د بيالوژيکي ژوند دوران

ډېرو نباتات پېژندونکو او ژوپېژندونکو په ژونديو موجوداتو کې د بيا توليد او ودې په هکله څېړنې کړې دي.

«ويلهيلم هوفميسټر» څرګنده کړې ده چې د نسلونو بدلون يو داسې خاصيت دی، کوم چې بوټي سره يو ځای کوي او دا پايله يې په ۱۸۵۱ز کال کې خپره کړې وه (وګورئ د بوټو جنسیت پالنه).

ځينې اصطلاحات (هاپلوبيونټ او ډيپلوبيونټ) چې د ژوند د دوران د تشرېح لپاره کار ځينې اخستل کېده، په لومړي سر کې د «نيلس سويډيليوس» له خوا د اوبړيو لپاره وړانديز شوي وو او له هغې وروسته د نورو ژونديو موجوداتو لپاره هم وکارول شول. نور اصطلاحات (اټوګيمي او ګام اونټوګيمی) چې د ژوند په «پروټيسټ» دوران کې کارول کېدل، د «کارل ګوټليب ګريل» له خوا متعارف شوي دي. د بېلا بېلو ژونديو موجوداتو د ژوند پېچلي دورانونو تشرېح په ۱۸۴۰ز او ۱۸۵۰ز کلونو کې د خپلسري نسل د اندونو په باطلولو کې مرسته وکړه.^{[۳][۴][۵][۶]}

«زايګوټيک» مايوسيس له «کاريوګيمي» څخه سملاسي وروسته یو زایګوټ مايوسيس دی، کوم چې د دوو حجرو له هستو سره يو ځای کېدل دي. په دې طريقې سره ژوندی موجود خپل ډيپلوايډ مرحله پای ته رسوي او ګڼ هاپلوايډ حجرې توليدوي. دا حجرې د ميټوټيک په طريقه سره وېشل کېږي، تر څو يا ستر، ګڼ حجروي افراد جوړ کړي، يا نورې هاپلوايډ حجرې جوړې کړي. له دې افرادو يا حجرو څخه د ګاميټونو دوه يو له بل سره متضادې بڼې (يعنې نارينه او ښځينه) يو له بل سره ګډېږي، تر څو يو زايګوټ جوړ کړي. 

په ټول دوران کې، زايګوټونه يواځيني ډيپلوايډ حجره ده؛ مايټوسيس يواځې په هاپلوايډ پړاو کې واقع کېږي.

د مايتوسيس د پايلې په توګه افراد يا حجرې هاپلونټس دي، په همدې ترتيب د ژوند دې دوران ته د ژوند هاپلانټيک دوران وايي. هاپلونټونه په لاندې ډول دي:

• په ارچايپلاسټيډانونه: ځينې شنې اوبړۍ (لکه، Chlamydomonas, Zygnema, Chara).^[۷]
• په سترامينوپيلز کې: ځينې زرينې اوبړۍ.^[۷]
• په الويلاټونو کې: ډېری ډينوفلاجيليټونه، لکه سيراټيوم، ګايمنوډيوم، ځينې اپيکامپليکسانونه، (لکه پلازموډيم).^[۸]
• په ريهازارينونونو کې: ځينې ايوګلايفيډونه، اسيټوسپورينونه.^[۹]
• په ايکسکاويټونو کې: ځينې پاراباسالايډونه^[۱۰]
• په اموبوزونونو کې: ډيکټایوسټيليم^[۱۱]
• په اوپيستوکونټس کې: ډېری فونګي (ځينې کايټرايدونه، زايګومايکيټونه، ځينې اسکومایسيټونه، باسايومایکيټسونه).^[۱۲]

په ګاميټيکي مايوسيس کې، د هیپلوايډ حجرو د توليدولو لپاره په سملاسي ډول په ميوټيکي طريقې سره د وېشلو پر ځای، زايګوټ د يو ګڼ حجروي ډيپلومايډ فرد يا ډېرو يو حجروي ډيپلومايډ حجرو د يوې ډلې د پيدا کولو لپاره په مايوټيتيکي طريقې سره ويشل کېږي. له دې وروسته له ډيپلوايډ افرادو څخه حجرې د مايوسيس له جريان څخه تېرېږي، څو هاپلوايډ حجرې يا ګاميټونه توليد کړي. شونې ده چې هاپلوايډ حجرې یو ځل بیا ووېشل شي (د مايټيوسيس په مټ) تر څو نورې هاپلوايډ حجرې جوړې کړي، لکه په ډېرو اوبړۍ ته ورته موجوداتو کې، خو هاپلوايډ پړاو د ژوند د دوران تر ټولو غالب پړاو نه دی. په ډېرو ډپلونټونو کې مايټوسيس يواځې په ډيپلوايډ پړاو کې منځ ته راځي، په دې معنا چې ګامينټونه عموماً په چټکۍ سره جوړېږي او د ډيپلوايډ زايګوټونو د توليد لپاره سره يو ځای کېږي.

په ټول دوران کې ګامينټونه يواځیني هاپلوايډ حجرې دي او عموماً مايټوسيس په ډيپلوايډ پړاو کې منځ ته راځي.

ډيپلوايډ ګڼ حجروي فرد يو ډيپلونټ دی، په همدې بنسټ يو ګاميټي مايوسيس ته همدا راز د ژوند ډيپلونټيکي دوران هم ويل کېږي. ډيپلونټونه په لاندې ډول دي:

• په ارکاپلاسټيډانونو کې: ځينې شنې اوبړۍ (لکه Cladophora glomerata, Acetabularia)^[۱۳][۱۴]
• په سټرامنوپيلونو کې: ځينې نصواري رنګه اوبړۍ (خو په سختۍ سره د فالکونونو د زوند دوران په سختۍ سره د هيترومورفيک-ډيپلوهاپلونټيک په توګه هم تعبيريدای شي، په کوم کې چې د ډېر کم ګیموفايټ پړاو سره يو ځای، لکه په ګل لرونکو بوټو کې)، ځينې زانټوفيتونه (لکه Vaucheria)، ډيری ډايټمس، ځينې oomycetes (لکه Saprolegnia, Plasmopara viticola)، اوپالينونه، ځينې «هليوزوينونه» (لکه Actinophrys, Actinosphaerium)^{[۱۵][۱۶][۱۷][۱۸][۱۹]}
• په الويلونو کې: پشم لرونکي.^[۲۰]
• په ايکساويټونو کې: يو شمېر پاراباساليدونه.^[۲۰]
• په اپيستوکونتونو کې: ژوي، ځينې فونګي (لکه ځينې اسکوميسټونه).^[۲۱]

په سپوري مايوسيس کې (کوم چې عموماً د منځنۍ طبقې د مايوسيس په نوم هم پېژندل کېږی)، زيګوټ په ميټوټي طريقې سره وېشل کېږي، څو ګڼ حجروي ډیپلوايډ سپوريفايډ توليد کړي. سپوروفايټ بيا د مايوسيس له لارې سپورونه (باکتريا يا کوچني موجودات) توليدوي، کوم چې بيا په خپل وار سره په ميټوټي طريقې سره وېشل کېږي، څو هاپلوايډ افراد توليد کړي، کومو ته چې ګاميټوفايټونه ويل کېږي. ګاميټوفايټونه د مايټوسيسس له لارې ګاميټونه توليدوي. په ځينو بوټو کې ګاميټوفايټونه يواځې د کوچنۍ اندازې نه وي، بلکې ژوند يې هم لنډ وي؛ په ځينو نورو بوټو او اوبړيو کې، ګاميټوفايټ د ژوند د دوران «پياوړی/غالب» پړاو دی.

هاپلوډيپلونټونه دا دي:

• په ارکاپلاسټيډانونو: سره اوبړۍ (کوم چې دوه سپوروفايټ نسلونه لري)، ځينې شنې اوبړۍ (لکه اولوا)، د ځمکې بوټي.^[۲۲]
• په سټرامينوفيلونو کې: ډيری نصواري رنګه اوبړۍ.^[۲۳]
• په ريزاريانونو کې: ډيری فورامينفيرانونه، پلاسموډيوفوروميسټونه.^[۲۴]
• په اميبوزاواونو کې: ميکسوګاسټريدونوه.
• په اپيسټوکونټونو کې: ځینې فونګي (يو شمېر کيټريدونه، ځينې اسکوميسټونه، لکه اوبه توليدونکې اوبړۍ).
• نور يوکاريوټونه: هاپټوفيتونه.^[۲۵]

ځينې ژوي د جنس د ټاکلو نظام لري چې هاپلوډيپلوايډ بلل کېږي، خو دا د ژوند له هاپلوايډپلونټيکي دوران سره اړيکه نه لري.

ځينې سرې اوبړۍ (لکه Bonnemaisonia او Lemanea) او ځينې شنې اوبړۍ (لکه Prasiola) نباتاتي مايوسيس لري، کوم چې سوماټيک مايوسيس هم بلل کېږي، کومه چې یوه کم موندل کېدونکې ښکارنده ده. شونې ده چې نباتاتي مايوسيس د ژوند په هاپلوډيپلونټيکي او همدا راز دیپلونټيک دورانونو کې منځ ته راشي. ګاميټوفايټونه له سپوروفايټ يا د هغې تر يوې برخې پورې نښتي پاتې کيږي. نباتاتي (هغه چې بيا توليدي نه وي) ډيپلوايډ حجري د مايوسيس تر چارې لاندې تېرېږي او په دې ډول نباتاتي هاپلوايډ حجرې پیدا کوي. دا د ډېرو مايټوسيس څخه تېرېږي او بيا ګاميټونه توليدوي.^[۲۶][۲۷]

یوه جلا ښکارنده چې نباتاتي ډيپلوايډازيشن یې بولي، کوم چې د اپوميسيس يوه بڼه ده، په ځينو نصواري رنګه اوبړيو کې واقع کېږي (د بېلګې په ډول: Elachista stellaris). د بوټي په يو هاپلوايډ برخه کې حجرې په يو وخت کې د خپلو کروموزومونو نقل جوړوي، څو ډیپلوايډ نسجونه پیدا کړي.^[۲۸]