مانګرو

مانګرو یو ډول ونه ده چې په مالیګنو ساحلي یا هم تروشو اوبو کې وده کوي. دا اصطلاح د هغو ګرمسېرو ساحلي نباتاتو لپاره هم کارول کېږي چې له دغسې نوعو څخه جوړ وي. مانګرو ونې په ټوله نړۍ کې په ګرمسېرو او نیمه ګرمسېرو او حتا په ځینو هغو معتدلو ساحلي سیمو کې موجودې دي چې د ۳۰ درجې شمالي او ۳۰ درجې سوېلي جغرافیايي عرض البلدونو تر منځ دي، په دې کې د مانګرو ونو تر ټولو لویه سیمه د استوا کرښې په پنځو درجو کې واقع ده. د مانګرو نباتاتو کورنۍ د لومړي ځل لپاره د کرتاسوس دورې په وروستیو وختونو کې تر پالیوسن دورې پورې را څرګندې شوې او تر یوه حده د ټکټونیکي تختو د حرکت له امله په پراخه کچه ووېشل شوې. د مانګرو ونې تر ټولو لرغونی پېژندل شوی فوسیل د ۷۵ میلیونه کاله مخکې مهال اړوند دی.^[۱][۲]

مانګرو د مالګې په مقابل کې مقاومې ونې دي چې هالوفایټ ونې هم بلل کېږي او له سختو ساحلي شرایطو سره د ژوند لپاره سازګارې دي. دغه ونې د مالګې د تصفیې یو پېچلی سیستم لري او همدا راز په تروشو اوبو کې د لمبا او څپو د مقابلې لپاره د ریښو یو پېچلی سیستم هم لري. دغه ونې د اوب‌لاندې خټو د کم اکسیجن له شرایطو سره سازګارې دي، خو د جزر او مدي سیمې په پورتنۍ نیمه برخه کې هم تر ډېره وده کولی شي.^[۳][۴]

د مانګرو بایوم چې د مانګرو ځنګل هم بلل کېږي، یو ځنګلي مېشت‌ځای دی او ځانګړنه یې رسوبي ساحلي چاپېریالونه دي. په دغو ساحلي چاپېریالونو کې (د ډېرو عضوي موادو لرونکي) رسوبات له قوي څپو څخه په خوندي شویو سیمو کې را ټولېږي. د تروشوالي هغه شرایط چې د مانګرو بېلابېلې نوعې یې تحمل کوي، له مالګینو اوبو، د سمندر تر خالصو اوبو (چې تروشوالی یې ۳ تر ۴ سلنه وي)، د تبخیر له لارې تر متمرکزو شویو اوبو او همدا راز تر هغو اوبو پورې بېلابېلې دي چې د سمندر په نسبت یې تروشوالی دوه برابره وي (یعنې ۹ سلنه وي).^[۵][۶]

له ۲۰۱۰ کال راهیسې ریموټي ټکنالوژۍ او نړیواله ډېټا په ټوله نړۍ کې د مانګرو سیمو، شرایطو او د ځنګل‌وهنې د کچې د سنجولو لپاره کارول شوې دي. په ۲۰۱۸ کال کې د مانګرو نړیوال نوښت یوه نوې نړیواله بنسټ‌لیکه خپره کړه چې تر ۲۰۱۰ کال پورې یې د نړۍ د ټولو مانګرو ځنګلونو ټولیز مساحت ۱۳۷۶۰۰ کیلومتره مربع (۵۳۱۰۰ مایله مربع) اټکل کړ او په دې کې ۱۱۸ هېوادونه او قلمروونه شامل وو. د جزر او مدي مرطوبو ځمکو د زیان په اړه په ۲۰۲۲ کال کې یوې څېړنې له ۱۹۹۹ څخه تر ۲۰۱۹ کال پورې د مانګرو په نړیواله پراختیا کې ۳۷۰۰ کیلومتره مربع کمښت اټکل کړ چې تر یوه حده د ۱۸۰۰ کیلومتره مربع په ډېروالي سره جبران شو. د انساني فعالیتونو له امله د مانګرو تلفات دوام لري چې په کلني ډول یې د ځنګل‌وهنې نړیواله کچه ۰.۱۶ سلنه او په هر هېواد کې ۰.۷۰ سلنه اټکل شوې ده. د پاتې مانګروګانو د کیفیت کمښت هم یوه مهمه اندېښنه ده.^{[۷][۸][۹][۱۰]}

د ګڼو دلایلو له مخې د مانګرو بیارغونې ته لېوالتیا موجوده ده. مانګرو د پایدارو ساحلي او سمندري ایکوسیستمونو ملاتړ کوي. مانګرو د دغو ځایونو اړوندې سیمې له سونامي او نورو شدیدو اقلیمي پېښو څخه ساتي. مانګرو ځنګلونه د کاربن په زېرمه کولو او د اقلیمي بدلونونو په کمولو کې اغېزناک رول لري. د اقلیمي بدلونونو د اغېزو په شدیدېدو سره تمه کېږي چې مانګرو ایکوسیستمونه له ځايي ایکوسیستمونو سره مرسته وکړي تر څو د شدیدې هوا د بدلونونو او د سمندر د کچې د لوړېدو په څېر بدلونونو په مقابل کې مقاوم پاتې شي. د مانګرو د بیارغونې بریالیتوب ښايي له ځايي هم‌ګټو سره په تعامل او د انتخابي نوعو د ودې لپاره د شرایطو له مناسبوالي څخه په ډاډ ترلاسه کولو پورې تړاو ولري.^{[۱۱][۱۲][۱۳]}