i krople rosy^[26].

Na ziemię schodzi jedynie w celu załatwienia potrzeb fizjologicznych^[27][26], co zdarza się zazwyczaj raz w tygodniu^[28][26] ze względu na powolny metabolizm^[28].

Leniuchowiec krótkoszyi zazwyczaj zachowuje ciszę. Może jednak wydawać dźwięki przypominające płacz lub syczenie^[26].

W przypadku konfliktu dwóch samców o jedną samicę dochodzi do walki. Oponenci trzymają się wtedy gałęzi jedynie kończynami tylnymi, przednie wykorzystując przeciwko rywalowi^[26].

Po długiej, jedenastoipółmiesięcznej^[27][28][26] ciąży (średnio 350 dni^[33]) na świat przychodzi zaledwie jedno^[27][33] młode. Pierwsza wydostaje się główka. Noworodkowi przypisuje się masę 300-400^[26], nieraz 402 g^[34][33]. Od narodzin posiadając niewielkie pazury^[26], wczepia się on w sierść na brzuchu swej matki^[27]. Spędza tak 20-25^[27][26] dni, nim nauczy się samodzielnie wisieć na gałęziach^[27]. Ssie średnio przez 21 dni^[34]. Nie oddala się od rodzicielki przez 5 miesięcy^[28]. Matka opiekuje się nim przez 2 lata^[27]. Według niektórych źródeł kolejne mioty rozdziela zazwyczaj 14-16^[26] miesięcy, średnio 456 dni^[34][33].

Młode samice stają się zdolne do rozrodu wcześniej, niż samce – osiągając 3,5 roku. Ci ostatni natomiast dojrzewają w wieku 4-5 lat^[27] (według innych źródeł liczby te wynoszą odpowiednio 730 i 1095 dni^[33]).

Maksymalna długość życia wynosi na wolności 35^[34], a w niewoli co najmniej 37 lat. Złapany w 1973 roku samiec do zoo San Antonio zmarł w lipcu 2013 roku^[33].

Na leniwcach pasożytuje prawdopodobnie wiele gatunków^[35].

Przeprowadzone w latach sześćdziesiątych badania wykazały, że 54% populacji zamieszkującej okolice Przesmyku Panamskiego stanowią nosiciele Endotrypanum schaudinni. Choroba ta, endotrypaniasis, jest charakterystyczna dla tego obszaru^[36].

Z kolei w trwających 10 lat badaniach opublikowanych w 1980 u 19,3% z 498 zwierząt złapanych w środkowej Panamie udało się znaleźć pasożyta Leishmania braziliensis, izolując go z krwi, skóry, wątroby, śledziony, szpiku kostnego i układu pokarmowego. Szacuje się, że nosicielami jest 0–59.4% członków różnych populacji, a wartość ta koreluje z chorobowością miejscowych plemion. Nadmienić należy, że u wszystkich schwytanych leniwców infekcja przebiegała bezobjawowo^[37].

Najnowsze badania opublikowane w 2009 ujawniły z kolei obecność Coccidium i tasiemców. Część przebadanych osobników cierpiało też na choroby skóry wywołane przez świerzbowca ludzkiego (Sarcoptes scabiei) i Amblyomma varium^[35].

Gatunek ten posiada zróżnicowaną liczbę chromosomów, 2n zawiera się w przedziale od 49 do 54. Płeć determinuje prawdopodobnie układ chromosomów XX lub X0^[32].

Obecnie planuje się zsekwencjonować genom tego gatunku. Wyniki porównane zostaną z otrzymanymi dla innych gatunków ssaków, co pomoże ustalić pokrewieństwo pomiędzy różnymi ich grupami^[38].

IUCN określa gatunek jako pospolity w Ameryce Środkowej, zwłaszcza na dużych wysokościach. Podaje też, że w Panamie zanotowano gęstość 105 osobników na kilometr kwadratowy, zwracając uwagę na niereprezentatywność tego wyniku. Przy obecnym stanie wiedzy nie jest w stanie określić trendu populacyjnego^[9].

Obecnie nie istnieją poważne zagrożenia dla zwierzęcia. Co prawda liczebność populacji północnej obniża się z powodu utraty środowiska naturalnego, jednakże gatunek zamieszkuje wiele obszarów chronionych. Nie wymienia się innych zagrożeń. IUCN klasyfikuje gatunek jako LC (least concern – najmniejszej troski)^[9]. Jednak z powodu wylesiania populacja północna może zmienić przedział na NT (neat threatened – bliski zagrożenia)^[26].

Przed człowiekiem chroni je tryb życia: skryte nieruchomo w koronach drzew nie stanowią częstego obiektu polowań, jak inne szczerbaki. Ofiarą myśliwych padają tylko sporadycznie^[9], często sprzedaje się je wtedy zagranicznym turystom jako zwierzęta domowe^[9]. Z drugiej strony stanowią one tabu dla niektórych tubylców^[9].

Gatunek wymienia załącznik III CITES^[13]. W Kostaryce jego liczebność podlega regulacji^[39]. Na terenie tego kraju występuje też w licznych parkach narodowych i rezerwatach^[39]:

• Park Narodowy Arenal Volcano
• Park Narodowy Braulio Carrillo
• Park Narodowy Carara
• Park Narodowy Cahuita
• Park Narodowy Corcovado
• Park Narodowy La Amistad
• Park Narodowy Manuel Antonio
• Park Narodowy Palo Verde
• Park Narodowy Rincón de La Vieja
• Park Narodowy Santa Rosa
• Park Narodowy Tortuguero
• Caño Negro National Wildlife Refuge
• La Selva Biological Reserve
• Monteverde Cloud Forest Reserve
• Robert & Catherine Wilson Botanical Garden

Leniwce dwupalczaste łatwiej utrzymać w niewoli, niż trójpalczaste^[31].

• J.A. Allen. New mammals from Colombia and Ecuador. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 32, s. 469–484, 1913. (ang.). 
• R.M. Wetzel & F.D. de Avila-Pires. Identification and distribution of the Recent sloths of Brazil (Edentata). „Revista Brasileira de Biologia”. 40 (4), s. 831–836, 1980. (ang.). 
• M.A. Lawrence. Catalog of Recent mammal types in the American Museum of Natural History. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 217, s. 1–200, 1993. (ang.). 
• The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca  (ang.).