Czerwona księga gatunków zagrożonych
Czerwona księga gatunków zagrożonych – publikowana przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody (IUCN) lista zagrożonych wyginięciem gatunków organizmów. Ukazała się po raz pierwszy w 1963 roku. Jej edycja z roku 2011 zawierała spis 59 508 gatunków (ponad 45 tysięcy gatunków zwierząt, ponad 14 tysięcy gatunków roślin oraz 18 gatunków grzybów), z których 19 265 jest zagrożonych wyginięciem[1]. Większość z nich uzyskała status zagrożonych w wyniku działalności człowieka.
Kategorie zagrożenia gatunków
Informacje gromadzone w systemie IUCN są grupowane w kategoriach określających stopień zagrożenia wyginięciem danego gatunku. Kryteria zaliczenia gatunku do danej kategorii w roku 2001 określono w dokumencie 2001 Categories & Criteria (version 3.1)[2].
| oszacowane | rozpoznane | EX | wymarłe (extinct), oznaczane znakiem †. Kategoria dotyczy gatunków, dla których wiadomo, że wymarły wszystkie osobniki do nich należące w skali globalnej. Gatunki wymarłe w skali regionalnej lub poszczególnych państw zalicza się do kategorii RE – regionalnie wymarłych (regionally extinct)[3]. | |
| EW | wymarłe na wolności (extinct in the wild) – wymarłe w stanie dzikim – pojedyncze okazy, czy nawet populacje mogą żyć jeszcze w hodowlach i ogrodach zoologicznych. | |||
| zagrożone wyginięciem | CR | krytycznie zagrożone (critically endangered) – najbardziej zagrożone gatunki. | ||
| EN | zagrożone (endangered) – przypisuje się im wysokie ryzyko wymarcia w niedalekiej przyszłości. | |||
| VU | narażone (vulnerable) – gatunki, które mogą wymrzeć stosunkowo niedługo, choć nie tak szybko jak zagrożone. | |||
| NT | bliskie zagrożenia (near threatened) – gatunki bliskie zaliczenia do poprzedniej kategorii, ale jeszcze się do niej niekwalifikujące. | |||
| LC | najmniejszej troski (least concern) – gatunki niespełniające kryteriów kwalifikujących do którejś z kategorii zagrożenia lub bliskiego zagrożenia. Należą tu gatunki pospolite, szeroko rozprzestrzenione. | |||
| niedostatecznie rozpoznane | DD (data deficient) – gatunki o nieokreślonym stopniu zagrożenia, wymagające dokładniejszych danych. IUCN odradza liberalne stosowanie tej kategorii – w przypadku braku informacji o gatunku zaleca się odniesienie kryteriów oceny zagrożenia do zajmowanych przezeń siedlisk. Do czasu ustalenia statusu gatunków tej grupy nie należy ich traktować jako niezagrożonych. | |||
| nieoszacowane według kryteriów IUCN | NE (not evaluated) – gatunki niepoddane jeszcze ocenie. | |||
W latach 1994–2001 stosowane były również kategorie (wersja 2.3):
- LR/nt (ang. lower risk / near threatened – niższego ryzyka / bliskie zagrożenia) – odpowiednik NT
- LR/lc (ang. lower risk / least concern – niższego ryzyka / najmniejszej troski) – odpowiednik LC
- LR/cd (ang. lower risk / conservation dependent – niższego ryzyka / uzależniony od zabiegów ochronnych) – obecnie niestosowana.
W przypadku czerwonych list tworzonych dla gatunków występujących regionalnie lub w skali poszczególnych państw występuje dodatkowo (przynajmniej na etapie tworzenia list) kategoria NA (not applicable), obejmująca taksony obce dla danego obszaru lub pojawiające się na nim przejściowo[3].
Statystyki IUCN
Liczby gatunków kręgowców w klasyfikacji IUCN według stanu na rok 2011[4]:
| Liczba gatunków | W tym w kategorii | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| opisanych | oszacowanych | zagrożonych | EX | EW | CR | EN | VU | |||
| Ssaki | 5 494 | 5 494 | 100% | 1 134 | 20,6% | 76 | 2 | 191 | 447 | 496 |
| Ptaki | 10 027 | 10 027 | 100% | 1 240 | 12,4% | 132 | 4 | 190 | 372 | 678 |
| Gady | 9 362 | 3 004 | 32% | 664 | 22,1% | 21 | 1 | 121 | 234 | 309 |
| Płazy | 6 771 | 6 312 | 93,2% | 1 910 | 30,2% | 37 | 2 | 495 | 761 | 654 |
| Ryby | 32 000 | 9 352 | 29,2% | 2 011 | 21,5% | 59 | 8 | 405 | 476 | 1 130 |