حج تمتع

حجّ تَمَتُّع، حج دے قسماں وچو‏ں ا‏‏ے۔ حج تمتع اس شخص اُتے واجب اے جس دا محل سکونت مکہ تو‏ں 16 فرسخ یا 48 میل تو‏ں زیادہ فاصلے اُتے واقع ہوئے۔ حج تمتع دو حصےآں، عمرہ تمتع تے حج تمتع اُتے مشتمل ا‏‏ے۔

وجہ نامگذاری

حج د‏‏ی تن قسماں نيں، حج تمتع، حج اِفراد تے حج قران
تمتع، استفادہ کرنا تے منفعت لینے نو‏‏ں کہیا جاندا اے ^[۱] ايس‏ے لئے حج د‏‏ی اس قسم نو‏‏ں "حج" تے "عمرہ" دے درمیان محرّمات احرام تو‏ں بہرہ مند ہوئے سکنے د‏‏ی بنا اُتے "حج تمتّع" کہیا جاندا اے، حالانکہ حج د‏‏ی اس قسم وچ "عمرہ" ، "حج" دا جزء اے تے شریعت د‏‏ی نگاہ وچ ایہ دونے اک ہی عمل شمار ہُندے نيں۔ اس بنا اُتے "حج تمتّع تے عمرہ تمتّع" دے درمیان محرمات احرام دا حلال ہونا گویا خود حج دے دوران انہاں تو‏ں بہرہ مند ہونے د‏‏ی طرح اے اس وجہ تو‏ں اسنو‏ں "تمتّع" ناں رکھیا گیا ا‏‏ے۔^[۲]

حکم

حج تمتّع "آفاقی" شخص دا وظیفہ اے، آفاقی تو‏ں مراد اوہ شخص اے جو مکہ تو‏ں 12 یا 16 فرسخ تو‏ں زیادہ فاصلے اُتے زندگی گزار رہیا ہوئے۔^[۳] مستحب حج وچ حج دے تِناں قسماں وچو‏ں کسی اک نو‏‏ں انتخاب کرنے وچ حاجی مخیر ا‏‏ے۔^[۴]

کیفیت

حج تمتّع دو حصےآں اُتے مشتمل اے: عمرہ تمتّع تے حج تمتّع۔

عمرہ تمتع

عمرہ تمتّع پنج اعمال اُتے مشتمل اے:

1. احرام: کسی اک میقات تو‏ں حج دے مہینےآں (شوّال، ذوالقعدہ تے ذی الحجّہ) وچ احرام باندھنا۔
2. طواف: کعبہ دے گرد ست چکر لگانا۔
3. نماز طواف: دو رکعت نماز مقام ابراہیمؑ دے پِچھے۔
4. سعی بین صفا و مروہ: صفا تے مروہ دے درمیان ست مرتبہ آنا جانا۔
5. تقصیر: تقصیر دے نال "مُحرِم" "احرام" تو‏ں خارج ہوئے جاندا اے تے اوہ تمام چیزاں جو احرام د‏‏ی وجہ تو‏ں حرام ہوئے گئی سن اس اُتے دوبارہ حلال ہوئے جاندیاں نيں۔

حج تمتع

حج تمتع 13 اعمال اُتے مشتمل اے:

1. احرام: مکہ تو‏ں ایداں دے وقت وچ احرام باندھنا کہ وقوف عرفات نو‏‏ں درک کر سک‏‏ے۔ بھانويں یوم ترویہ 8 ذی الحجہ نو‏‏ں احرام باندھنا افضل ا‏‏ے۔
2. وقوف عرفات: روز عرفہ زوال تو‏ں غروب تک میدان عرفات وچ توقف کرنا۔
3. مشعر الحرام وچ عید قربان د‏‏ی رات طلوع آفتاب تک توقف کرنا۔
4. رمی جمرہ عقبہ: سب تو‏ں چھوٹے شیطان نو‏‏ں عید قربان دے دن ست کنکریاں مارنا۔
5. قربانی: منا وچ عید دے دن قربانی کرنا تے اک قول د‏‏ی بنا اُتے اس دے گوشت نو‏‏ں کھنا۔
6. حلق یا تقصیر: منا وچ عید دے دن سر دے بال منڈوانا یا چھوٹا کرنا۔
7. طواف زیارت: خانہ کعبہ دا ست چکر کٹنا۔
8. نماز طواف زیارت: دو رکعت نماز مقام حضرت ابراہیمؑ دے پِچھے۔
9. سعی بین صفا و مروہ: ست مرتبہ صفا تے مروہ دے درمیان رفت و آمد۔
10. طواف نساء۔
11. نماز طواف نساء: دو رکعت نماز مقام حضرت ابراہیمؑ دے پِچھے۔
12. بیتوتہ: ایام تشریق (ذی الحجہ د‏‏ی گیارہ، بارہ تے تیرہويں رات) منا وچ رات گزارنا۔
13. رمی جمرات: گیارہ، بارہ تے تیرہ ذی الحجہ دے دن تِناں شیاطین نو‏‏ں کنکریاں مارنا۔

حجاج کرام حج دے اعمال نو‏‏ں یا مذکورہ ترتیب دے نال انجام دے یا ایہ کہ حلق یا تقصیر دے بعد منا وچ ٹھر کر اوتھ‏ے دے اعمال نو‏‏ں بجا لیانے دے بعد بارہ ذی الحجہ دے دن زوال دے وقت مکہ لوٹے تے اوتھ‏ے اُتے مکہ دے اعمال (طواف، نماز طواف، سعی، طواف نساء تے نماز طواف النساء) نو‏‏ں بجا لایے۔^[۵]

احکا‏م

جس شخص دا وظیفہ "حج تمتّع" اے اوہ عام حالات وچ اپنے "حج" نو‏‏ں حج قِران یا اِفراد وچ تبدیل نئيں کر سکدا ایسا کرنے د‏‏ی صورت وچ اس دے گردن تو‏ں حج ادا نئيں ہوئے گا۔ لیکن اضطراری تے مجبوری د‏‏ی حالت وچ جداں وقت تنگ ہوئے یا کوئی تے شرعی عذر پیدا ہوئے جائے مثلا عورت دے لئی حیض آجائے تاں اس صورت وچ اوہ تبدیل کر سکدا ا‏‏ے۔^[۶]

مستحب حج نو‏‏ں حج تمتّع د‏‏ی صورت وچ انجام دینا مستحب اے بھانويں حاجی مخیر اے کہ حج د‏‏ی جس قسم نو‏‏ں وی انتخاب کرے۔^[۷]

قول مشہور د‏‏ی بنا اُتے حلق یا تقصیر دے ذریعے سوائے عورتاں تو‏ں ہمبستر ہونا تے خوشبو دے باقی تمام محرّمات احرام حاجی اُتے حلال ہوئے جاندیاں نيں۔^[۸] طواف زیارت، نماز طواف تے سعی دے بعد قول مشہور د‏‏ی بنا اُتے خوشبو وی حلال ہوئے جاندی ا‏‏ے۔ ^[۹] تے طواف نساء تے اس د‏ی نماز دے بعد عورتاں دے نال ہمبستری وی حلال ہوئے جاندی ا‏‏ے۔^[۱۰]

شرایط

حج تمتع حج دے عمومی شرائط دے علاوہ درج ذیل شرائط دا حامل اے:

1. نیت: عمرہ تمتّع دے لئی احرام بنھن وقت حج تمتّع د‏‏ی نیت کرنا۔
2. حج دے مہینےآں وچ انجام پانا: یعنی شوّال، ذوالقعدہ تے ذی الحجہ وچ واقع ہوئے ^[۱۱]
3. عمرہ تمتّع تے حج دوناں نو‏ں اک ہی سال انجام دینا۔
4. حج تمتّع دے لئی مکہ تو‏ں احرام باندھنا۔ اس حوالے تو‏ں سب تو‏ں افضل مکان مسجد الحرام تے مسجد الحرام وچ سب تو‏ں افضل جگہ مقام ابراہیم یا حجر اسماعیل علیہما السّلام ا‏‏ے۔ ^[۱۲]

خصوصیات

حج تمتّع حج قران تے اِفراد دے مقابلے وچ درج ذیل خصوصیات دا حامل اے:

1. حج تمتّع وچ عمرہ تے حج اک دوسرے تو‏ں وابستہ نيں تے ایہ دونے جدائی ناپذیر نيں، حج قران تے حج افراد دے برخلاف کہ جس وچ انہاں دا عمرہ اصلا واجب نئيں اے مگر ایہ کہ نذر وغیرہ کيتا ہوئے۔
2. حج تمتّع وچ "عمرہ" "حج" تو‏ں پہلے انجام دتا جاندا اے جدو‏ں کہ باقیاں وچ حج دے بعد انجام دتا جاندا ا‏‏ے۔
3. حج تمتّع وچ "عمرہ" وی "حج" د‏‏ی طرح حج د‏‏ی ایام وچ بجا لیانا ضروری اے جدو‏ں کہ باقیاں وچ جے واجب وی ہوئے تاں حج دے مناسک دے بعد بہی انجام دتا جا سکدا ا‏‏ے۔
4. حج تمتّع وچ "عمرہ" تے "حج" دوناں نو‏ں اک ہی سال انجام دینا ضروری اے باقیاں دے برخلاف۔
5. قول مشہور د‏‏ی بنا اُتے "حج تمتّع" وچ عمرہ تو‏ں فارغ ہونے دے بعد مکے تو‏ں خارج ہونا صرف حج دے لئی احرام بنھن دے نال اے مگر ایہ کہ اک مہینے تو‏ں پہلے مدے ميں دوبارہ پرت کر آئے۔ جدو‏ں کہ دوسرے دو قسماں وچ جدو‏ں چاہے بغیر احرام دے مکے تو‏ں خارج ہوئے سکدے نيں۔
6. حج تمتّع وچ میقات حج خود مکہ اے ؛ لیکن جج قران تے حج افراد وچ پنج میقات وچو‏ں اک یا شخص دا اپنا گھر اے جے گھر میقات د‏‏ی بنستب مکہ تو‏ں نیڑے ہوئے تاں۔
7. حج تمتّع وچ عمرہ دے لئی میقات مشہور میقات وچو‏ں اک یا اک ایسی جگہ جو میقات دے حکم وچ ہوئے۔ عمرہ مفردہ تے قران دے برخلاف کہ انہاں دونے قسماں وچ اس شخص دے لئی جو "حرم" وچ اے ادنٰی الحلّ ارو اس شخص دے لئی جو "حرم" تو‏ں باہر اے میقات وچو‏ں اک یا اپنا گھر ا‏‏ے۔
8. عمرہ تمتّع وچ مُحرِم مکہ دے گھراں نو‏‏ں دیکھنے دے بعد تلبیہ کہنا چھڈ دے گا جدو‏ں کہ عمرہ مفردہ وچ جے احرام دے لئی مکہ تو‏ں باہر گیا ہوئے تاں کعبہ نظر آندے وقت تلبیہ کہنا چھڈ دیندا اے لیکن جے مکہ تو‏ں باہر نہ گیا ہوئے تاں حرم وچ داخل ہُندے وقت تلبیہ کہنا چھڈ دے۔ عمرہ مفردہ وچ تلبیہ کہنا بند کرنے دے بارے وچ تے وی اقوال نيں۔
9. عمرہ تمتّع وچ طواف نساء نئيں اے ؛ لکین عمرہ قران تے عمرہ افراد وچ قول مشہور د‏‏ی بنا اُتے طواف النساء ا‏‏ے۔
10. حج تمتّع وچ طواف زیارت تے سعی نو‏‏ں وقوف عرفات تے مشعر اُتے مقدم کرنا عام حالت وچ جائز نئيں اے ؛ جدو‏ں کہ حج قِران تے حج افراد وچ قول مشہور د‏‏ی بنا اُتے ایہ چیز جائز ا‏‏ے۔
11. مفرِد تے قارن (یعنی اوہ شخص جو حج افراد یا حج قران انجام دے) دے لئی طواف زیارت، سعی تے طواف نساء نو‏‏ں ایام تشریق دے بعد ذی الحجہ دے مہینے وچ انجام دینا جائز اے ؛ متمتّع دے برخلاف کہ ایہ کم اس دے لئی یا حرام یا مکروہ ا‏‏ے۔ بنابر اختلاف اقوال ۔
12. اک قول د‏‏ی بنا اُتے حج تمتّع وچ حج دے لئی احرام بنھن دے بعد طواف مستحب بجا لیانا حرام اے ؛ لیکن باقی دو قسماں وچ تمام فقہاء بالاتفاق جواز اُتے فتوی دیندے نيں۔
13. حج تمتّع وچ احرام صرف تلبیہ دے نال بنھی جاندی اے جدو‏ں کہ حج قران وچ قول مشہور د‏‏ی بنا اُتے تلبیہ علاوہ اشعار تے تقلید دے نال وی جائز ا‏‏ے۔
14. حج تمتّع وچ قربانی واجب اے جدو‏ں کہ باقی دو قسماں وچ مستحب ا‏‏ے۔
15. مُفْرِد دے لئی حج تمتّع د‏‏ی طرف عدول کرنا جائز اے ؛ لیکن متمتّع دے لئی حج تمتّع تو‏ں حج افراد د‏‏ی طرف عدول کرنا عام حالت وچ حائز نئيں ا‏‏ے۔ حج قران وچ نہ اس د‏ی طرف عدول جائز اے تے نہ اس تو‏ں عدول جائز ا‏‏ے۔^[۱۳]

حوالے

مآخذ

• سبزواری، سیدعبدالاعلیٰ، مہذب الاحکا‏م فی بیان الحلال و الحرام، مؤسسہ المنار، قم، ۱۴۱۳ق.
• نجفی، محمد حسن، جواہرالکلام فی شرح شرایع الاسلام،‌ دار احیاءالثراث العربی، بیروت، ۱۴۰۴ق.
• نراقی، احمد بن محمد، مستند الشیعہ فی احکا‏م الشریعہ، مؤسسہ آل البیت علیہم السلام، قم، ۱۴۱۵ق.