د چین بهرنۍ اړیکې

د ګنو نورو ملتونو په څېر د چین د بهرنیو اړیکو پالیسي د بهرنیو چارو د وزارت له خوا پرمخ وړل کېږي. که څه هم د بهرنیو چارو وزارت د بهرنیو چارو د مرکزي کمسیون تر ټولګې لاندې دی چې د چین د کمونیست ګوند  سرمنشي یې مشري کوي او د سیاست د پلي کېدو په اړه پرېکړې کوي.

د ګڼو نورو ملتونو خلاف د چین د بهرنیو اړیکو ډېرې پالیسۍ په فکري خونو (think tanks) کې جوړيږي خو په رسمي ډول له دولت څخه بهر تر ملاتړ او څارنې لاندې دي. د چین او امریکا د اړیکو یو ځانګړی اړخ دا دی چې د بهرنۍ پالیسۍ ډېری بحثونه د فکري خونو د مرکچي پلاوي تر منځ جوړیږي. دا چې دا بحثونه غیر رسمي دي، نو ځکه په عمومي ډول د دولتي چارواکو تر منځ د بحثونو په پرتله لږ او خپلواک دي. چين همداراز د بېل ستراتیژيک تفکر د بدن په لرلو او د لویدیځې تیورۍ خلاف د نړیوالو اړیکو د ځانګړې تيوري په لرلو سره نوم‌وتی/ممتاز دی.

په ۱۹۷۸م کال کې د سمولو او پرانیستلو د دورې له پيل راهیسې، د چین رهبران د نړۍ ټولو برخو ته په دایمي توګه په سفر وو او د ملګرو ملتونو د امنیت شورا د دایمي غړیتوب او ګڼو نورو څو اړخیزو سازمانونو له لارې په ملګرو ملتونو کې د لوړې څوکۍ په لټه کې وو. 

چين کور ته څېرمه د اسیا په ځینې برخو کې د کړکېچ د کمولو هڅې کړې دي؛ د شلمې پېړۍ په وروستیو لسیزو کې يې له اسیايي ګاونډیو هېوادونو سره اړیکې پایېدونکې/ پایدارې شوې. دې هېواد د کوریا په ټاپو کې له ثبات سره مرسته کړې، د سویل ختیځو اسیايي هېوادونو د اتحادیې (ASEAN) له غړو (اندونیزیا، لاووس، مالیزیا، فلیپین، سينګاپور، ټایلنډ او ویتنام) سره یې د غوره همکارۍ اړیکې زرغونې کړې دي. او  د  ASEAN په سیمه‌ییزه جرګه کې یې ګډون کړی. په ۱۹۹۷ م کال کې اېسین/ ASEAN غړو، چین سویلي کوریا او جاپان پریکړه وکړه چې د سیمه‌ییزو همکاریو د لا پياوړتیا لپاره کلني مذاکرات او د اېسن پلس تري (ASEAN Plus Three) ناستې تر سره کړي. په ۲۰۰۵م کال کې اېسین پلس تري هېوادونو له هند، استرالیا او نیوزیلانډ سره د ختیځې اسیا د مشرانو غونډه پرانیسته. له خپل نژدې متحد ویتنام سره یې په ۱۹۹۷م کال کې د سرحدي کرښې پر سر پېښې شوې جګړې راهیسې اړیکې ښې شوې دي. د سویلي چین په  سمندر کې له سویل ختیځو اسیايي ګاونډیو سره د ټاپو ګانو پر سر اختلاف لا نه دی حل شوی. همداراز د چین په ختیځ کې له جاپان سره بل اختلاف هم حل نه دی. دغو اختلافاتو د نړۍ په ډېرو برخو کې د چین پر شهرت منفي اغېز کړی دی.^[۱۲]

چین له روسیې سره اړیکې ښې کړې. ولادي میر پوتین او جیانګ زیمېن (Jiang Zemin) د ۲۰۰۱ کال په جولای کې له امریکا سره د مقابلې لپاره د ګډو همکاریو او دوستۍ تړون لاس‌لیک کړ او همداراز دواړه د منځنۍ اسیا د غړو هېوادونو قزاقستان، قرغېزستان، تاجکستان او ازبکستان سره یو ځای شول.  د ۲۰۰۱م کال په جولای میاشت کې د شانګهای د همکارۍ سازمان د سیمه‌ییز ثبات د ټینګښت او په سیمه کې له ترهګرۍ سره د مبارزې لپاره طرحه او رامنځته شو. ^{[۱۳][۱۴][۱۵][۱۶]}

له هند سره اړیکې د کلونو په بهیر کې ډېرې د نوسان په حال کې وې. د دې دواړو تر منځ د کلونو رقابت او عمومي بې باوري (چې تر ډ‌ېره له پاکستان سره د چين د نږدې اړیکو او له شوروي اتحاد سره د هند د نژدې اړیکو پر سر وه) او په یویشتمه پېړۍ کې څو سرحدي شخړو د نړۍ د دې دواړو لوی نفوس لرونکو هېوادونو تر منځ اړیکې تثبیت کړې، یوازې د دې لپاره چې د ۲۰۱۰مې لسیزې په وروستیو کې سرحدي بن‌بستونو دواړو لورو ته مرګ‌ژوبله او ډېر زیان واړوه. له دې سره چې دواړو هېوادونو خپله اقتصادي سوداګري په تېرو څو کلونو کې دوه برابره کړې او چین په ۲۰۱۰م کال کې د هند په اقتصادي شریک بدل شو، په تجاري اړیکو کې د چین د ګټو په اړه د هند په سوداګرۍ کې اندېښنه مخ پر زیاتېدو ده. دواړه هېوادونه پلان لري چې د ګډو سمندري تمرینونو کوربه‌توب وکړي. د چین د اکسای/ Aksai (چې پخوا د هند او جمو ایالت برخه وه)، او سویلي ټېبت (چین) یا د هند ارونچال پردېش پر سر اختلاف لا نه دی حل چې د هند او چين اړیکو ته یې زیان اړولی. په داسې حال کې چې نوي ډهلي د خپل اصلي رقیب پاکستان او ګاونډي هېواد بنګلادېش سره د چین د نظامي مرستې په اړه خپل مخالفت څرګند کړی، په ورته ډول بیجېنګ/پیکېن هم له جاپان، استرالیا او متحده ایالتونو سره د هند له نظامي مرستو سره مخالفت ښودلی.  ^[۱۷]

چين سرحدي او سمندري اختلاف لري، چې له ډلې يې د تونکین په خلیج له ویتنام او جاپان سره اختلاف یادولی شو، بیجېنګ ډېری دا اختلافونه حل کړي دي. په ځانګړي ډول د ۲۰۰۸م کال د جون په ۲۱ یې له روسیې سره د ۴۳۰۰ کیلو متره سرحدي کرښې پر سر د دوو هېوادونو تر منځ پاتې شوی اختلاف چین ته د یو اندازه خاورې په ورکولو سره حل کړ. چین همداراز په ۲۰۰۰م کال کې له ویتنام سره پر دې توافق وکړ چې د سمندري کرښو پر سر خپل ځینې اختلافات حل کړي، که څه هم د چین د سویلي سمندر په سیمو کې لا هم اختلاف شته.