Mizar (gwiazda)

Tradycyjna nazwa gwiazdy, Mizar, jest wynikiem zniekształcenia oryginalnej arabskiej nazwy ‏المراق‎ al-maraqq, oznaczającej „bok” lub „pachwinę” Niedźwiedzicy, która jest też źródłem nazwy gwiazdy Merak^[4][5]. Scaliger w XVI wieku przypisał gwieździe nazwę w formie Mizar^[5], wywodząc ją od arab. ‏المئزر‎ miʼzar, co także oznacza „pachwinę”, albo „pas” Niedźwiedzicy^[3][5]. Międzynarodowa Unia Astronomiczna w 2016 formalnie zatwierdziła użycie nazwy Mizar dla określenia tej gwiazdy (ściśle – najjaśniejszego składnika ζ UMa Aa)^[6].

Jest to gwiazda leżąca w załamaniu „dyszla” Wielkiego Wozu. Wyróżnia ją to, że wraz z Alkorem, odległym o 11,8 minuty kątowej, tworzy układ podwójny widoczny gołym okiem. Dla Arabów para ta była „koniem i jeźdźcem”, a rozróżnienie gwiazd stanowiło test dobrego wzroku^[3][5].

W 1650 roku włoski astronom Giovanni Battista Riccioli jako pierwszy stwierdził przy użyciu teleskopu, że sama Zeta Ursae Majoris jest gwiazdą podwójną; był to pierwszy układ podwójny odkryty za pomocą teleskopu. Jego jaśniejszy składnik, ζ UMa A, jest też pierwszą znaną gwiazdą spektroskopowo podwójną. Odkrycia tego dokonał amerykański astronom Edward Charles Pickering w roku 1889^[5][7].

Składniki

Cztery składniki Zeta Ursae Majoris to białe gwiazdy ciągu głównego należące do typu widmowego A o temperaturach 7500–9000 K i jasności od 10 do 30 razy większej niż jasność Słońca. Jaśniejszą parę ζ UMa A tworzą gwiazdy o masie około 2,5 razy większej niż masa Słońca, a słabszą ζ UMa B gwiazdy o masie około 1,6 masy Słońca. Ze względu na powolny obrót wokół osi, w ich atmosferach dochodzi do separacji pierwiastków i gwiazdy wykazują osobliwe widmo. Jaśniejsza para jest wzbogacona w krzem i stront, zaś słabsza ma silne linie metali, jest zubożona w glin i wapń, a bogata w krzem i metale ziem rzadkich takie jak cer i samar^[3].

Układ

Zeta Ursae Majoris to gwiazda poczwórna^[3][8], system tworzą dwie gwiazdy spektroskopowo podwójne^[9][10]. To, czy Mizar i Alkor są związane grawitacyjnie, długo stanowiło przedmiot kontrowersji; wykazują one taki sam ruch własny, ale pomiary paralaksy z sondy Hipparcos nie pozwalały wykluczyć możliwości, że są one położone w różnych odległościach od Słońca i wspólny ruch wynika tylko z przynależności do luźnej Gromady Wielkiej Niedźwiedzicy^[11]. Według najnowszych pomiarów sondy Gaia gwiazdy te mają jednakową paralaksę, z dokładnością do niepewności^[10][12]. Układ poczwórny Mizara i gwiazda podwójna Alkor tworzą razem układ sześciokrotny^[3][8]. Tak duża odległość sprawia, że jeden obieg Alkora wokół centralnej czwórki gwiazd trwa co najmniej 750 tysięcy lat^[3].

Układ ten ma także wiele optycznych towarzyszek^[13]. Jedna z nich, gwiazda o wielkości 7,6^m, która oglądana przez teleskop zdaje się leżeć bliżej Mizara niż Alkor, zyskała nazwę Sidus Ludoviciana lub Stella Ludoviciana („Gwiazda Ludwika”); ma ona jednak inny ruch własny i znajduje się w znacznie większej odległości od Słońca^[5][11][14].

• Lista gwiazd w gwiazdozbiorze Wielkiej Niedźwiedzicy
• Lista najjaśniejszych gwiazd w poszczególnych gwiazdozbiorach
• Lista najjaśniejszych gwiazd według jasności wizualnej
• Wasisztha