باکسر بغاوت

ارتودوکس، پروټسټنټ او کاتولیک مبلغانو او د دوی ځایی چینایی غړي په ټول شمالي چین کې قتل عام شول، ځینې یې د باکسرانو له خوا او نور یې د سرتېرو او حکومتي چارواکو له خوا ووژل شول. د ۱۹۰۰ کال په جون کې د لوېديځو قدرتونو پر وړاندې د جګړې له اعلان وروسته، يوسيان چې د همدې کال د مارچ په مياشت کې د شانشي د والي په توګه ټاکل شوی و، د بهرنۍ او مسيحي ضد وحشیانه تګلارې یې پلي کړې، چې د جولای په نهمه راپورونه خپاره شول چې هغه د مبلغانو کورنیو نه څلور څلوېښت بهرنيان (د ښځو او ماشومانو په ګډون) چې د تایوان پلازمینې ته د دوی د ساتنې په پلمه راوستل شوي وو اعدام کړي دي، چې دا پېښه د چینایي غوسې یو کړکېجن سمبول وګرځېد او د تایوان قتل عام په نوم وپېژندل شو. دغه راز په انګلستان کې مېشته د بپتسما د مبلغانو ټولنه په ۱۸۷۷ز کال کې په شانشي کې خپل یو ماموریت وپرانیسته، خو په ۱۹۰۰ز کال کې د هغې ټول مبلغان ووژل شول همدارنګه د اوړي په پای کې په شانشي کې د ډېري بهرنیانو په ګډون شاوخوا ۲۰۰۰ چینایي عیسویان هم ووژل شول. ژورنالیست او تاریخي لیکوال ناټ برانډټ په شانشي کې د عیسویانو قتل عام «د مسیحي انجیل په تاریخ کې ترټولو لویه تراژیدي» بللې ده.^[۱][۲][۳]

په ټولیز ډول د باکسر بغاوت په اوږدو کې ۱۳۶ پروټیسټ مبلغان، ۵۳ ماشومان، ۴۷ کاتولیک پادریان او راهبان، ۳۰.۰۰۰ چینایي کاتولیکان، ۲،۰۰۰ چینایي پروټیسټان او په بیجینګ کې د ۷۰۰ روسی ارتودوکس عیسویان وژل کېدو اټکل هم شوي، چې د پروتستانت وژل شوي کسان په ۱۹۰۰ ز کال کې د چینایي شهیدانو په نوم یاد شول. په ۱۹۰۲ز کال کې د اپریل په ۲۲مه وروسته له هغه چې په چین کې د روسیې د ارتودوکس ماموریت مشر ارچیمانډریټ انوسینتي (فوګوروفسکي) له سپیڅلي سنتو شورا نه غوښتنه وکړه چې د دوی د شهیدانو یاد تلپاتې وساتي، نو میټروفینز سیمه  د نوي شهیدانو په توګه وپیژندل شوه. دغه راز باکسرانو په ۲۶ ولایتونو کې د مسیحیانو په وژلو لاس پورې کړ.^[۴][۵]

لویو اروپایی قدرتونو د چین د استعمار لپاره خپلو هیلو نه لاس په سر شول، ځکه چې دوی د باکسر بغاوت نه زده کړل، چې له چین سره د معاملې ترټولو غوره لاره له چینایانو سره د مستقیم چلند پرځای د واکمنې کورنۍ له لارې وه چې د دوی احساس په یو متل کې داسې څرګند شوی دی «خلک له چارواکو ډاريږي، چارواکي له بهرنيانو ډاريږي او بهرنيان له خلکو نه ډاريږي) او آن دا چې دوی له چینګ کورنۍ سره د جاپانیانو په وړاندې په جګړه کې مرسته وکړه ترڅو په سیمه کې د جاپاني تسلط مخه ونیسي.

په ورته وخت کې دا دوره د چین په چارو کې د اروپا د لوی ځواک د لاسوهنې کمښت په نښه کوي، جاپانیانو د بوکسرانو په وړاندې په جګړه کې د دوی د یو اړخیز ښکیلتیا او همدارنګه د چین او جاپان په لومړۍ جګړه کې د دوی د بریا له امله د اروپایانو په ځای د غالب ځواک په توګه راڅرګند شو. دغه راز د چینګ د نسکورېدو او د ملتپال کومینتانګ د راڅرګندېدو سره، په چین کې د اروپا ځواک سمبولیک حالت ته راټیټ شو. د روسي-جاپان د جګړې په پایله کې د داخلي منچوریا په سویلي نیمه برخه کې د روسیې نفوذ ځای په ځای کولو وروسته، جاپان د ډېری چینایي پوهانو په واسطه چې جاپان کې زده کړې کړې وې په نظامي او کلتوري برخو کې د اسیا په چارو کې تسلط پیدا کړ چې تر ټولو مهم بېلګه یې سن یات سین دی چې وروسته یې په چین کې ملتپال کومینتانګ رامنځته کړ.

د ۱۹۰۰ز کال په اکټوبر کې روسیې د منچورین ولایتونه اشغال کړل، چې د روسیې دا اقدام د پرانستې دروازې تګلارې چوکاټ کې د سوداګرۍ لپاره د هېواد پرانیستې ساتلو لپاره د انګلیس او امریکا هیلې له ګواښ سره مخ کړې. په ختیځ منچوریا کې د لیاوډونګ او نورو ولایتونو په اړه له روسیې سره د جاپان شخړه، چې د د روسیې له خوا د باکسر پروتوکول شرایطو ته درناوی نه کولو له امله چې د دوی د وتلو غوښتنه یې کړې وه د روسیې او جاپان جګړې لامل شو اوهمدارنګه د دوی تر منځ په ۱۹۰۴ ز کال فبروري میاشت کې دوه کلنې خبرې اترې له منځه ولاړې او په پایله کې روسیه جاپانیانو له خوا ماته شوه.^[۶]