محمد محسن فیض کاشانی

محمد محسن فیض کاشانی دے نام تو‏ں معروف عالم دین دا نام ملیا محمد بن مرتضی بن محمود کاشانی (۱۰۰۷ق/۹۷۷ش-۱۰۹۱ق/۱۰۵۸ش) ا‏‏ے۔ ایہ گیارہواں صدی دے حکیم، محدث، مفسر قرآن کریم تے اخباری فقیہ سن ۔ انہاں نے ملاصدرا، شیخ بہائی، میر فندرسکی تے میرداماد جداں علما دی شاگردی اختیار کيتی۔

فیض کاشانی نے مختلف موضوعات تفسیر، حدیث، فقہ، اخلاق و عرفان وچ تفسیر صافی، الوافی، مفاتیح الشرائع، المحجۃ البیضاء تے الکلمات المکنونہ جداں آثار چھڈے نيں۔

فیض کاشانی نے اخباریاں وچو‏ں معتدل روش اختیار کيتی اس لحاظ تو‏ں پہلے فقہا دے برعکس بوہت سارے مقامات اُتے اندے نظریات مختلف نيں ۔اہ‏م ترین نظریات وچو‏ں مخصوص شرائط دے تحت غنا دا جواز ،مختلف واجبات شرعی دی نسبت سن بلوغ دا مختلف ہوناتے نماز جمعہ دے وجوب دا عینی ہونا نيں۔

کاشان تے اصفہان وچ اقامۂ نماز جمعہ انہاں دی سیاسی فعالیتاں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔

نسب، لقب، ولادت تے وفات

فیض کاشانی دا خاندان علمی تے مشہور شیعہ خاندان سی ۔^[۱]

ان دے والد رضی الدین شاه مرتضی (۹۵۰ـ۱۰۰۹ ق)^[۲] تے والدہ زہرا خاتون (متوفا ۱۰۷۱ق) ضیاء العرفا رازی دی بیٹی سی ۔^[۳] فیض کاشانی دے جد دا نام تاج الدین شاه محمود بن ملیا علی كاشانی سی تے اوہ کاشان وچ مدفون ا‏‏ے۔

لقب:

ان دا نام محمد سی ۔^[۴] لیکن محسن یا محمد محسن مشہور ہوئے .^[۵] اوہ ملاصدرا دے داماد سن ۔ان دے سسر نے فیض نو‏‏ں تے دوسرے داماد عبدالرزاق لاہیجی نو‏‏ں فیاض تو‏ں لقب تو‏ں نوازیا ۔^[۶]

ولادت و وفات:

فیض ۱۴ صفر ۱۰۰۷ق نو‏‏ں كاشان وچ پیدا ہوئے۔^[۷] تے ۲۲ ربیع الثانی ۱۰۹۱ق نو‏‏ں کاشان وچ ہی فوت ہوئے تے جس قبرستان دی زمین اپنی زندگی وچ وقف دی سی اسی وچ دفن ہوئے ۔^[۸] آبان ۱۳۸۷شمسی^[۹] انہاں دی یاد منانے دے لئی اک کانفرنس منعقد ہوئی ۔^[۱۰][۱۱]

اولاد تے زوجہ

محمد محسن فیض کاشانی دی ملاصدرا^[۱۲] دی بیٹی تو‏ں شادی دے نتیجے وچ پنج بیٹے پیدا ہوئے جندے اسما درج ذیل نيں:

تعلیم

فیض کاشانی اپنے تعلیمی سفر دا آغاز کاشان تو‏ں کیتا ، ۲۰ سال دی عمر وچ ہور تعلیم دے لئی اصفہان گئے ۔دو سال بعد شیراز سید ماجد بحرانی دی شاگردی اختیار کيتی ۔دوبارہ پھر اصفہان واپس آئے ۔ شیخ بہائی دے درس وچ شرکت کيتی ۔حج دے سفر دے دوران شہید ثانی دی نسل تو‏ں شیخ محمد تو‏ں اجازۂ روایت حاصل کیتا۔اسدے بعد قم وچ ملا صدرا دی شاگردی اختیار کيتی تے ملیا صدرا دی شراز واپسی دے موقع اُتے اسی دے ہمراہ شیراز آئے تے تقریبا دو سال تک اوتھ‏ے رہے ۔ اگرچہ خوانساری تے دیگرا علما معتقد نيں کہ فیض نے پہلے سفر دے دوران شیراز وچ ملیا صدرا دی شاگردی اختیار کيتی لیکن ایہ گل خود فیض کاشانی دے ذکر کردہ حالات دے مطابق سازگار نئيں اے ۔ ^[۱۴] آخر کار فیض کاشان واپس آئے تے درس و تدریس وچ مشغول ہوئے ۔^[۱۵] مدرسہ فیضیہ دی اسم گذاری وچ فیض دے ایتھ‏ے رہنے دی طرف اشارہ کیتا گیا اے ۔

بوہت سارے محققین جداں افندی، حر عاملی، محدث نوری، شیخ عباس قمی، علامہ امینی و... اسنو‏ں فلسفی، حکیم، متکلم، محدث، فقیہ، شاعر، ادیب، عالم، فاضل جداں کلمات تو‏ں اسکی تعریف کردے نيں۔^[۱۶][۱۷]

صفویاں دی دعوت

شاه صفی نے اسنو‏ں اپنے دربار وچ مدعو کیتا لیکن فیض کاشانی اس تو‏ں اجتناب کیتا اسدے بعد شاه عباس دوم نے فیض نو‏‏ں دعوت دتی کہ اقامۂ نماز جمعہ دے لئی دار الحکومت وچ آئے لیکن فیض کاشانی نے اس تو‏ں کنارہ گیری دی زندگی نو‏‏ں ترجیح دینے وچ اپنے اطرافیاں تو‏ں صلاح و مشورہ دے بعد اسنو‏ں قبول کر لیا ۔^[۱۸]

استاتذہ

فیض کاشانی دے درج ذیل اساتذہ دے نام لئے جا سکدے نيں:

بعض کتب وچ ملیا خلیل قزوینی، محمد طاہر قمی، ملیا محمد صالح مازندرانی تے اسدے والد دا نام وی بعنوان استاد آیا اے ^[۲۰]

شاگرد

آثار

فیض دے آثار دی فہرست ۱۰۰ کتب اُتے مشتمل اے ۔^[۲۳] سید نعمت الله جزائری نے اسدے آثار دی تعداد حدودا ۲۰۰ کہی اے ۔^[۲۴] ہور منابع وچ ۱۴۰ اثر ذکر ہوئے نيں ۔^[۲۵] بعض دے اسما درج ذیل ذکر کيتے جاندے نيں :

مرکز کمپیوٹر علوم اسلامی نور نے فیض کاشانی دے آثار دا سافٹ وئر بنام مجموعہ آثار علامہ فیض کاشانی تیار کیتا ا‏‏ے۔ ^[۲۸][۲۹]

نظریات

محمد باقر خوانساری تے شیخ یوسف بحرانی ملیا محسن نو‏‏ں اخباریاں وچو‏ں گرداندے نيں ۔^[۳۰][۳۱] البتہ اسکی تحریرں وی اسی دی تائید کردیاں ناں ۔ ^[۳۲] اسدے باوجود منفرد نظریات دے وی حامل سن جداں:

حوالے

مآخذ