Wikipedysta:Joanna Kopecka/brudnopis
Bernt Michael Holmboe (23 marzec 1795 – 28 marzec 1850[1]) był norweskim matematykiem. Od najmłodszych lat pobierał nauki w domu, do szkoły został zapisany dopiero w 1810 roku. Po krótkim okresie spędzonym na Królewskim Uniwersytecie Fryderyka, kiedy to m.in. pracował jako asystent Christophera Hansteena, w 1818 roku Holmboe otrzymał posadę nauczyciela w szkole katedralnej w Christanii, gdzie spotkał Nielsa Henrika Abela, późniejszego słynnego matematyka. Za stały wkład Holmboe’ego w matematykę na całym świecie uważa się to, że nauczał on Abela zarówno w szkole, jak i prywatnie. Holmboe i Abel pozostali przyjaciółmi do przedwczesnej śmierci tego drugiego. Wówczas to Holmboe przeniósł się w roku 1826 na Królewski Uniwersytet Fryderyka, gdzie pracował do swojej śmierci w 1850 roku.
Istotnym wkładem Holmboe’a w matematykę odradzającego się państwa norweskiego był dwutomowy podręcznik dla liceum. Pomimo że książka ta była w powszechnym użyciu, musiała rywalizować z podręcznikiem autorstwa Christophera Hansteena. Rywalizacja ta prawdopodobnie zapoczątkowała pierwszą w Norwegii dyskusję na temat podręczników szkolnych[2].
Wczesne życie i kariera zawodowa
Bernt Michael Holmboe urodził w roku 1795 w Vangu[1] jako syn pastora Jensa Holmboe (1746 — 1823) i jego żony Cathrine Holst (1763 — 1823). Wraz z dziewięciorgiem rodzeństwa dorastał w Eidsbergu. Jego młodszym bratem był słynny filolog Christopher Andreas Holmboe. Holmboe pobierał nauki w domu, ale od roku 1810 kontynuował swoją naukę w szkole katedralnej w Christianii, gdzie brał udział w nadobowiązkowych zajęciach z matematyki. W 1814 roku został studentem Królewskiego Uniwersytetu Fryderyka. Był to niezwykle burzliwy rok w historii Norwegii. Państwo to było prowincją Danii od roku 1397, ale w styczniu 1814 roku na mocy Traktatu kilońskiego stało się częścią Szwecji. Po tym jak Norwegia ogłosiła swoją niepodległość w Konstytycji 17 maja, latem 1814 roku Szwecja rozpoczęła przeciwko niej kampanię wojskową. Holmboe był rzecznikiem grupy studentów protestującej przeciwko obecności wojsk szwedzkich na terenie ich kraju[3]. Każdy przejaw otwartej aktywności ze strony społeczności studenckiej był wówczas łatwy do zauważenia, gdyż na Królewski Uniwersytet Fryderyka uczęszczało wtedy niewielu studentów (w roku 1813, kiedy uczelnia to uczelnia ta powstała — zaledwie siedemnastu)[4].
Poza uczęszczaniem na własne studia, Holmboe chodził także na wykłady wygłaszane przez Sørena Rasmusena. W roku 1815 mianowano go asystentem naukowym Christophera Hansteena, jednego z wykładowców uczelni. Wtedy też otrzymał szansę poprowadzenia kilku własnych wykładów. Po tym jak w 1817 roku zwolniła się posada nauczyciela matematyki w szkole katedralnej w Christianii, w 1818 roku Homboe rozpoczął pracę na tym stanowisku. Dyrektor szkoły, Jacob Rosted, zaoferował początkowo to stanowisko bratu Holmboe'ego, Christopherowi Andreasowi, także studentowi matematyki. Ten jednak wolał się skupić naukach filologicznych, m.in. na badaniach sanskrytu. W nauczaniu Holmboe'ego widać było inspiracje pracami Josepha Louisa Lagrange’a[3].
Niels Henrik Abel
Główny artykuł: Niels Henrik Abel
Podczas pracy w szkole katedralnej w Christianii Holmboe spotkał Nielsa Henrika Abela, który był tam wówczas uczniem[3]. Holmboe szybko zauważył talent Abela i, wypełniając jego świadectwo szkolne, określił go mianem „niezwykłego geniusza”[5]. W szkole największą wagę przykładano do edukacji klasycznej oraz nauki łaciny, dlatego też Holmboe udzielał Abelowi prywatnych lekcji. Wsparcie, które udzielił swojemu uczniowi, określane jest jako: „najważniejszy wkład [Holmboe’ego] w nauki matematyczne”[3].
Holmboe i Abel stali się bliskimi przyjaciółmi. Dwoje młodszych braci tego pierwszego studiowało razem z Abelem i również pozostało z nim w w przyjaznych stosunkach. Abel był kilkakrotnie zapraszany do domu rodziny Holmboe’ych w Eidsbergu, także podczas świąt Bożego Narodzenia[3].
Abel zmarł na gruźlicę w roku 1829 w wieku dwudziestu sześciu lat[6]. Dziesięć lat po jego śmierci Holmboe jako pierwszy[2] dokonał redakcji dzieł zebranych swojego przyjaciela, po czym opublikował je w dwóch tomach pod tytułem Oeuvres complètes de N.H. Abel („Kompletne dzieła N. H. Abela”)[3].
Późniejsze życie i kariera zawodowa
Holmboe opublikował swój podręcznik do matematyki w roku 1825. Ta 274-stronicowa publikacja nosiła tytuł Lærebog i Mathematiken. Første Deel (Podręcznik do matematyki. Część pierwsza). W roku 1827 wydany został 155-stronicowy tom drugi pod tytułem Lærebog i Mathematiken. Anden Deel (Podręcznik do matematyki. Część druga). Przy pisaniu tych podręczników Holmboe wykorzystał swoje doświadczenie pedagoga i skupił się na podejściu teoretycznym. Głównym celem publikacji było nauczenie czytelników logicznego myślenia. Za przykład może tu posłużyć geometria, gdzie podręcznik Holmboe’ego zachęca czytającego do wyobrażenia sobie figur zamiast do ich rysowania. Publikacje te były w powszechnym użyciu oraz zostały wznowione odpowiednio w czterech i pięciu tomach[3].
W roku 1826 Holmboe został zatrudniony jako wykładowca na Królewskim Uniwersytecie Fryderyka[3]. Pojawiały się wówczas głosy, że zawdzięczał to stanowisko nieobecności Abela, który był w tym czasie w podróży po Europie. Od roku 1826 aż do swojej śmierci Holmboe wykładał również matematykę na uczelni wojskowej. W roku 1834 został mianowany profesorem na Królewskim Uniwersytecie Fryderyka. W skład jego późniejszych publikacji wchodzą: Stereometrie (Stereometia) (1833), Plan- og sfærisk Trigonometrie (Trygonometria płaska i sferyczna) (1834) oraz Lærebog i den høiere Mathematik (Podręcznik do matematyki zaawansowanej) (1849). Holmboe wywarł wpływ także na wielu innych matematyków poza Abelem, w tym na Olego Jacoba Brocha (ur. 1818)[3].
Na uniwersytecie Holmboe spotkał ponownie Christophera Hansteena, który w 1816 roku został tam profesorem. W 1835 roku Hansteen opublikował swój podręcznik do matematyki. Był on odpowiedzią na publikację Holmboe’ego i w przeciwieństwie do niej nastawiony bardziej na praktyczne metody nauczania. Holmboe zrecenzował ten podręcznik w tygodniku Morgenbladet. Zalecił wówczas szkołom niekorzystanie z niego. Wywołało to publiczną dyskusję, w której wzięli udział także inni matematycy. Uważa się, że była to pierwsza dyskusja w Norwegii na temat podręczników szkolnych[3]. Publikacja Hansteena nie została nigdy wznowiona[3].
Holmboe zaangażował się także w sprawy ubezpieczeń. W latach 1832 — 1848 był członkiem Tilsynskomiteen for private forsørgelses- og understøttelsesselskaper, pierwszej norweskiej komisji nadzorującej spółki ubezpieczeniowe. Z drugiej strony medalu, od 1847 roku Holmboe był członkiem zarządu towarzystwa ubezpieczeniowego Gjensidige, która została założona przez jego byłego ucznia, Olego Jacoba Brocha[3].
Spuścizna
W roku 2005 dla nauczycieli matematyki została ustanowiona doroczna Nagroda Pamięci Bernta Michaela Holmboe’ego. Nagroda w wysokości 500 tys. koron norweskich jest finansowana z Funduszu Abela, z którego pieniądze przeznaczane są także na Nagrodę Abela[7][8] . Przydziela ją zarząd Norweskiego Towarzystwa Matematycznego. Prezesem zarządu Towarzystwa jest obecnie profesor Uniwersytetu w Oslo, Tom Lindstrøm[9].
Jedna z ulic dzielnicy Majoursten w Oslo została nazwana Bramą Holmboe’ego na cześć tego matematyka. Przed rokiem 1879 ulica ta nazywała się, dla upamiętnienia Christophera Hansteena, Bramą Hansteena[10].
Małżeństwa i dzieci
Holmboe był dwukrotnie żonaty[3]. Jego pierwsza żona, Nikoline Antonie Finkenhagen (ur. 1804 w Toten) zmarła w roku 1839 po pięciu latach małżeństwa. Holmboe i Nikoline mieli razem trzy córki, z których dwie (Fredrikke i Nikoline Jr.) dożyły wieku dorosłego, oraz martwo urodzonego syna. W roku 1842 Holmboe poślubił swoją drugą żonę, Ingeborg Thorp. Thorp urodziła się w roku 1812 w Vossie. Z małżeństwa tego urodzili się dwaj synowie, Christopher i Jens, a także dwie córki, Cathrine i Olava. Jedynie Jens i Cathrine dożyli wieku dorosłego[11].
Bernt Michael Holmboe zmarł w roku 1850[1]. Jego druga żona przeżyła go o trzydzieści trzy lata[11].