تيونس
تيونس(انگريزي: Tunisia) [19] (عربي ٻولي: تونس 
Tūnis ) سرڪاري نالو ريپبلڪ آف تيونس[20] (عربي ٻولي: الجمهورية التونسية) (French:République tunisienne) ھڪ ملڪ جو نالو آهي جيڪو اتر اولهه آفريڪا ۾ واقع آهي جنھن جي پکيڙ 165٬000 ڪلوميٽرزچورس (64٬000 چورس ميل) آھي. ان جو علائقو ڪيپ اينجيلا آفريڪا جو اتر ۾ سڀ کان آخري ڇيڙو سڏبو آهي. ھن ملڪ جي اولھ ۽ ڏکڻ ۾ الجزائر, اوڀر ۾ لبيا ۽ اتر ۾ ميڊيٽرينين سمنڊ واقع آهي.
تيونس ريپبلڪ آف ٽيونيشيا | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
ترانو: حماة الحمى Humat al-Hima Defenders of the Homeland | |||||
 مڪانيت تيونس (تيز نيرو) نقشو آفريڪا (ھلڪو نيرو) | |||||
_-_TUN_-_UNOCHA.svg) | |||||
| گادي جو هنڌ | تيونس سٽي 36°49′N 10°11′E / 36.817°N 10.183°E | ||||
| سڀ کان وڏو شهر | تيونس سٽي | ||||
| دفتري ٻوليون | عربي ٻولي [2] | ||||
| مقامي ٻوليون | |||||
| نسلي گروھ | عرب (40%[8] ), بربر (1%[9] ), يورپي (1%),[8] ترڪ ,[10] يھودي۽ ٻيا(1%)[8] | ||||
| مذهب | اسلام (رياستي مذھب ; 96% سني اسلام )[8] ٻيا مذھب ( 3 سيڪڙو جن ۾ شامل آهن عيسائي، يھودي، شيعا اسلام, بھائي )۽ لامذھب 1% | ||||
| مقامي آبادي | ٽيونيشن (سنڌي ۾ : تيونيشيائي يا تيونسي) | ||||
| حڪومت | وحداني نيم صدارتي [11][12] | ||||
• صدر | بيجي سعيد عيسيبسي | ||||
• وزيراعظم | يوسف چھيد | ||||
| مقننه | اسيمبلي آف ريپريزنٽيٽوز | ||||
| قيام جي تاريخ | |||||
• قديم ڪارٿيج واري ايمپائر [13] | 814 ق.م. | ||||
• حسيني گھراڻو | 15 جولاءِ 1705 | ||||
• فرانس کان آزادي | 20 مارچ 1956 | ||||
• ريپبلڪ جو قيام | 25 جولاءِ 1957 | ||||
• تيونس ۾ انقلاب | 14 جنوري2011 | ||||
| پکيڙ | |||||
• جملي | 163٬610 km2 (63٬170 sq mi) (91st) | ||||
• پاڻي (%) | 5.0 | ||||
| آبادي | |||||
• 2016 اندازو | 11,304,482[14] (79th) | ||||
• گھاٽائي | 63 /km2 (163.2 /sq mi) (133rd) | ||||
| جِي ڊي پي (مساوي قوت خريد ) | 2018 لڳ ڀڳ | ||||
• ڪل | $144.195 ارب ڊالر[15] | ||||
• في سيڪڙو | $12,588[15] | ||||
| جِي. ڊي. پي (رڳو نالي ۾ ) | 2018 لڳ ڀڳ | ||||
• ڪل | $40.455 ارب ڊالر[15] | ||||
 |  |
| بيجي سعيد عيسيبسي صدر 2014 کان وٺي پنجن سالن لاءِ | يوسف شھيد وزيراعظم 2016 کان پنجن سالن لاءِ |
ابتدائي آڳاٽي دور ۾، تيونس ۾ مقامي بربر آباد هئا. فونيشين، سامي قوم، 12ھین صدي قبل مسيح ۾ اچڻ شروع ٿيا، ساحل تي آباد ٿيا ۽ ڪيتريون ئي آباديون قائم ڪيون، جن مان ڪارٿيج ستین صدي قبل مسيح ۾ سڀ کان وڌيڪ طاقتور طور اڀري آيو. فينيشين جي آبادڪارن جو اولاد پنڪ ماڻهن جي نالي سان مشهور ٿيو. قديم ڪارٿيج سال 146 ق.م تائين رومن ريپبلڪ جو هڪ وڏو واپاري ۽ فوجي حریف هو، جڏهن ان کي رومن شڪست ڏني هئي، جن ايندڙ 800 سالن تائين تيونس تي قبضو ڪيو. رومن عيسائيت کي متعارف ڪرايو ۽ آرڪيٽيڪچرل ورثي کي ڇڏي ڏنو جهڙوڪ ايل جيم جي ايمفي ٿيٽر. 7ھین صدي عيسوي ۾، عرب مسلمانن سڄو تيونس فتح ڪيو (آخرڪار سال 647ع ۾ شروع ٿيندڙ ڪيترين ئي ڪوششن کان پوءِ سال 697ع ۾ ڪامياب ٿيو) ۽ پنهنجن قبيلن ۽ خاندانن سان آباد ٿي، مقامي رهاڪن تائين اسلام ۽ عرب ثقافت کي پهچايو. بعد ۾ 11ھین سان 12ھین صديءَ ۾ بنو هلال ۽ بنو سليم قبيلن جي وڏي پئماني تي عرب لڏپلاڻ ان عمل کي تيز ڪيو. 15ھین صدي جي لڳ ڀڳ، جديد ڏينهن تيونس جو علائقو اڳ ۾ ئي تقريبا مڪمل طور تي عرب ٿي چڪو هو، عربن کي آبادي جي اڪثريت جي حيثيت سان قائم ڪيو. ان کان پوء، سال 1546ع ۾، عثماني سلطنت اتي ڪنٽرول قائم ڪيو، 300 سالن کان وڌيڪ عرصي تائين، 1881ع تائين، جڏهن فرانسيسي تيونس فتح ڪيو. سال 1956ع ۾، تيونس آزادي حاصل ڪئي جيئن ته حبيب بورگيبا جي اڳواڻي ۾ تيونس جي جمهوريه جي اڳواڻي ۾ سرگرم ڪارڪنن جهڙوڪ چيڊلي ڪلالا، فرحت هاچد، ۽ صلاح بن يوسف جي مدد سان. اڄ، تيونس جي ثقافت ۽ سڃاڻپ مختلف ثقافتن ۽ نسلن جي هن صدين کان ڊگهي چونڪ ۾ جڙيل آهي.
تاريخ
ھن ملڪ جي تھذيب ھزارين سال پراڻي آھي . ھتي ڪارٿيج جي طاقتور رياست پڻ قائم ٿي.
اٽلي ۽ فرانس جي تيونس ۾ مفادن جي ڇڪتاڻ جي نتيجي ۾ 1881 ۾ فرانس تيونس تي حملو ڪري کيس پنھنجي بيٺڪ بڻائي ڇڏيو. جنھن بعد آزادي جي تحريڪ شروع ٿي جنھن پھرين جنگ عظيم بعد شدت ورتي نيٺ 1956 ۾ فرانس تيونس کي ازاد ڪرڻ تي مجبور ٿيو. حبيب بورقيبہ ملڪ جو پھريون صدر ٿيو جنھن ملڪ ۾ ھڪ پارٽي واري رياست قائم ڪري 31 سال حڪومت ڪئي . ھن بنيادپرستيءَ کي دٻايو، عورتن کي ٻين عرب ملڪن جي برعڪس وڌيڪ حق ڏنا. نومبر 1987 ۾ بغاوت ذريعي بورقيبہ کي ھٽائي زين العابدين بن علي کي آندو ويو.
.jpg)
ملڪ جي معاشي حالتن خراب ٿيڻ تي پر تشدد مظاھرن جي نتيجي ۾ 14 جنوري 2011 تي بن علي جي حڪومت برطرف ٿي ۽ ھي ملڪ ڇڏي ڀڄي ويو جنھن بعد قومي ٻڌي واري حڪومت قائم ٿي جنھن نئين آئين ساز اسيمبلي لاء آڪٽوبر 2011 ۾ اليڪشن ڪرائي جنھن بعد منصف انساني حقن جو علمبردار منصف مارزوڪي عارضي صدر چونڊجي آيو. اسيمبلي ملڪ جو نئون آئين ٺاهڻ جو ڪم شروع ڪيو جيڪو مڪمل ڪري جنوري 2014 ۾ ان تي دستخط ڪري توثيق ڪئي وئي ۽ ساڳي سال نئين آئين تحت پارلياماني ۽ صدارتي اليڪشن ڪرائي وئي جنھن ۾ بيجي سعيد عيسيبسي 2014 کان 2019 تائين ملڪ جو صدر چونڊيو ويو[8].
جاگرافي
جاگرافيائي بيھڪ ۾ اٽلس جبلن جو اوڀر وارو ڇيڙو ھن ملڪ ۾ آھي ۽ صحارا ريگستان جو اتريون علائقو بہ ھن ملڪ سان لڳي ٿو. ھن ملڪ جي اڪثر زمين زرخيز آهي.ھن ملڪ جي جاگرافيائي بيهڪ آفريڪا کنڊ ۾ 34 00 N, 9 00 E تي آھي. ملڪ جي پکيڙ 163,610 چورس ڪلوميٽر آهي جنھن مان 155,360 چورس ڪلوميٽر خشڪي ۽ 8,250 چورس ڪلوميٽر پاڻي آهي. پکيڙ ۾ دنيا اندر ان جو شمار 94 نمبر تي ٿئي ٿو. ملڪ جي خشڪي واري سرحد 1,495 ڪلوميٽر آهي جنھن مان 1034 الجيريا يا الجزائر سان مليس ٿي ۽ 461 ڪلوميٽر لبيا سان. بحري سرحد 1148 ڪلوميٽر اٿس جنھن سان سمنڊ اندر زميني علائقي جي دعویٰ 12 ناٽيڪل ميل ۽ ان سان ملندڙ زون جا وڌيڪ 24 ناٽيڪل ميل جنھن کان بعد 12 ناٽيڪل ميل ٻيا ملڪ جي مخصوص معاشي زون واري دعویٰ ۾ شامل آهن. ملڪ جي اتر ۾ علائقو جابلو آھي وچولو حصو خشڪ ۽ گرم ميداني علائقن ۾ شمار ٿئي ٿو. ڏاکڻو علائقو نيم بنجر آھي جيڪو صحارا ريگستان جو حصو آھي. ملڪ جي سراسري بلندي 246 ميٽر آھي. سڀ کان ھيٺاھون مقام شط الغارسہ آھي جنھن جي بلندي 17 ميٽر آھي. سڀ کان بلند ترين مقام جبل اش شامبي آھي جيڪو 1544 ميٽر اوچو آهي[8].
آبهوا
اتر جي آبھوا ٽيمپريٽ اٿس جتي سيارو پوري ساري سردي وارو ۽ برساتي ٿيندو آهي ۽ اونھارو گرم ۽ خشڪ ٿئي ٿو. ڏکڻ پاسي ريگستاني علائقو گرم رھندو آھي[8].
معدنيات ۽ قدرتي وسيلا
ھتي پيٽرول، فاسفيٽ,ڪچو لوھ، شيھو، جست، ۽ لوڻ ڪثرت سان ملندا آهن[8].
زراعت
ملڪ جي پکيڙ جو 64.8 سيڪڙو زمين زرعي آھي جنھن مان 18.3 سيڪڙو پوکي لائق آھي ۽ 15.4 سيڪڙو تي مستقل پوک ٿيندي آهي. زرعي زمين جو 31.1 سيڪڙو مستقل چراگاھون ۽ 6.6 سيڪڙو ٻيلا آهن. ملڪ جي آبپاشي واري زمين 4590 چورس ڪلوميٽر آهي.ماڻھن جي آبادي جو وڏو حصو ملڪ جي اترئين اڌ ۾ رھي ٿو[8].
تيونسي ماڻهو
2017 ۾ تيونس جي آبادي 11,403,800 ھئي ۽ آبادي ۾ ان جو شمار دنيا اندر 79 نمبر تي ھيو. ھتان جي ماڻھن جو 98 سيڪڙو عرب آھن، ھڪ سيڪڙو يورپي ۽ ھڪ سيڪڙو يھودي آھن.ھتان جي سرڪاري ۽ بازاري ٻولي ۾ عربي ۽ فرينچ ٻولي شامل آهن . ٻين ٻولين ۾ بربر بہ شامل آھي. ملڪ جي ماڻهن جو 99.1 سيڪڙو سني اسلام سان تعلق رکندڙ آهي باقي ۾ عيسائي، يھودي ۽ شيعا مسلمان شامل آهن[8].
نالو
ملڪ جو سڄو نالو جمھوريہ تيونس يا ريپبلڪ آف تيونس آھي پر عام طور تي تيونس يا انگريزي ۾ تيونيشيا سڏيو ويندو آهي. ملڪ جو نالو گاديءَ واري تيونس شھر تان پيو[8].
سياسي نظام
ملڪ جو سياسي نظام پارلياماني جمھوريت آھي. حڪومت جي گادي تيونس شھر آھي جنھن جي جاگرافيائي بيهڪ 36 48 N, 10 11 E آھي.ملڪ ۾ صوبي کي ولايت چوندا آهن . اھڙي طرح ملڪ 24 ولايتن ۾ ورھايل آھي جن جا نالا آهن: بيجا، بن عروس، بزيرت ( بئنزارت)، گيبز (قيبس)، گافسا (قافسہ)، جيندئوبہ (جندوباہ)، ڪائروئان (قيراوان)، ڪئسرائن (القصريان), ڪيبلي(قبلي)، ڪيف ( ال ڪئف)، آريانا، مھديا ، منوبا، مدنين، منستير ، نيبول، صفاڪس، سدي بزيد، سليانا، سئوسہ، تتاوين، توزار، تيونس ۽ زاغوان[8].
ھتان جو قانوني نظام فرانس جي قانوني نظام جي بنياد تي جڙيل آھي. بين الاقوامي عدالت جي اختيار کي تسليم ڪندڙ ملڪ آھي. ملڪ جو پارلياماني جمھوريت آھي جنھن ۾ رياست جو سربراھ صدر ۽ حڪومت جو سربراھ وزيراعظم آھي. ھتان جي پارليامينٽ ھڪ ايواني آھي جنھن جو نالو ريپريزنٽيٽوز اسيمبلي آھي جنھن جون 217 سيٽون آهن جن مان 199 ميمبر سڌا اليڪشن ۾ چونڊجي ايندا آهن 18 ملڪ کان ٻاھر وارن مان پارٽي جي بنياد تي چونڊبا آھن. اسيمبلي پنج سالن لاءِ ڪم ڪندي آھي[8].
مذھب
تعليم
