امامت (اہل تشیع)

امامت یا عقیدہ امامت تمام شیعہ مکاتب فکر دی اصل بنیاد تے شیعیت دا اصل الاصول اے۔ اہل تشیع دے عقیدہ امامت تو‏ں مراد اے جس طرح اللہ نے صفت عدل اتے حکمت و رحمت دے لازمی تقاضے تو‏ں نبوت و رسالت دا سلسلہ جاری فرمایا تے انبیا و رسل نو‏‏ں لوگاں دی ہدایت رہنمائی تے انہاں دی قیادت و سربراہی دے لئی بھیجیا۔ جنہاں دی بعثت تو‏ں بنداں اُتے اللہ دی حجت قائم ہوئی سی تے اوہ اس اتمام حجت دے بعد ہی آخرت وچ ثواب یا عذاب دے مستحق نيں۔ اسی طرح اللہ نے انبیا و رسل دے بعد بنداں دی ہدایت و رہنمائی تے قیادت و سیادت جاری رکھنے دے لئی تے انہاں اُتے حجت قائم رہنے دے لئی امامت دا سلسلہ قائم کرکے قیامت تک دے لئی امام نامزد کر دتے۔ تمام شیعہ مکاتب فکر وچ ہر شخص دے لئی اپنے زمانے دے امام دی معرفت اطاعت نو‏‏ں لازمی قرار دتا جاندا اے۔ ۔

مکاتب فکر

اثنا عشری نقطہ نظر

شیعہ دے سب تو‏ں وڈے گروہ^{[کیہڑا ؟]} دا نظریہ اے امامت اک مکمل نظام اے۔ تے انہاں پاک تے معصوم ہستیاں دے وجود تو‏ں کائنات دا نظام اللہ دے حکم تو‏ں چلدا اے۔ شیعہ^{[کیہڑا ؟]} بارہ ائمہ نو‏‏ں مندے نيں۔بعض لوگاں دا دعوی اے کہ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ نے بارہ ائمہ علیہم السلام اُتے کوئی تصریح نئيں فرمائی یا بعض لوگ کہندے نيں کہ بارہ امام معاذ اللہ امام ہی نہيں نيں بلکہ امام تو چار فقیہ نيں جو چار فقہاں دے بانی سمینو‏ں جاندے نيں تے انہاں نو‏‏ں بارہ اماماں نو‏‏ں امام کہیا جاندا اے تو ایہ صرف احترام دی خاطر اے جو اک نادرست تے بے بنیاد دعوی اے۔ تے اس قول دی سبکی تے خفت بخوبی واضح ہوئے گی بشرطیکہ فریقین دے منابع و مصادر دا اجمالی سا جائزہ لیا جائے۔ کیونکہ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ نے اپنی رسالت دے دور وچ بار بار امت اسلامی دی رہبری و امامت و پیشوائی دی وضاحت فرمائی اے تے اپنے بعد مسلماناں دے فرائض نو‏‏ں وی واضح فرمایا اے۔البتہ انہاں احادیث وچ اجمال تے تفصیل دے لحاظ تو‏ں اختلاف اے جنہيں اسيں تن قسماں وچ تقسیم کردے نيں :1۔ پہلی قسم:وہ احادیث جو اجمالی طور اُتے رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ دے بعد امامت و رہبری تے آپ(ص) دی جانشینی اُتے تصریح کردیاں ناں۔ ایہ احادیث رسول خدا(ص) نے اپنے خاندان تے اہل بیت علیہم السلام تک محدود رکھی نيں۔ انہاں احادیث وچ مشہور ترین حدیث "حدیث ثقلین" اے جو شیعہ تے سنی کتب وچ تواتر دے نال نقل ہوئی اے۔حدیث ثقلین مشابہ عبارات دے نال نقل ہوئی اے لیکن عبارت ثابت ویکسان اے۔ اس حدیث وچ رسول اللہ صلی اللہ علیہ آلہ نے فرمایا:"انی قد تركت فیكم الثقلین، ما انہاں تمسكتم بهما لن تضلوا بعدی واحدهما اكبر من الآخر، كتاب الله حبل ممدود من السماء الی الأرض وعترتی اهل بیندی، ألا وانهما لن یفترقا حتی یردا علی الحوض([1])»;یعنی بے شک وچ تواڈے درمیان در گران بہا امانتاں چھڈے جا رہیا ہاں جدو‏ں تک تساں انہاں دونے دا دامن سی مے رہو گے میرے بعد ہرگز گمراہ نہ ہوگے، اک کتاب خدا اے تے دوسری میری عترت تے اہل بیت، انہاں وچو‏ں اک امانت دوسری تو‏ں وڈی اے، کتاب اللہ جو اللہ دی کھنچی ہوئی رسی اے آسمان تو‏ں زمین تک تے میری عترت یعنی میرا خاندان۔ تے جان لو کہ ایہ دونے ہرگز اک دوسرے تو‏ں جدا نہ ہون گے حتی کہ قیامت دے دن حوض دے کنارے مجھ اُتے وارد ہوجان۔ظاہر اے کہ اہل بیت تے عترت رسول(ص) نو‏‏ں قرآن دے برابر ثقل و عِدل دے طور اُتے بیان متعارف کرایا گیا اے تے جے کوئی انہاں دونے دا سہارا لے تو اوہ گمراہی تو‏ں نجات پائے گا تے قیامت تک قرآن دے ہمراہ نيں تے قرآن دے مفسر تے مُبَیِّن نيں۔ ایہ ارشاد نبوی شیعہ عقائد دے نال مکمل طور اُتے موافق و مطابق اے تے اسلام دے بعض فرقےآں دے عقائد دے نال سازگار نئيں اے۔ پس امامت صرف گل سر سبد تے سرسلسلۂ امامت حضرت امیرالمؤمنین علی علیہ السلام دی ذات با برکات وچ ہی محدود و منحصر نئيں اے بلکہ بعد دے زماناں وچ انہاں دے فرزنداں تک تے قائم آل محمد حضرت مہدی(عج) تک وچ جلوہ گر اے تے جے ایسا نہ ہُندا تو ثقلین تو‏ں تمسک دا حکم ناقص ہُندا جدو‏ں کہ قرآن مجید وچ ارشاد رب متعال اے :"وَمَا يَنطِقُ عَنِ الْهَوَى * إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحَى"۔ (2)تے اوہ نفسانی خواہشاں تو‏ں گل نئيں کردا ٭ نئيں ہُندی اوہ (آپ(ص) دی بات) مگر وحی جو بھیجی جاندی اے۔2۔ دوسری قسم:یہ اوہ روایات نيں جنہاں وچ ائمہ معصومین علیہم السلام دی تعداد اُتے تصریح کيتی گئی اے تے انہاں روایات وچ تعداد نو‏‏ں 12 ائمہ طاہرین تک محدود کیتا جاندا اے۔ ایہ احادیث مختلف اسناد تے مختلف عبارات دے نال نقل ہوئی نيں جنہاں وچاں بعض دی طرف ایتھ‏ے اشارہ کردے نيں :الف) صحیح بخاری دی روایت وچ اے کہ جابر بن سمرہ کہندا اے : وچ اپنے والد دے نال رسول اللہ(ص) دی خدمت وچ حاضر سی کہ آپ(ص) نے فرمایا:"یكون بعدی اثنا عشر امیراً۔۔۔ كلهم من قريش"۔میرے بعد بارہ امیر تے خلیفہ ہون گے تے اوہ سب قریش تو‏ں ہون گے۔یہ حدیث اسی صورت وچ شیخ صدوق دی الامالی تے الخصال وچ وی نقل ہوئی اے تے دوسرے شیعہ منابع وچ بھی۔ (3)ب) صحیح مسلم وچ وی جابر بن سمرہ تو‏ں منقول اے کہ رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ نے فرمایا:"لا یزال هذا الامر عزیزاً الی اثنی عشر خلیفهً۔۔۔ كلهم من قریش"۔امامت دا ایہ امر باقی اے تے بار خلفاء دے ذریعے ہمیشہ قائم و دائم اے تے اوہ سب قریش تو‏ں نيں۔ #۔ج) شعبی مسروق تو‏ں نقل کردا اے کہ: اسيں عبد اللہ بن مسعود دے پاس بیٹھے سن تے اوہ ساڈے لئی قرآن پڑھ رہے سن ۔ اک شخص نے ابن مسعود تو‏ں کہیا: کیتا آپ نے کدی رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ تو‏ں پُچھیا اے کہ کتنے افراد اس امت اُتے خلافت کرن گے؟ تو انھاں نے جواب دتا:"نعم و لقد سألنا رسول الله ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ فقال: اثنا عشر، كعدّه نقباء بنی اسرائیل"۔جی ہاں! اسيں نے پُچھیا تے آپ(ص) نے جواب دتا: بارہ افراد بنی اسرائیل دے دینی پیشواواں دے تعداد دے برابر۔یہ حدیث مسند ابن حنبل (5)، مجمع الزوائد ہیثمی (6)، مسند ابی یعلی (7) تے حاکم نیسابوری دی مستدرک (8) وچ وی نقل ہوئی اے۔3ـ تیسری قسم:وہ روایات جو ائمہ علیہم السلام دی تعداد دے نال نال انہاں دے ناماں اُتے وی تصریح کردیاں ناں۔ ایہ حدیثاں فریقین دے منابع وچ نقل ہوئی نيں تے اسيں ایتھ‏ے نمونے دے طور اُتے بعض دی طرف اشارہ کردے نيں :الف) خوارزمی نے مقتل الحسین وچ سلمان المحمدی تو‏ں نقل کیتا اے کہ: اسيں رسول خدا(ص) دی خدمت وچ شرفیاب ہوئے جدو‏ں کہ حسین(ع) آپ(ص) دی آغوش وچ سن، آپ(ص) نے انہاں دی اکھاں دا بوسہ لیا تے فرمایا:"انك سید ابو سادة، انك امام ابن ائمه، انك حجة ابن حجة ابو حجج تسعة من صلبك، تاسعهم قائمهم۔ (9)بے شک تساں سید ہو سادات دے فرزند، بے شک تساں امام ہو ائمہ دے فرزند، آپ حجت نيں 9 حجتاں دے باپ، جو تواڈی صلب تو‏ں نيں جنہاں وچ آخری قائم آل محمد(ص) نيں۔ب) جوینی نے فرائد السمطین وچ نقل کیتا اے کہ نعثل نامی یہودی نے رسول اللہ(ص) تو‏ں عرض کیتا: سانو‏ں اپنے جانشین تو‏ں آگاہ کرو، کیونکہ کوئی وی ایسا پیغمبر نئيں اے جس دا کوئی جانشین نہ ہو تے ساڈے نبی نے یوشع بن نون نو‏‏ں اپنا وصی تے جانشین قرار دتا۔ رسول اللہ صلی اللہ علیہ وآلہ نے جواب دتا: بے شک میرے بعد میرے وصی تے خلیفہ علی بن ابی طالب نيں تے انہاں دے بعد انہاں دے دو بیٹے حسن تے حسین تے انہاں دے بعد نو ہور امام نيں جو حسین بن علی دی صلب تو‏ں نيں۔ نعثل نے کہیا: اے محمد(ص)! انہاں نو جانشیناں دے نام وی میرے لئی بیان کرو۔ تے رسول اللہ(ص) نے انہاں دے نام وی بیان فرمائے۔ (10)البتہ اہل سنت وچو‏ں بعض نے اپنی کتب وچ حقائق تو‏ں بھاگنے دی کوشش وچ انہاں روایات نو‏‏ں نقل نہيں کیتا اے۔ حالانکہ اوہ اس حقیقت تو‏ں غافل نيں کہ جدو‏ں اوہ بارہ امرا تے ائمہ دی حدیث نو‏‏ں تسلیم کرکے انہاں دے پاس کوئی چارہ نئيں رکھدا سوا اس دے شیعیان آل رسول(ص) دے بارہ اماماں نو‏‏ں قبول کريں کیونکہ اہل سنت وچو‏ں بعض علما بارہ اماماں نو‏‏ں اپنے عقیدے دے مطابق مرتب کرنے دی کوشش وچ انحراف دا شکار ہوئے نيں تے غلط راستے اُتے چل نکلے نيں۔ (11) تے انھاں نے ایسے افراد دے نام بارہ اماماں دے عنوان تو‏ں ذکر کیتے نيں جنہاں دا فسق و فجور واضح و آشکار ہوچکيا اے تے حتی اہل سنت دی اپنی کتاباں وچ وی انہاں دے فسق و فجور اُتے تاکید ہوئی اے۔ (12) حالانکہ ائمہ تے رسول اللہ(ص) دے جانشیناں نو‏‏ں ہادی و راہبر تے ضلالت و گمراہی تو‏ں نجات دہندہ ہونا چاہیے نہ ایہ کہ اوہ خود ہدایت و راہنمائی دے محتاج ہون۔اک اعتراض تے اس دا جواببعض لوگاں نے کہیا اے کہ تمام شیعہ مکاتب ائمہ دی تعداد اُتے متفق القول نئيں نيں۔ انہاں لوگاں دا اشارہ اسماعیلی، بوہری تے زیدی فرقےآں دی طرف اے جنہاں دے ہاں ائمہ دی تعداد 4 یا چھ یا ست اے ؛ تے انہاں دے جواب وچ ایہی کہنا کافی اے کہ جے مسلماناں دے بعض فرقے اہل تشیع دے نال بعض عقائد وچ متفق نيں تے شیعہ کہلاندے نيں تو اس گل دی دلیل ہرگز نہيں اے کہ اوہ سب اک مکتب وچ شامل نيں تے دوسرے فرقےآں نو‏‏ں وی مکتب امامیہ دا جزء قرار دتا جاسکدا اے۔ حقیقت ایہ اے کہ شیعہ دا نام بغیر کسی قید و شرط دے صرف تے صرف امامیہ اثناعشریہ تے جعفریہ مکتب دا دوسرا نام اے۔ ایہ اوہی مکتب اے جس دے ماننے والے اپنے آپ نو‏‏ں فرقہ ناجیہ یا نجات یافتہ مکتب تے مذہب حقہ سمجھدے نيں تے شیعہ اثنا عشریہ دے علما دے درمیان اس مسئلے وچ کوئی اختلاف نئيں اے اسی بنا اُتے شیعہ اثنا عشریہ انہاں فرقےآں نو‏‏ں باطل تے مکتب تو‏ں خارج سمجھدے نيں جو ائمہ علیہم السلام دی تعداد وچ اس مکتب دے نال اختلاف رکھدے نيں چاہے اوہ شیعہ ہی کیو‏ں نہ کہلائاں کیونکہ انھاں نے رسول خدا صلی اللہ علیہ و آلہ دے فرمان دی مخالفت دے مرتکب ہوئے نيں چنانچہ اوہ شیعہ تو‏ں جدا نيں۔ جداں کہ شیعیان امامیہ نے غالیاں نو‏‏ں خارج از اسلام قرار دتا اے جو امام علی بن ابیطالب علیہ السلام دے لئی الوہیت دے قائل نيں تے انہاں نو‏ں خدا سمجھدے نيں۔ (معاذ اللہ) ایہ لوگ شیعہ امامیہ دے ہاں کافر نيں۔علاوہ براں ایہ اعتراض خود اہل سنت اُتے وی وارد اے کیونکہ سنیاں دے وی مختلف فرقے نيں جداں : اشعریہ، معتزلہ، ماتریدیہ تے اج کل دے زمانے وچ سلفیہ، تکفیریہ، وہابیہ، اخوانیہ، دیوبندیہ، بریلویہ وغیرہ جو اگرچہ نام "سنی" وچ سب شریک نيں اُتے انہاں وچو‏ں ہر اک دے اپنے خاص عقائد و نظریات نيں تے بوہت سارے اک دوسرے نو‏‏ں کافر قرار دیندے نيں جنہاں وچ تکفیری ـ وہابی فرقہ خاص طور اُتے قابل ذکر اے جو تقریباً تمام مسلماناں نو‏‏ں کافر قرار دیندے نيں۔

امام

بارہ امام

ذیل وچ انہاں ائمہ کرام دی فہرست دتی گئی اے جو اہل تشیع دے فرقہ امامیہ دے نزدیک بارہ امام منے جاندے نيں۔ اہل تشیع دے کچھ فرقے انہاں وچو‏ں کچھ ائمہ دی امامت تو‏ں اختلاف وی کردے نيں البتہ انہاں وچ زیادہ تر اُتے متفق نيں خصوصاً امام جعفر صادق تک کسی دا حالے اختلاف نئيں اے۔

بارہ اماماں دی فہرست

نمبر شمار	خطاطی وچ	اسم (مکمل/کنیت)	لقب (عربی/ترکی)[۱]	تاریخ پیدائش وفات (ع/ھ)[۲]	اہمیت	جائے پیدائش	وجہ وفات تے جائے وفات تے مقام مدفن[۳]
1		امام علی ابن ابی طالب علي بن أبي طالب أبو الحسن	امیرالمومنین (مومناں دے سردار)[۴] المرتضیٰ (پسند کیتا جانے والا) علی بن ابی طالب[۵]	600–661[۴] 23 (قبلھجری)–40[۶]	[۷] تمام شیعہ فرقےآں دے نزدیک اوہ پہلے امام[۸] تے پیغمبر اسلام دے حقیقی وارث اورجانشین نيں جدو‏ں کہ اہلسنت حضرات وی انہاں دی تقلید وچ انہاں نو‏ں خلیفہ چہارم دا رتبہ دیندے نيں۔ اہل تصوف دے اکثر سلاسل حضرت علی دے ذریعے ہی پیغمبر اسلام ﷺ تو‏ں ملدے نيں۔ تیناں اں سنی، شیعہ تے صوفی ذرائع علی دی علمی بلندگی، سخاوت، شجاعت، عدالت، پیغمبر ﷺ تو‏ں قربت تے تقوٰی اُتے متفق نيں۔[۴]	مکہ[۴]	انھاں ابن ملجم، اک خارجی، نے کوفہ، وچ انہاں اُتے زہر آلود تلوار تو‏ں وار کیتا اوروہ اس زخم تو‏ں جانبر نہ ہو سکے۔[۴][۹] وہ امام علی مسجد نجف، عراق وچ آسودہ خاک نيں۔
2		امام حسن بن علی حسن بن علي أبو محمد	المجتبیٰ (چنا ہويا) اکنسی علی[۵]	625–670[۱۰] 3–50[۱۱]	وہ محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم دی بیٹی فاطمہ زہرا دے بیٹے تے آنحضرت دے سب تو‏ں وڈے نواسنو‏ں سن ۔ حسن اپنے والد دے جانشینی سنبھالتے ہوئے کوفہ وچ مسند خلافت اُتے متمکن ہوئے انھاں نے معاویہ بن ابو سفیانٰ تو‏ں امن معاہدہ کیتا، اوہ ست ماہ تک اس عہدے اُتے فائز رہے پھر انہاں نے ایہ خلافت اس معاہدے دے تحت امیر معاویہ دے سپرد کردت‏ی۔[۱۰]	مدینہ[۱۰]	شیعاں دے نزدیک انھاں انہاں دی بیوی نے مدینہ منورہ، سعودی عرب وچ امیر معاویہ دی ایماء اُتے زہر دتا[۱۲] جائے مدفن جنت البقیع، مدینہ منورہ، سعودی عربِ۔
3		امام حسین بن علی حسین بن علي أبو عبد الله	سید الشہداء (شہیداں دے سردار) اکنکو علی[۵]	626–680[۱۳] 4–61[۱۴]	وہ پیغمبر اسلام ﷺ دے نواسنو‏ں تے امام حسن دے بھائی سن یزید اول دے خلافت دی اہلیت دے خلاف کھڑے ہونے اُتے انھاں واقعہ کربلا وچ یزیدی فوجاں نے قتل کر دتا۔ انہاں دی شہادت دے بعد انہاں دی یاد وچ ماتم کرنا شیعاں دا اک اہ‏م مذہبی دستور بنا[۱۳]	مدینہ منورہ[۱۳]	انھاں واقعہ کربلا وچ قتل تے سر بریدہ کیتا گیا . انہاں دا مدفن روضۂ امام حسين کربلا، عراق اے .[۱۳]
4		امام زین العابدین علي بن الحسین أبو محمد	السجاد، زین العابدین (عابداں دے سردار)[۱۵] دردنکو علی[۵]	658/9[۱۵] – 712[۱۶] 38[۱۵]–95[۱۶]	وہ صحیفہ سجادیہ، دے مصنف سن جو اہلبیت دے دعااں دا مجموعہ اے۔ .[۱۶]	مدینہ منورہ[۱۵]	زیادہ تر شیعہ علما دے نزدیک انھاں بادشاہ ولید نے زہر دتا مدینہ منورہ، سعودی عرب.[۱۶] اوہ جنت البقیع، مدینہ منورہ، وچ دفن نيں سعودی عرب۔
5		امام محمد باقر محمد بن علي أبو جعفر	باقر العلوم (علوم نو‏‏ں منکشف کرنے والے)[۱۷] بسنسی علی[۵]	677–732[۱۷] 57–114[۱۷]	دونے شیعہ و سنی حضرات دے نزدیک اوہ اک وڈے تے اولین فقیہ سن .[۱۷][۱۸]	مدینہ منورہ[۱۷]	کچھ شیعہ علما دے نزدیک انھاں ابراہیم بن ولید بن عبد اللہ نے مدینہ منورہ، سعودی عرب وچ ہشام بن عبدالملک دے کہنے اُتے زہر دتا۔[۱۶] جائے مدفن جنت البقیع، مدینہ منورہ، سعودی عرب۔
6		امام جعفر صادق جعفر بن محمد Abu Abdillah[۱۹] أبو عبد الله	الصادق[۲۰] (ایماندار) الٹنسی علی[۵]	702–765[۲۰] 83–148[۲۰]	اوہ اک وڈے فقیہ سن اوہ اس شعبے وچ امام ابو حنیفہ تے امام مالک دے استاد وی رہے نيں تے اوہ مشہور مسلم کیمیادان،جابر بن حیان دے وی استاد سن ۔ شیعہ حضرات فقہ جعفری نو‏‏ں انہاں تو‏ں منسوب کردے نيں۔ ہور علم کلام وچ انہاں دے شاگرداں وچ واصل ابن عطا اورہشام ابن حکم شامل سن .[۲۰]	مدینہ منورہ[۲۰]	شیعہ ذرائع دے مطابق آپ مدینہ منورہ، سعودی عرب وچ خلیفہ ابو جعفر المنصور دے حکم اُتے زہر دے کر قتل کیتے گئے۔[۲۰] جائے مدفن جنت البقیع، مدینہ منورہ، سعودی عرب۔
7		امام موسیٰ کاظم موسی بن جعفر أبو الحسن الاول[۲۱]	الکاظم[۲۲] (حلیم طبع) یدنسی علی[۵]	744–799[۲۲] 128–183[۲۲]	ایہ امام جعفر الصادق دی وفات دے بعد اسماعیلی فرقے دے وجود وچ آنے دے دور وچ شیعہ تے دوسرے ذیلی فرقےآں دے لوگاں دے امام سن ۔[۲۳] انھاں نے اپنے دور وچ اپنے مریداں دا اک باقاعدہ نظام بنایا جو مشرق وسطی تے خراسان وچ شیعاں تو‏ں خمس وصول کردے سن ۔ اوہ مہدویہ فرقے وچ اک اہ‏م مقام رکھدے نيں جو انہاں دے ذریعے اپنے سلسلے نو‏‏ں نبی ﷺ تو‏ں جوڑتے نيں۔ .[۲۴]	مدینہ منورہ[۲۲]	شیعہ عقائد دے مطابق انھاں خلیفہ ہارون الرشید نے بغداد عراق وچ پابند سلاسل کیتا اورا سی قید وچ انھاں زہر دتا گیا۔ جائے مدفن کاظمین بغداد عراق۔[۲۲]
8		امام علی رضا علي بن موسی أبو الحسن الثانی[۲۱]	الرضا، رضا[۲۵] (جس تو‏ں راضی ہويا) سکیزنسی علی[۵]	765–817[۲۵] 148–203[۲۵]	انھاں مامون الرشید نے بظاہر اپنا جانشین شہزادہ قرار دتا اوہ مسلماں تے غیر مسلماں تو‏ں مباحثاں دے لئی شہرت رکھدے سن ۔[۲۵]	مدینہ منورہ[۲۵]	شیعاں دے مطابق انھاں مامون الرشید نے زہر دتا . جائے مدفن مزار امام علی رضا مشہد، ایران.[۲۵]
9		امام محمد تقی محمد بن علي أبو جعفر	التقی، الجواد[۲۶] (خدا تو‏ں ڈرنے والا، سخی) ڈوکوزنسو علی[۵]	810–835[۲۶] 195–220[۲۶]	وہ اپنی سخاوت تے عباسی خلفاء دی کوتاہیاں اُتے کھل کر نکتہ چینی دے لئی شہرت رکھدے سن ۔	مدینہ منورہ[۲۶]	شیعہ ذرائع وچ انھاں انہاں دی بیوی جو مامون دی بیٹی سی نے خلیفہ المعتصم دے حکم اُتے زہر دتا۔ جائے مدفن کاظمین بغداد .[۲۶]
10		امام علی نقی علي بن محمد أبو الحسن الثالث[۲۷]	الہادی، النقی[۲۷] (رہنما،پاک) اوننسو علی[۵]	827–868[۲۷] 212–254[۲۷]	انھاں نے خمس وصول کرنے تے اپنے مریداں نو‏‏ں ہدایات دینے دے نظام نو‏‏ں فعال تے بہتر کیتا۔[۲۷]	سریا جو مدینہ تو‏ں قریب اک پنڈ اے [۲۷]	شیعاں دے نزدیک، انہاں نو‏ں المعتعز دے حکم اُتے زہر دتا گیا .[۲۸] جائے مدفن العسکری مسجد سامرا عراق۔
11		امام حسن عسکری الحسن بن علي أبو محمد	العسکری[۲۹] (اک فوجی قصبے دا شہری) انبرنسی علی[۵]	846–874[۲۹] 232–260[۲۹]	ان دی زندگی دا وڈا حصہ انہاں دے والد دی وفات دے بعد عباسی خلیفہ المعتمد دی جانب تو‏ں لگائی گئی پابندیاں وچ گزریا۔ شیعاں دی ودھدی تعداد تے قوت دی وجہ تو‏ں وی انہاں اُتے اس دور وچ سختیاں کيتی گئی .[۳۰]	مدینہ منورہ[۲۹]	شیعاں دے نزدیک انھاں، خلیفہ المعتمد دے حکم اُتے سامرا، عراق وچ زہر دتا گیا۔ جائے مدفن العسکری مسجد سامرا عراق۔[۳۱]
12		امام مہدی محمد بن الحسن أبو القاسم	مہدی،[۳۲] امام غائب،[۳۳] الحجہ[۳۴] (ہدایت یافتہ، ثبوت) اونکسنسی علی[۵]	868–نامعلوم[۳۵] 255–نامعلوم[۳۵]	شیعاں دے نزدیک اوہ اک تاریخی تے اہ‏م معجزاتی شخصیت نيں تے اوہ قیامت دے قریب وچ مسیح دے نال ظہور ہون گے تے دنیا اُتے اسلامی حکومت قائم کرکے اسنو‏ں عدل وانصاف تو‏ں بھر دین گے۔[۳۶]	سامرا، عراق[۳۵]	شیعاں دے نزدیک اوہ زندہ نيں تے 872ء تو‏ں حالت غیبت وچ موجود نيں تے اک دن خدا دی مرضی تو‏ں ظہورکرن گے۔[۳۵]

اسماعیلی امام