د نازيزم په وړاندې د المان مقاومت

د Widerstand (مقاومت) په اړه تاريخي بحثونو کې ډېر ځله په «ترډ ريخ» (د نازي المان د حکومت رسمي نوم Third Reich و) کې د مقاومت د نوعيت، پراختيا او اغېز په اړه سخت دلايل وړاندې شوي دي. په دې بحثونه شوي چې کوم څه د Widerstand (مقاومت) په توګه تعريف کړای شي. د المان د مخالفت او مقاومت خوځښتونه د بېلا بېلو سياسي او نظرياتي کړيو څخه جوړ و، کومو چې د المان د ټولنې جلا جلا طبقو استازولي کوله، کومو چې ډېر کم په شريکه د کار کولو وړتيا درلوده – د دې مودې په ډېره برخه کې د مقاومت د جلا جلا کړيو تر منځ يا خو ډېرې کمې اړيکې وې او يا نه وي. يو څو ملکي مقاومتي ډلې جوړې شوې، خو پوځ د دې وړتيا درلودونکی يوازينی سازمان و چې حکومت چپه کړي؛ يو څو افسران پیدا شول؛ تر څو د نازي دولت په وړاندې سخت ګواښ پيدا کړي. د بهرنيو چارو وزارت او Abwehr (پوځي استخبارات) هم د دې خوځښت ملاتړ کاوه. په پوځ کې ډيری هغو چې وروسته يې د «اډولف هټلر» د نسکرولو هڅه غوره کړه، په ابتدايي ډول له دولت څخه ملاتړ وکړ، که څه هم د دولت د ټولو طريقو ملاتړي نه وو. په 1938ز کال کې د هټلر له خوا د پوځ تصفيه د المان په نازي کېدلو کې د تاوتريخوالي سره ملګرې وه، کومه چې د يهوديانو، همجنسپرستانو، د سوداګريزو اتحاديو د مشرانو په ځورولو کې جدي سختوالی او تيري کونکې بهرنۍ تګلاره وه، چې المان يې د جګړې څنډې ته راورساوه، دا هغه وخت و چې الماني مقاومت پکې سر راپورته کړ.^{[۹][۱۰][۱۱][۱۲][۱۳][۱۴]}

د نازي حکومت مخالفين له يهوديانو سره د ناوړه چلند، د کليساګانو سپکاوی او د «هملر» او «ګيسټاپو» د سختو اقداماتو په څېر لاملونو له کبله راپارېدلي وو. د المان د مقاومت په اړه په خپل تاريخ کې، «پيټر هوفمن» ليکلي دي چې "ملي سوسياليزم د نورو په څېر يوازې يو ساده ګوند نه؛ بلکې د جرم د منلو تر څګ دا د بدۍ يو تجسم و، له همدې امله ټول هغه خلک چې ذهن يې د ديموکراسۍ، مسيحيت، ازادۍ، بشريت، يا ان له زيات قانونيت سره همغږی و، خپل ځانونه يې اتحاد ته اړ وليدل...". ممنوعه، پټ سياسي ګوندونه د مخالفت يوه سرچينه وه. په دوی کې سوسيال ډيمکراتان (SPD)ـ چې دوی د «وسپنیز محاذ» په نوم، خپله نيمه پوځي ډله هم درلوده، او د «جوليان لبر» په څېر فعالان ـ کمونستان (KPD)، او ګډوډي خوښې ډله Freie Arbeiter Union (FAUD) شامل وو، کومو چې د نازيانو ضد تبليغات خپاره کړل، او له خلکو سره یې له هېواد څخه په تېښته کې مرسته وکړه. يوه بله ډله، د Red Orchestra (Rote Kapelle) په نوم وه، چې د فاشستانو ضد، کمونستانو او امريکايي ښځو څخه جوړه وه. د دې ډلې غړيو لا په 1933ز کال کې د خپلو يهودي ملګرو په مرسته پيل کړی و.^{[۱۵][۱۶][۱۷]}

په داسې حال کې چې الماني مسيحي خوځښت د نازيانو د نظريې سره اړوند د يو نوي، مثبت مسيحيت جوړولو هڅه وکړه، يو شمېر مسيحي کليساګانو، کاتوليک او پروسټسټانت، د مخالفت لپاره يوه بله سرچينه درلوده. له نښه ييز اړخه د دوی دريځ مهم و. کليساګانو، د ادارو په توګه په پرانيستي ډول د نازي دولت د نسکورولو ملاتړ ونه کړ، خو دوی د ډېرو کمو الماني ادارو څخه د يوې ادارې په توګه پاتې شول، چې له دولت څخه يو څه خپلواکي وساتي او ويې کولای شول چې د دولت د تګلارو پر ضد تر يوې کچې مخالفت همغږي کولو ته دوام ورکړي. دوی د کليسا د خپلواکۍ پر وړاندې مداخلې برخه کې د حکومت د هڅو پر ضد مقاومت وکړ، خو له پيل راهيسې، د مذهبي مشرانو اقليت د نوي نظم په اړه د پراخه تردد څرګندونه وکړه او کرار کرار د هغوی نيوکو د ملي سوسياليزم د ډېرو لارښونو په اړوند د منظمې او تړلي نيوکې بڼه غوره کړه. يو شمېر مذهبي مشرانو – لکه «جيوسټس الفريډ ډيلپ» او «اګسټن روش» او «لوتري» مبلغ «ډايټرک بونهوفر» – د پټ الماني مقاومت په داخل کې فعال او اغېزناک خلک وو، په داسې حال کې چې د پروټسټانت پادري «مارټن نيمول» (چا چې د اعترافي کليسا بنسټ ايښي و)، او کاتوليک پادري «کليمينز اګست ګراف ون ګالين» (چا چې د نازيانو اتانازي او لاقانونيت وغندلو)، د ترډ ريخ د زياتې سختې ولسي نيوکې وړانديز وکړ – نه يوازې د کليسا په واکمنۍ کې د حکومت د مداخلې او پادريانو د نيولو او کليسا د ملکيتونو د مصادره کولو پر ضد، بلکې د بشري حقوقو د اصولو او د سياسی نظام د بنسټ په توګه د عدالت په برخه کې هم. د دوی بېلګې د يو شمېر څرګند مقاومت په کړنو اغېز درلود، لکه په «مونيخ» کې يې د «وايټ روز» محصلينو ډلې او په سياسي مقاومت کې د مختلفو مخکښو څېرو لپاره اخلاقي محرک او لارښونه چمتو کړه.^{[۱۸][۱۹][۲۰]}

په اتريش کې د هيبسبرګ انګيزه لرونکې ډلې موجودې وې. دا د «ګسټاپو» د ځانګړې پاملرنې مرکز و، ځکه چې د دوی شریکه موخه – د نازي حکومت نسکورول او د «هيبسبرګ» تر مشرۍ لاندې د يو خپلواک اتريش بيا قايمول - د نازي د حکومت لپاره يوه ځانګړې پارونکې نقطه وه، او په ځانګړي ډول له دې امله چې هټلر د هيبسبرګ کورنۍ په وړاندې له کرکې څخه ډک و. هټلر د توکميزو ډلو، خلکو، لږکيو، مذهبونو، کلتورونو او ژبو په اړوند د کلونو پخوانۍ د هيبسبرګ "ژوند وکړئ او نور ژوند ته پرېږدئ" اصول له يوې مخې رد کړل.^{[۲۱][۲۲][۲۳][۲۴]}