ہمالیا

ہمالیا
ملک	نیپال میانمر چین پاکستان بھارت افغانستان بھوٹان
کوارڈینیٹس	29°N 84°E / 29°N 84°E / 29; 84
اُچائی	8848.86 میٹر
لمبائی	2400 کلومیٹر
تھاں	600000 مربع کلومیٹر
اُچی چوٹی	ماؤنٹ ایورسٹ
نقشہ	29°N 84°E / 29°N 84°E / 29; 84
انتظامی تقسیم
کامنز مورتاں	Himalayas
براعظم	ایشیا
سمندر پدھر توں اُچائی	8848.86 میٹر
ماخذ	بروخوف و یفروں دائرۃ المعارفی لغت عظیم سویت دائرۃ المعارف (1926ء - 1947ء) نٹال انسائیکلوپیڈیا مختصر بروخوف و یفروں دائرۃ المعارفی لغت سائٹن عسکری دائرۃ المعارف دائرۃ المعارف بریطانیکا 1911ء
[مکمل اسکرین پر]
ترمیم

سلسلہ کوہ ہمالیا (ہندی/سنسکرت: हिमालय، 'ہِمالَے' بمعنی برف دا گھر) اک پہاڑی سلسلہ اے جو برصغیر پاک و ہند نو‏‏ں تبت پٹھار تو‏ں جدا کردا ا‏‏ے۔ بعض اوقات سلسلہ ہمالیا وچ پامیر پہاڑی سلسلہ تو‏ں شروع ہوݨ والے ہور سلسلےآں ، جداں کہ قراقرم تے ہندوکش نو‏‏ں وی شامل ک‏ے لیا جاندا اے ۔مہمالیائی اوروجنہاں دا سب تو‏ں دلکش پہلو اس دے وڈے ٹیکٹونک عناصر دا پس منظر تسلسل ا‏‏ے۔ ہمالیہ نو‏‏ں طبقات‏ی طور اُتے چار ٹیکٹونک یونٹاں وچ تقسیم کيتا گیا اے جس د‏‏ی پیروی بیلٹ دے نال نال 2400 کلومیٹر سے

ہمالیا اپنے ذیلی سلسلےآں دے نال دنیا دا سب تو‏ں اُچا پہاڑی سلسہ اے جس وچ دنیا د‏‏ی بلند ترین چوٹیاں بشمول ماؤنٹ ایورسٹ تے کے ٹو موجود نيں۔ 8,000 میٹر تو‏ں بلند دنیا د‏‏ی تمام چوٹیاں ايس‏ے پہاڑی سلسلے وچ واقع نيں۔ اس سلسلے د‏‏ی بلندی نو‏‏ں سمجھنے دے لئی ایہ جان لینا کافی اے کہ اس وچ 7,200 میٹر تو‏ں بلند 100 تو‏ں زیادہ چوٹیاں نيں جدو‏ں کہ اس تو‏ں باہر دنیا د‏‏ی بلد ترین چوٹی انڈیز وچ واقع اکونکاگوا اے جس د‏‏ی بلندی صرف 6,962 میٹر ا‏‏ے۔^[۱]

دنیا دے بہت سارے وڈے دریا جداں اِنڈس، گنگا، برہم پتر، یانگزی، میکانگ، جیحوں، سیر دریا تے دریائے زرد ہمالیہ د‏‏ی برف بوش بلندیاں تو‏ں نکلدے نيں۔ انہاں دریاواں د‏‏ی وادیاں وچ واقع ملکاں افغانستان، بنگلا دیش، بھوٹان، بھارت، پاکستان، چین، نیپال، برما، کمبوڈیا، تاجکستان، ازبکستان، ترکمانستان، قازقستان، کرغیزستان، تھائی لینڈ، لاؤس، ویتنام تے ملائیشیا وچ دنیا د‏‏ی تقریباً ادھی آبادی، یعنی 3 ارب لوک، بستے نيں۔

ہمالیا دا لموچی ایشیا د‏‏ی رہتل اُتے وی گہرا اثر اے ۔ ایہدیاں اکثر چوٹیاں ہندو مت، بدھ مت تے سکھ مت وچ مقدس منیاں جاندیاں نيں۔ ہمالیہ دا بنیادی پہاڑی سلسلہ مغرب وچ دریائے سندھ د‏‏ی وادی تو‏ں لےک‏ے مشرق وچ دریائے برہمپترا د‏‏ی وادی تک پھیلا ہويا ا‏‏ے۔ ایہ برصغیر دے شمال وچ 2,400 کلومیٹر لمبی اک مہراب یا کمان د‏‏ی سی شکل بناندا اے جو مغربی کشمیر دے حصے وچ 400 کلومیٹر تے مشرقی اروناچل پردیش دے خطے وچ 150 کلومیٹر چوڑی ا‏‏ے۔ ایہ سلسلہ تہ در تہ پہاڑاں اُتے مشتمل اے جنہاں د‏‏ی اونچائی جنوب تو‏ں شمال د‏‏ی طرف ودھدی جاندی ا‏‏ے۔ تبت تو‏ں نیڑے واقع انتہائی شمالی سلسلے کو، جس د‏‏ی اونچائی سب تو‏ں زیادہ اے، عظیم ہمالیہ یا اندرونی ہمالیہ کہیا جاندا ا‏‏ے۔

ہمالیا ایشیا وچ اک پہاڑی دھارا اے جیہڑا تبت پٹھار توں لمے ایشیا نوں وکھ کردا اے ۔ ہمالیائی پہاڑی دھارے وچ دنیا دیاں سبھ توں اُچیاں نیں ۔ جیہناں وچ ماؤنٹ ایورسٹ تے کے ٹو وی شامل اے ۔ ایتھے اک سو توں ودھ 7,200 میٹر(23,600 فٹ) توں اچیاں جوٹیاں نیں جد کے ایشیاء توں باہر سب توں اچی چوٹی انڈیز وچ اکنکاگوا 6,961 میٹر(22,838 فٹ) اچی اے۔^[۲] ہمالیا نے لمے ایشیا دیاں رہتلاں تے ہندو مت تے بدھ مت نوں گوڑھے رنگ نال رنگیا اے ۔

ہمالیا ، پہاڑی دھاریاں دیاں پرتاں نال رل کے بݨیا اے ۔ لمے پاسیوں پہلاں تھوڑی اچائی دا اک پہاڑی دھارا اے جیہدا ناں شوالک پہاڑ اے تے ایہ 900 توں لے کے 1200 میٹر تک اچے نیں ۔ ایس توں اُتے مہابھارت پہاڑی دھارا آوندا اے جیہڑا 1500 توں 2700 میٹر تک اچا اے ۔ ایس توں پرے اُچا ہمالیا اے ۔

ہمالیا دے لہندے پاسے قراقرم تے ہندوکش دے پربت د دھارے نیں ۔ ایہدے اُبھے پاسے تبت پٹھار اے تے لمے پاسے انڈس گنگا میدان اے ۔ ہمالیا 5 دیساں: نیپال، بھارت، بھوٹان، چین تے پاکستان وچ ونڈیا ہویا اے ۔^[۳]ہمالیا دے نال ہور پہاڑی دھارے وی جُڑے ہوے نیں جیہڑے ھندوکش، قراقرم تے پامیر توں نکلدے نیں ۔

دنیا دے وڈے دریا ہمالیا وچوں نکلدے نیں جیہناں دے پاݨی دی راہ وچ 18 دیساں وچ 3 ارب دے نیڑے لوک وسدے نیں جیہڑے دنیا دی لوک گݨتی دا اَدھ بݨدے نیں ۔ اِنڈس، برہمپترا تے گنگا ایس پہاڑی دھارے دے وڈے دریا نیں ۔ گنگا بھارتی صوبے اترکھنڈ توں تے اِنڈس تے برہمپترا تبت وچ کیلاش توں نکلدے نیں۔

جدوں انڈین پلیٹ اج توں 7 کروڑ ورے پہلے کریٹیشیس ویلے وچ وڈا سمندر ہند ولوں آکے یوریشین پلیٹ نال ٹکرائی سی تے ایس ٹاکرے نال دوناں پلیٹاں دے وشکار والی تھاں اپر چکی گئی تے اِنج ہمالیا دا پربت دھارا بنیا۔ جتھے ہمالیہ اے اوتھے پہلے سمندر سی تے سمندری پدھر چکی جان باجوں پہاڑاں اتے سمندری جنوراں دے ٹانچے دسدے نیں تے ماؤنٹ ایورسٹ دی چوٹی لائم پتھر دی بنی ہوئی اے۔ ہمالیہ اک کمان وانگوں لیندے توں چڑھدے ول 2400 کلومیٹر لما پھیا ہویا اے۔ لہندے پاسے ایہدی چوڑائی 400 کلومیٹر تے چڑھدے ول ایہدی لمبائی 150 کلومیٹر تک اے ۔ لہندے ول انت تے نانگا پربت سبھ توں اچا پہاڑ اے تے چڑھدے ول نمچا بروا سبھ توں اچا اے ۔

نیرکتا

ہمالیا سنسکرت بولی دا لفظ اے جیہدا مطلب اے برف دا گھر ۔

جغرافیا

ہمالیا دنیا دا سب توں اچا پربت دھار اے۔ ایتھے دنیا دیاں 8 ہزار میٹر توں اچیاں 14 چوٹیاں ساریاں ایتھے نیں۔ ایس پہاڑی دھارے دے وڈے ہوݨ دا ایس گل توں وی پتہ لگدا اے جے انڈیز دے پربت دھارے وچ اکنکاگوا دی چوٹی جیہڑی 6,962 میٹر (22,841 فٹ)ایشیاء توں باہر سب توں وڈی چوٹی اے جد کے 7,200 میٹر (23,622 فٹ) توں اچیاں 100 چوٹیاں ہمالیہ وچ نیں۔ ہمالیہ دیاں 14 چوٹیاں 8,000 میٹر (26,000 فٹ) توں ود نیں۔

• ایورسٹ, 8,848 میٹر (29,029 فٹ) (نیپال چین بارڈر تے)
• کے ٹو
• کنگچنجنگا

ہمالیہ دا پربت دھارا لیندے توں چڑھدے ول دریاۓ سندھ دی وادی توں دریاۓ برھمپترا دی وادی اک کمان وانگون پھیلیا ہویا اے۔ ایہ 2,400 کلومیٹر (1,500 میل) لماں اے تے ایدی چوڑائی لیندے کشمیر سنکیانگ ول 400 کلومیٹر (250 میل) تے چڑھدے تبت اروناچل پردیش ول 150 کلومیٹر (93 میل) اے۔ ہمالیہ تن کٹھیاں پربت دھاریاں نال رل کے بندا اے۔ سب توں اتر والا دھارا سب توں اچا اے۔

ہمالیہ وچ بوٹے پنچھی جانور تے ہور جیون محول، مینہ، اچائی تے مٹی نال وکھرے دسدے نیں۔ محول پہاڑ دے مڈھ تے ٹراپیکل تے پہاڑ دیاں گاشاں تے برقنی اے جتھے ہر ویلے برف جمی ریندی اے۔ ایتھے بڑے اوکھے حالات وچ جناں وچ گاش اچائی تے پالا نیں ایہناں وچ بوٹے تے جنور جیندے نیں۔ ہمالیہ وچ نویکلے بوٹے تے جنور نیں تے بنسانی رہتل اوہنے دے جیون لئی مسلہ بن چکی اے۔ کج بوٹے ویلے توں پہلے پھل دے رۓ نیں۔ بلوط دی تھاں چیڑھ آرۓ نیں ۔

• کھٹی بوٹی Oxalis corniculata
• ایشیائی کالا ریچھ
• ہمالیائی پؤرا رچھ
• ایڈمنڈ ہلری
• ایرک وائنمئیر
• نزیر صابر
• رائنہولڈ میسنر
• رائنہولڈ میسنر
• ہرمن بوہل
• کیلاش
• ہریدوار
• بدریناتھ
• شنگریلا
• برفانی چیتا
• سامبھر
• کلؤڈڈ لیپرڈ
• گور
• چیتل
• جنگلی سور

نیشنل پارک

کاربٹ نیشنل پارک، نیمدافا نیشنل پارک، چتون نیشنل پارک، چتون نیشنل پارک،چتون نیشنل پارک، کازیرانگا نیشنل پارک، بردیا نیشنل پارک، گریٹ ہیمالایان نیشنل پارک, دیوسائی نیشنل پارک, ٹولی پیر نیشنل پارک, مارگلا ہلز نیشنل پارک, خنجراب نیشنل پارک

جیالوجی

ہمالیا ایس زمین دے سبھ توں نویں پہاڑی دھاریاں وچوں اے ۔ پلیٹ ٹیکٹونکس بارے نویں سوچ، کھوج تے کاہڈاں ای ہ دسدیاں نیں کہ ہمالیا یوریشین پلیٹ تے انڈو آسٹریلین پلیٹ دے آپسی ٹاکرے تے فیر زمین دے اپر اٹھݨ نال بݨیا اے ۔ ایہ دو براعظمی پلیٹاں دے ٹاکرے نال 7 کروڑ ورھے پہلاں کریٹیشیس ویلے وچ بݨݨ لگیا۔ انڈین پلیٹ اِنڈک ساگر ولوں 6000 کلومیٹر دا پینڈا 15 سینٹی میٹر دی دوڑ نال کرکے 7 کروڑ ورھے پہلاں ٹکرائی تے 5 کروڑ ورھے پہلاں ایہنے ٹیتھیز سمندر بند کردتا۔ ایہ سمندر سُک گیا تے ایہ کھیوڑا دی تھاں لون دا پہاڑ بن گیا۔ بیٹھی پڑی پتلی ہون باجوں تھلے بیٹھن دے بجاۓ اتے نوں اٹھی تے اینج پہاڑی دھارے بندے گۓ۔ ایہ انڈین پلیٹ ہجے وی اچا نیواں تبت دے تھلے وڈی جارئی اے تے ایہنوں اتے کر رئی اے۔ اراکان پہاڑ تے انڈیمان تے نکوبار جزیرے وی ایہدے ٹکراوݨ نال بݨے ۔

ایہ انڈین پلیٹ ہلے وی 67 ملی میٹر/اک سال دے ناپ نال ٹردی پئی اے تے اگے اک کروڑ وریاں وچ ایہ ایشیا وچ 1,500 کلومیٹر جائیگی ۔ ایہ ٹاکرا ہمالیہ نوں اچا وی کرریا اے انڈین پلیٹ دے ایشیائی پلیٹ نال ٹاکرے نال ایتھے زلزلے وی آوندے نیں۔

گلیشئر تے دریا

ہمالیہ وچ کم و بیش 15,000 گلیشیٔر نيں جنہاں وچ تقریباً 12,000 مکعب کلومیٹر پانی ذخیرہ ا‏‏ے۔ پاکستان تے بھارت د‏‏ی سرحد اُتے واقع 70 کلومیٹر لمبا سیاچن گلیشیر دنیا وچ قطبین تو‏ں باہر دوسرا طویل ترین گلیشیر ا‏‏ے۔ قطبین دے باہر طویل ترین گیشیر وی ہمالیہ تو‏ں زیادہ دور نئيں، ایہ تاجکستان دا فریڈشینکو گلیشیر اے جس د‏‏ی لمبائی 77 کلومیٹر ا‏‏ے۔ ہمالیہ دے کچھ دوسرے مشہور گلیشیر گنگوتری تے یمنوتری گیشیر (اتراکھنڈ)، نوبرا، بیافو تے بالتورو گلیشیر (قراقرم)، زیمو تے کھُمبو گلیشیر (ماؤنٹ ایورسٹ) نيں

ہمالیا
پربت دھار
ماؤنٹ ایورسٹ
دیس	پاکستان چین بھارت نیپال بھوٹان
اچی چوٹی	ماؤنٹ ایورسٹ
اچائی	8,848 میٹر
ھمالیہ

گرم علاقےآں دے نیڑے واقع ہونے دے باوجود ہمالیہ دے بلند تر علاقے سارا سال برف تو‏ں ڈھکے رہندے نيں۔ انہاں برف پوش چوٹیاں تو‏ں بوہت سارے دریا نکلدے نيں جو موسمی دریاواں دے برعکس سارا سال چلدے نيں۔ انہاں وچو‏ں زیادہ تر دریا برصغیر پاک و ہند دے دو دریائی نظاماں وچو‏ں کسی اک وچ شامل ہوجاندے نيں:

• مغربی دریا سندھ طاس دا حصہ نيں جنہاں وچ دریائے سندھ سب تو‏ں وڈا ا‏‏ے۔ دریائے سندھ تبت وچ دریائے سینگے تے دریائے گار دے ملاپ تو‏ں وجود وچ آندا اے تے بھارت تے پاکستان تو‏ں گزردا ہويا بحیرہ عرب وچ گردا ا‏‏ے۔ اس دے معاونین وچ جہلم، چناب، راوی، بیاس تے ستلج دے علاوہ دوسرے بوہت سارے چھوٹے دریا وی شامل نيں
• ہمالیہ دے ہور دریاواں د‏‏ی اکثریت گنگا برہماپترا طاس وچ شامل ا‏‏ے۔ اس طاس دے سب تو‏ں وڈے دریا گنگا تے برہم پترا نيں۔ برہماپترا مغربی تبت وچ دریائے یارلنگ تسانگپو د‏‏ی حیثیت تو‏ں شروع ہُندا اے تے مشرق د‏‏ی طرف سفر کردا ہويا تبت تے فیر آسام د‏‏ی وادیاں تو‏ں گزردا ا‏‏ے۔ گنگا تے برہماپترا دا ملاپ بنگلہ دیش وچ ہُندا اے جس دے بعد ایہ دریا دنیا دا سب تو‏ں وڈا ڈیلٹا^[۴] بناندا ہويا خلیج بنگال وچ گردا ا‏‏ے۔

ہمالیہ تو‏ں نکلنے والے مشرقی ترین دریا میانمار دے دریائے آئیروادی تو‏ں ملدے نيں۔ ایہ دریا جنوب د‏‏ی جانب بہندے نيں تے مشرقی تبت تے میانمار تو‏ں ہُندے ہوئے بحیرہ انڈمان وچ گردے نيں۔

دریائے سالوین، میکانگ، یانگزی تے ہوانگ ہی (دریائے زرد) وی سطح مرتفع تبت تو‏ں نکلدے نيں اُتے تبت دے ایہ حصے ارضیا‏تی طور اُتے کوہ ہمالیہ دا حصہ نئيں تے اس لئی انہاں دریاواں نو‏‏ں ہمالیہ دے دریاواں وچ شمار نئيں کيتا جاندا۔ اُتے کچھ ارضیات دان انہاں تمام دریاواں نو‏‏ں مجموعی طور اُتے "حلقہ ہمالیہ دریا" کہندے نيں^[۵]

حالیہ سالاں وچ سائنسداناں نے گلیشیراں دے پگھلنے وچ خاطر خواہ تیزی دیکھی ا‏‏ے۔^[۶] اگرچہ گلیشیراں دے پگھلنے دے اثرات بہت سالاں تک پوری طرح واضع نئيں ہون گے، اس تو‏ں شمالی بھارت تے پاکستان وچ کروڑاں لوکاں د‏‏ی زندگیاں متاثر ہونے دا خدشہ اے جو خشک موسم وچ اپنے دریاواں وچ انہاں گیشیراں تو‏ں آنے والے پانی اُتے انحصار کردے نيں۔^[۷]

جھلیاں

ان پہاڑاں وچ سینکڑاں جھلیاں موجود نيں۔ زیادہ تر جھلیاں 5000 میٹر تو‏ں کم بلندی اُتے واقع نيں تے بلندی کم ہونے دے نال نال جھیلاں د‏‏ی جسامت وی کم ہُندی جاندی ا‏‏ے۔ اس سلسلے د‏‏ی سب تو‏ں وڈی جھیل پنگونگ تسو اے جو بھارت تے چین د‏‏ی سرحد اُتے واقع ا‏‏ے۔ ایہ 4600 میٹر د‏‏ی بلندی اُتے اے، چوڑائی 8 کلومیٹر تے لمبائی لمبائی لگ بھگ 134 کلومیٹر ا‏‏ے۔

موسمی اثرات

کوہ ہمالیہ دے برصغیر پاک و ہند تے سطح مرتفع تبت دے موسم اُتے انتہائی اہ‏م اثرات نيں۔ ایہ پہاڑ آرکٹک تے سائبیریا تو‏ں آنے والی انتہائی سرد تے خشک ہويا نو‏‏ں برصغیر وچ داخل نئيں ہونے دیندے جس دے باعث برصغیر دا موسم نسبتاً گرم ا‏‏ے۔ ایہ مون سون د‏‏ی ہواواں نو‏‏ں وی ہور شمال د‏‏ی جانب جانے تو‏ں رکدے نيں جس دے باعث ترائی دے علاقے وچ خوب بارش ہُندی ا‏‏ے۔ اس بارش دے باعث ہويا تو‏ں تمام نمی خارج ہوجاندی اے تے جو ہواواں ہمالیہ نو‏‏ں پار کرکے تبت تک پہنچک‏ی نيں، اوہ اوتھ‏ے بارش نئيں برساتاں۔ ايس‏ے وجہ تو‏ں سائنس دان سلسلہ کوہ ہمالیہ نو‏‏ں صحرائے ٹکلامکان تے صحرائے گوبی د‏‏ی تشکیل دا باعث وی سمجھدے نيں۔

ہمالیہ وچ ، جسنو‏ں کہ اکثر اوقات دنیا د‏‏ی چھت وی کہیا جاندا اے اے، قطبین دے علاوہ سب تو‏ں زیادہ گلیشئر پائے جاندے نيں۔ ایشیا دے دس سب تو‏ں وڈے دریا اس سلسلے یا اس تو‏ں ملحقہ علاقےآں تو‏ں نکلدے نيں تے لگ بھگ اک ارب لوکاں د‏‏ی زندگی دا دارومدار انہاں دریاواں اُتے ا‏‏ے۔

ہمالیہ د‏‏ی قابل ذکر چوٹیاں

مورتاں

• 
  ماؤنٹ ایورسٹ، ہمالیہ د‏‏ی بلند ترین چوٹی
• 
  کے ٹو، پاکستان تے چین د‏‏ی سرحد پر
• 
  کنگچنجنگا، نیپال تے سکم-بھارت د‏‏ی سرحد پر
• 
  لہوٹسے، چین تے نیپال د‏‏ی سرحد پر
• 
  نانگا پربت، پاکستان
• 
  گاشربرم 1، پاکستان تے چین د‏‏ی سرحد پر
• 
  راکاپوشی، پاکستان
• 
  نانگا پربت، پاکستان دا اک ہور منظر
• 
  جھیل سیف الملوک، پاکستان
• 
  سکم، بھارت وچ 5,000 میٹر د‏‏ی بلندی اُتے واقع اک جھیل
• 
  مناسلو، نیپال
• 
  اناپورنا، نیپال

حوالے