Władysława Chomsowa
Władysława Laryssa Chomsowa[1], ps. Danuta, Dionizy, Róża, Diana, Lalka (ur. 1895[2] w Kielcach, zm. 26 sierpnia 1966 w Beit Avot) – polska działaczka społeczna i polityczna, przewodnicząca okręgowej Rady Pomocy Żydom przy Delegaturze Rządu na Kraj „Żegota” we Lwowie (1943–1944). Przez Żydów ocalonych z Holokaustu nazywana „aniołem ze Lwowa”. Sprawiedliwa wśród Narodów Świata.
| Data i miejsce urodzenia | 1895 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | 26 sierpnia 1966 |
| Narodowość | polska |
| Odznaczenia | |
  | |
Życiorys
Urodziła się, według różnych źródeł, w 1885, 1891[3] lub w 1895 w Kielcach[4]. W dwudziestoleciu międzywojennym sprawowała mandat radnej Drohobycza. Stała na czele Komisji Opieki Społecznej. Angażowała się w obronę ludności żydowskiej przed polskimi tendencjami nacjonalistycznymi, przemawiała min. na cmentarzu żydowskim podczas pogrzebu żydowskiego studenta Karola Zellermayera zamordowanego przez bojówki endeckie. W 1938 przeprowadziła się do Lwowa. W lutym 1938 i marcu 1939 była wybierana w skład zarządu Klubu Demokratycznego we Lwowie[5]. Rok później została członkinią zarządu okręgowego Stronnictwa Demokratycznego. Zasiadała w Radzie Naczelnej Stronnictwa (1939)[6]. Od 1943 związana ze Stronnictwem Polskiej Demokracji.
Podczas II wojny światowej działała w podziemiu, m.in. jako kierownik łączności w kontrwywiadzie Oddziału II Komendy Obwodowej Armii Krajowej we Lwowie (została mianowana na stopień podporucznika AK[4]). W maju 1943 została wybrana przewodniczącą okręgowej Rady Pomocy Żydom przy Delegaturze Rządu na Kraj „Żegota” we Lwowie (do 1944). Uczestniczyła w powstaniu warszawskim[4]. Żydowskie dzieci umieszczała m.in. w katolickich sierocińcach na terenie Galicji Wschodniej. Oblicza się, że dzięki jej pomocy uratowano ok. kilkudziesięciu Żydów[7].
Po II wojnie światowej została nazwana przez uratowanych „aniołem ze Lwowa” („The Angel of Lvov”)[4][8]. Władysława Chomsowa była autorem raportu na temat sytuacji Żydów na terenie Małopolski Wschodniej, który został przesłany do rządu RP na uchodźstwie, następnie zaś do władz USA. Ostatni rok okupacji spędziła w Warszawie, uciekając przed Niemcami (1944–1945).
Po 1945 wyjechała do Francji. Przez krótki okres mieszkała w Wielkiej Brytanii, by ostatecznie osiąść w Izraelu (1964–1966). W 1963 zasadziła w Jad Waszem drzewko pamięci na cześć Polaków ratujących Żydów. Zmarła 26 sierpnia 1966 w Ben Avot na Górze Karmel[4].
Związek małżeński zawarła z majorem Fryderykiem Chomsem (1889–1951), z którym miała syna Wiesława (1913–1941), porucznika pilota 161 eskadry myśliwskiej i 306 dywizjonu myśliwskiego.
Odznaczenia
- Złoty Krzyż Zasługi[4]
- Medal pamiątkowy Izraela[4]
- Tytuł Sprawiedliwy wśród Narodów Świata (1966)[3]
- Honorowe obywatelstwo Lwowa (po 1945)[9]
Przypisy
Bibliografia
- Władysław Choms (sic!), w: Stanley S. Socol, Polish biographical dictionary, Bolchazy-Carducci Publishers, 1992, s. 66.
- Teresa Prekerowa, Konspiracyjna Rada Pomocy Żydom w Warszawie, 1942–1945, Warszawa 1982, s. 157–159.
- (oprac. Andrzej Krzysztof Kunert), „Żegota” Rada Pomocy Żydom 1942–1945” (wybór dokumentów poprzedzony wywiadem Andrzeja Friszke z Władysławem Bartoszewskim), Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, Warszawa 2002, s. 139 (na tej samej stronie P. Ogrodziński).
- Maciej Rosolak, Ludzie, których warto zapamiętać, rp.pl z 16 września 2008 [dostęp: 24 maja 2011].
- Władysława Choms, w: Księga Sprawiedliwych wśród Narodów Świata: ratujący Żydów podczas Holocaustu. Polska, cz. 1 (red. naukowa wyd. polskiego Dariusz Lebionka, Robert Kuwałek, Adam Kopciowski), Fundacja Instytut Studiów Strategicznych, Kraków 2009, s. 93–94.
- Władysława Chomsowa, w: Michał Grynberg, Księga sprawiedliwych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1993, s. 80–81.