Zegrze (gmina)
Zegrze (od 1973 Serock) – dawna gmina wiejska istniejąca do 1954 roku[2] w woj. warszawskim. Siedzibą gminy było do lat 1930. Zegrze, lecz po włączeniu jego do gminy Nieporęt powiecie warszawskim, siedzibą gminy Zegrze zostało miasto Serock[3].
| gmina wiejska | |||
| 1867–1954[1] | |||
.jpg) | |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | 1919–39: warszawskie | ||
| Powiat | 1919-52: pułtuski | ||
| Data powstania | 13 stycznia 1867 | ||
| Data likwidacji | 29 września 1954 | ||
| Siedziba | |||
| Szczegółowy podział administracyjny (1952) | |||
| |||
Historia
Gmina zbiorowa Zegrze z siedzibą w Zegrzu powstała w związku z reformą gminą Królestwa Polskiego w 1867 roku. Gmina należała do powiatu pułtuskiego w guberni łomżyńskiej (od 1893 w guberni warszawskiej). 31 maja 1870[4] do gminy przyłączono pozbawiony praw miejskich Serock, odłączając równocześnie kilka wsi na korzyść gminy Somianka[5].
16 marca 1916, w związku z reorganizacją administracyjną terenów Królestwa Polskiego pod okupacją niemiecką podczas I wojny światowej większą część gminy Zegrze (na zachód od Narwi) włączono do powiatu warszawskiego. Równocześnie do gminy Zegrze przyłączono wsie Budy Pobyłkowskie, Wólka Zaleska i Zalesie Borowe z gminy Gzowo w powiecie pułtuskim[6]. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w woj. warszawskim, Budy Pobyłkowskie, Wólka Zaleska i Zalesie Borowe zachowały przynależność do gminy Zegrze, jednak gminę Zegrze włączono z powrotem do powiatu pułtuskiego, gdzie została zintegrowana ponownie z jej wschodnionarwiańskimi terytoriami[7].
W okresie międzywojennym gmina należała do województwa warszawskiego. 1 stycznia 1923 od gminy Zegrze odłączono ponownie Serock (wraz z 23 morgami gruntów rządowych między Serockiem a Fortami Napoleona), któremu przywrócono status miasta[8].
W związku z podziałem gmin województwa warszawskiego na gromady, osada wojskowa Zegrze oraz folwark Zegrze-Park weszły w skład gromady Zagroby w gminy Nieporęt w powiecie warszawskim (gromada objęła folwark Zegrze-Park, osadę wojskową Zegrze (zarówno północną jak południowa część), wieś Rybaki i wieś Zagroby)[9]. Po przeniesieniu Zegrza do powiatu warszawskiego, gmina Zegrze została pozbawiona siedziby, przez co przeniesiono została ona do Serocka (co prawda też poza gminą Zegrze, lecz w tym samym powiecie)[3].
Po wojnie gmina zachowała przynależność administracyjną. 1 lipca 1952 roku[10][11][12]:
- gromady Gąsiorowo, Huta Podgórna, Janki, Popowo Kościelno i Wielęcin włączono do gminy Zatory w powiecie pułtuskim;
- pozostały obszar gminy Zegrze włączono do nowo utworzonego powiatu nowodworskiego w tymże województwie. Składała się ona wówczas z 29 gromad[13].
Gminę zniesiono 29 września 1954 wraz z reformą wprowadzającą gromady w miejsce gmin[14]. Jednostki nie przywrócono 1 stycznia 1973 roku po reaktywowaniu gmin[15], utworzono natomiast jej terytorialny odpowiednik, gminę Serock.