Tatakrama basa Sunda

(dialihkeun ti Tatakrama Basa Sunda)

Tatakrama basa Sunda nyaéta ragam basa Sunda (diksi) anu dipaké atawa dipilihna dumasar kana kaayaan anu nyarita, anu diajak nyarita, jeung anu dicaritakeunana.

Istilah tatakrama basa Sunda numutkeun hasil Kongrés Basa Sunda taun 1988 di Cipayung, Bogor, dipaké pikeun ngagantikeun istilah undak-usuk basa Sunda. Alesanana nyaéta lantaran undak-usuk basa awalna dimaksudkeun salaku panta-panta basa pikeun ngabédakeun kaayaan sosial masarakatna. Sedengkeun tatakrama basa Sunda dimaksudkeun pikeun silihormat jeung silihajénan.

Basa hormat jeung basa loma

Sahanteuna aya dua ragam dina tatakrama basa Sunda, nyaéta basa hormat jeung basa loma. Basa hormat umumna dipaké dina suasana resmi, nyarita jeung nu dipihormat, ogé nyarita jeung nu can wanoh. Sedengkeun basa loma umumna dipaké dina suasana loma atawa jeung batur nyarita nu geus loma.

Basa kasar

Sabenerna aya hiji deui ragam basa Sunda, nyaéta basa kasar atawa garihal. Ragam basa ieu sok dipakéna sawaktu keur ngambék, nyarékan, paséa, ngécé, atawa ka sato. Tangtuna lantaran kasar, ragam basa ieu teu kaasup kana tatakrama.

Kecap-kecap utama

Gaganti ngaran

lomahormat
ka sorangan
hormat
ka batur
akangakangengkang
kuring / déwék / urangabdi / sim kuring...
kuring saréréaabdi sadayana...
manéh / hidep...anjeun
manéhna...anjeunna
pribadipribadosku anjeun
sorangansorangannyalira

Pancakaki

lomahormat
keur sorangan
hormat
keur batur
adipun adituang rai
akipun akituang éyang
alopun alokapiputra
anakpun anaktuang putra
bapapun bapatuang rama
baraya / dulurréréhan / wargiwargi
bibipun bibituang ibu
budakbudakmurangkalih
cikalanak cikalputra pangageungna
deungeun-deungeunnu sanés / sanés warginu sanés / sanés wargi
incupun incutuang putu
indungpun biangtuang ibu
kolotkolotsepuh
lanceukpun lanceuktuang raka
minantuminantumantu
mitohamertuamertua
ninipun ninituang éyang
pamajikanpun bojotuang rai / tuang istri / geureuha
pamanpun pamantuang rama
salakipun lanceukcarogé / tuang raka
térétérékawalon

Babagian awak

lomahormat
ka sorangan
hormat
ka batur
awak / badanawak / badansalira / sarira
beuheungbeuheungtenggek
beungeutbeungeutpameunteu / raray
beuteungbeuteung / padaharanpatuangan / lambut
birit / bujurbirit / bujurimbit
bitisbitiswentis
biwirbiwirlambey
bujalbujal / puseurudel
buukbuukrambut
cangkéngcangkéngangkéng
ceuliceulicepil
diridirisalira
duburduburpalawangan
gadogadoangkeut
halishaliskening
hatéhatémanah
huntuhuntuwaos
irungirungpangambung
kasakit / kanyerikasakit / kanyerikasawat
kélékkélékingkab / déhé
kukukukutanggay
kumiskumisrumbah
léholéhoumbel
létahlétahilat
leungeunleungeunpanangan
panonpanonsoca
pianakanpianakanwewetengan
pingpingpingpingpaha
pipipipidamis
ramoramoréma
sirahsirahmastaka
siritlaranganlarangan
sorasorasoanten
sukusukusampéan
sungutsungut / cangkembaham
susu awéwésusu awéwépinareup
taktaktaktaktaraju
tarangtarangtaar
tonggongtonggongpungkur
tuurtuurdeku

Pakéan

lomahormat
keur sorangan
hormat
keur batur
alialicingcin / lélépén
bajubajuraksukan
bendobendoudeng
beubeur / sabukbeubeur / sabukbeulitan
calanacalanalancingan
carécét / saputangancarécét / saputangansalempay
gelunggelungsanggul
geulanggeulangpinggel
iketiket / totopongtotopong / udeng
iteukiteukteteken
karémbongkarémbong / kekembenkekemben
keriskerisduhung
kongkorongkongkorong / kangkalungkangkalung
panitihpanitihsangkétan
payungpayungpajeng
sabuk / beubeurbeubeurbeulitan
sampingsamping / sinjangsinjang
sisirsisir / paméréspamérés
suwengsuwengkurabu
topitopitudung
wedakwedakpupur

Nu di imah

lomahormat
keur sorangan
hormat
keur batur
anggelanggel / bantalbantal
cacangkir / cangkircacangkir / cangkirtangkepan
ciling / pacilingankakusjamban
dapurdapurpawon
enggon / kamarpamondokanpangkuleman
gardéng / rérégangardéng / réréganlalangsé
gugulinggugulingpepedek
imahrorompokbumi
kéjo / sangusangusangu
pancuran / kamar mandijambanjamban
samakamparanamparan
simbutsimbutkampuh

Kaséhatan jeung nu karasa ku awak

lomahormat
keur sorangan
hormat
keur batur
balurbalurlulur
batukbatukgohgoy
begang / kurubeganglangsip / langsit
bengék / mengiasmaampeg
bisulbisulgambuh
bolonan / kotoran / palangan / hédudur sasih / karesebankareseban
cageurpangésto / pangéstudamang
cangkeulcangkeulpegel
capécapépalay
geringudurteu damang
kalenger / kapaéhan / kapiuhankapaéhan / kapiuhankapidara
kumbah / kukumbahkumbah / kukumbahwasuh / wawasuh
laparlapar / hoyong nedapalay tuang
mamayumamayumamajeng
muriangmuriangnyenyepan
obat / ubarobat / ubarlandong
parnarépotwales
prihatinprihatinprihatos
rieutrieutpuyeng
sakit / kasakitkasakitkasawat
salésmasalésmapileg
seubeuhsesek / waregwareg
tunduhtunduhpalay kulem


Nu karasa ku haté

lomahormat
keur sorangan
hormat
keur batur
ambekambekbendu / wera
atoh / bungahbingahbingah
bageurbageursaé manah
banggasesahsesah
beukibeuki / senengsedep
bingungbingungéwed
bungah / gumbirabingahbingah
daékdaék / purunkersa
éraisinlingsem
genah / geunahraosraos
gimirgimirrentag manah
hawatir / watir / karunyawatirhawatos
hélokhéranhémeng
inggis / risiinggis / risirémpan
ngeunahngeunahraos
rasa / rumasa / karasaraos / rumaos / karaosraos / rumaos / karaos
resep / karesepkaresepkalangenan
ripuhripuh / répotrépot
sadia / sayagasayagisayagi
salempang / hariwangsalempangsalempang / rejag manah
sedihsedihsedih / sungkawa
senangsenangraos manah
sonosonohoneng
waniwantunwantun

Kaluar tina awak

lomahormat
keur sorangan
hormat
keur batur
ciduhciduhludah
cikiihcikahampangancikahampangan
cipanoncipanoncisoca / ciséér
késangkésang / karingetkaringet
taikokotorkokotor
utahutahluga

Nuduhkeun tempat

lomahormat
keur sorangan
hormat
keur batur
antaraantaraantawis
beulahpalihpalih
deukeutdeukeutcaket
gigireungigireungédéngeun
hareuppayunpayun
jauhtebihtebih
jerolebetlebet
katuhukatuhutengen
kédékéncakiwa
lebah / palebahleresanleresan
pandeuriti pengkerti pengker
tukangpengker / pungkurpengker / pungkur

Waktu

lomahormat
keur sorangan
hormat
keur batur
baréto / baheulakapungkur / kapengkerkapungkur
beurangsiangsiang
bulansasihsasih
buritsontensonten
gancang / téréhénggalénggal
geuwatgeuwaténggal
heubeul / lawasheubeul / lamilami
isuk / isukanénjingénjing
isuk-isukénjing-énjingénjing-énjing
kakara / karéknembénembé
kalan-kalan / sakapeungsawaktos-waktossawaktos-waktos
lilalamilami
malem / peutingwengiwengi
mimiti / mimitinakawitnaawitna / kawitna
poédintendinten
sakeudeungsakedapsakedap
sorésontensonten
tauntaun / warsihwarsih
témposarantossarantos

Pagawéan awak

lomahormat
keur sorangan
hormat
keur batur
ambeu / ngambeungambeungambung / ngangseu
angir / diangirdikuramasdikujamas
asa / rarasaanraraosanraraosan
aso / ngasongasoleleson
bireungeuh / mireungeuhmireungeuhningali
buang / bubuang / ngisingmiceunkabeuratan
cabak / nyabaknyabaknyepeng
caneut / nyaneutnyaneutngaleueut
carita / omong / nyarita / ngomongnyanggemnyarios
cécéwokobéh / ombéhobéh / ombéh
cekel / nyekelnyekelnyepeng
ceurikceuriknangis
cium / nyiumnyiumngambung
cokot / nyokotngabantunnyandak
cukur / dicukurdicukurdiparas
daharnedatuang
dangdandangdandangdos
déngé / ngadéngénguping / mirengngadangu
diukdiukcalik / linggih
éndong / ngéndongngéndongngawengi
gégélgégéllandep
geuing / ngageuingngageuingngémutan
heuayheuayangob
hituthitutkabobosan
hudanghudanggugah
igel / ngigeligel / ngigelibing / ngibing
ilik / ngilikanningal / ningalianningal / ningalian
impiimpénimpén
imutimutmésem
inuminumleueut
katara / kacirikatawiskatawis
kedeng / ngedengngedengébog
kélék / ngélékngélékngadéhé
kiihkahampangankahampangan
labuhlabuhgeubis
lahun / ngalahunngalahunmangkon
lalajonongtonnongton
létak / dilétakdilétakdiilat
malikmalikmayun
mandimandisiram
maotmaotpupus / tilar dunya
ngaisngaisngemban
ngisingkabeuratankabeuratan
nguluwut / nguyungnguluwut / nguyungngangluh
nyaringnyaringgugah / teu acan kulem
paké / makénganggonganggo
pangku / mangkumangkumangkon
pencét / mencétanmeuseulanmeuseulan
ranyéd / ngaranyédngaranyédngalambangsari
reureuhreureuhngaso
roko / udud / ngaroko / ngududroko / ngarokosesepeun / nyesep
sampak / nyampaknyampaknyondong / kasondong
sarémondokkulem
sasarapsasarap / neda (énjing-énjing)tuang (énjing-énjing)
sebutsebatsebat
seupah / nyeupahnyeupahngalemar
seuriseurigumujeng
sibanyosibanyowawasuh
sisig / nyisigsisig / nyisigsusur / nyusur
teleg / teureuyteleg / teureuytelen
tembangtembangmamaos
ténjotingaltingali
teundeun / tundasimpensimpen
tincaknincakdampal
tungguantosantos
ulinulinameng

Lalampahan

lomahormat
keur sorangan
hormat
keur batur
abuslebetlebet
amit / amitanpermiospermios
anteur / nganteurjajap / ngajajapkeunnyarengan
arep / diarep-arep / ngarep-ngarepajeng / diajeng-ajeng / ngajeng-ngajengajeng / diajeng-ajeng / ngajeng-ngajeng
badaratbadaratnyacat
balik / mulangwangsulmulih
cicingmatuhcalik / linggih
cunduk / datangdongkapsumping / rawuh
ilu / ngilungiringngiring
indit / miangmiosangkat
jugjug / ngajugjugbujeng / ngabujengbujeng / ngabujeng
kabur / minggatminggatlolos
kari / tinggalkantunkantun
leumpangleumpangangkat
paju / majumajengmajeng
patuh / matuhmatuhlinggih
pegat / kapegatkapegatkaandeg
permisipermiospermios
pindahpindahngalih
saba / nyabanyanyabaanangkat-angkatan
tumpaktumpaktunggang
turunturunlungsur

Atikan, gawé uteuk, jeung sasauran

lomahormat
keur sorangan
hormat
keur batur
bacaaosaos
badamibadantenbadanten
béja / bébéjawawartos / popoyanwawartos / pupulih
bilang / milangngétangngétang
celuk / nyeluk / gero / ngageroannyauranngagentraan
cenah / cénahcenah / cénahsaurna
didik / ngadidikngatikmiwuruk / mitutur / miwejang
éling / ingetémutémut
hartihartihartos
iber / kabar / béja / wartawartoswartos
itung / ngitungitung / ngitungétang / ngetang
jawabwalonwaler
kira / sangka / ngira / nyangkangintennginten
kocap / kocapkeun / kacaritakeunkacarioskeunkacarioskeun
macamacamaos
magahan / mapagahanmapagahanngawurukan / miwejang
naséhat / papatahnaséhat / papatahpiwuruk / piwejang
ngajarngajarngawulang / ngawurukan
ngakungakungangken
nyahoteranguninga
nyanangintennginten
nyoba / mecakannyobinyobi
pahampaham / ngartosngartos
paliré / malirémalirémerhatoskeun
parah / dipaparahdikinten-kintendikinten-kinten
paribasaparipaosparipaos
pikirpikirmanah
pohohilaplali
rujuk / rempugrempugrempag
sadu / sasadutamadatamada
salin / disalindisalingentos
tulistulisserat

Méré jeung nyokot

lomahormat
keur sorangan
hormat
keur batur
bawabantuncandak
béré / mérémaparin / masihanngahaturanan / ngalélér
beuli / meulimésérngagaleuh
bikeun / mikeunmaparinkeun / masihkeunngahaturkeun / nyanggakeun
cumpon / nyumponan / nohonan / nedunannyumponan / nyaosannyaosan
dagangdagangicalan
duitartosartos
gantigantigentos
hargahargapangaos
hili / tukeurlironliron / gentos
hutanghutangsambetan
injeum / nginjeumtambut / nambuttambut / nambut
jualicalical
nohonannyaosan / nyumponannyaosan
pihapé / mihapéwiatngaweweratan
séléh / nyéléhkeunmasrahkeunnyanggakeun / ngahaturkeun
tarimatampitampi

Agama / ibadah

lomahormat
keur sorangan
hormat
keur batur
aji / ngajingajingaos
buka (puasa)bukabobor
bulan puasasasih siamsasih siam
lebaranboboran siamboboran siam
puasapuasasaum
salat / solatsambéangnetepan
wulu / wuduwulu / wuduabdas

Laki rabi

lomahormat
keur sorangan
hormat
keur batur
candungcandungwayuh
jimasapatemonsapatemon
jinahjinahngalambangsari
juru / ngajurungalahirkeunbabar
kawinnikah / jatukramijatukrami / réndéngan
kuren / kurenanrimbitanrimbitan
nyolowédornyolowédormidua manah
popotonganpatilasanpatilasan
rarabirarabigarwaan
reuneuhkakandunganbobot / ngandeg
séléwér / nyéléwérmidua hatémidua manah
serah / nyerahkeunmirakmirak / ngésér

Citakan:Tatakrama manusa masarakat

Kecap pagawéan lainna

lomahormat
keur sorangan
hormat
keur batur
angkir / diangkir / diondangdiondang / disaurdiulem / disaur
anjang / nganjangngadeuheusnatamu
anti / nganti / dago / ngadagoanngantosanngantosan
bagéabagéahaturan
bantu / babantubabantubabantos
caram / nyarék / nyaramnyarék / nyaramngawagel
carék / nyarékannyarékannyeuseul / nyauran
cici / nyiciannyicianmairan
cik / cing / cobacobicobi
dago / dagoanantosanantosan
éstu / ngéstukeun / nurutngéstokeunngéstokeun
eusi / ngeusianngalebetanngalebetan
gawégawédamel
gilir / bagilirbagilirbagentos
gugu / ngagugunuruttumut
gusar / digusardigusardipeper
hadir / ngahadiran / nungkulannungkulanngaluuhan
hampura / maaphapuntenhapunten / haksama / haksami
jagajagajagi
kubur / dikuburkaluat / dikaluatdikaluat / dikurebkeun
kumpulkempelkempel
mupakat / rempugmupakat / rempugrempag
ngadungadungaben
ngurusngalereskeunngalereskeun
ogan / ngoganngondangngulem
omé / ngoméan / menerkeunngalereskeunngalereskeun
palar / dipalardipalardipamrih / dipambrih
pandé / mandéanmandéanmapadani / nyamian
panggih / manggihmendakmendak
parak / marakmarakmunday
pariksa / mariksamariksamarios
piligentipiligentospiligentos
pilih / kapilihkapilihkaselir / kapeto
raksaraksatangtayungan
rampésmanggamangga
sanding / kasandingkasandingkasumpingan
siar / nyiar / néangmilarimilari
tepungtepangtepang
titahnitahngajurung
turutturuttumut

Ukuran jeung kumpulan

lomahormat
keur sorangan
hormat
keur batur
béakséépséép
beuratabotabot
cukup / mahicekapcekap
emét / saemét / saeutiksaeutik / sakediksaeutik / sakedik
euweuhteu ayateu aya
gedégedéageung
kabéh / kabéhananasadayanasadayana
kurangkirangkirang
leutikalitalit
leuwihlangkunglangkung
meujeuhnameujeuhnacekap
montokmontokageung
nganmungmung
paro / saparosapalihsapalih
réa / lobaseueurseueur
sabangunsabangunsapertos
sagalasagala / saniskantensaniskanten
sakursakursugri
saruasamisami

Nuduhkeun kaayaan

lomahormat
keur sorangan
hormat
keur batur
alus / hadésaésaé
anyarweuteuhweuteuh
ati-ati / kadéati-atiatos-atos
babari / gampanggampilgampil
bédabéntenbénten
bener / enyaleresleres
berekahpangésto / pangéstu / aya hibardamang / wilujeng
burubujengbujeng
duga / kadugakadugakiat
éléhéléhkawon
gandénggandéngbaribin
getolgetolkersaan
goréng / jorégoréngawon
gura-girugura-giruénggal-énggalan
habenhabenteras-terasan
hayuhayumangga
hésé / susah / peliksesahsesah
hinalaiplaip
hiruphirupjumeneng
kacida / nataku / pantégkalintangkalintang
kapalang / kagokkapamengkapameng
kolotkolotsepuh
kop / pékmanggamangga
kuatkiatkiat
laku / payu / larispajengpajeng
laun / laun-launlami-lamilami-lami
léngohléngohteu nyandak nanaon
leungitleungitical
lulugu / utamautamiutami
mahalmahalawis
malarat / miskinjalmi teu gaduhteu kagungan nanaon
marhummarhum / jenatnamarhum / suargi
murahmirahmirah
ngorangoraanom
palangsiang / bisa jaditiasa jaditiasa jadi
pantar / sapantarsapantarsayuswa
parok / teu parokteu samiteu sami
pati / teu patiteu patosteu patos
percayapercantenpercanten
perluperluperyogi
pirang-pirangpinten-pintenpinten-pinten
rikip / ririkipanririkipanrerencepan
robahrobah / robihrobih
rupa / warnarupirupi
rusuh / rurusuhanéngal-énggalanénggal-énggalan
salahlepatlepat
salametsalametwilujeng
saniskarasaniskantensaniskanten
saréréasadayanasadayana
saruasarupi / samisarupi / sami
sésa / karikantunkantun
uruttilastilas

Kecap barang lainna

lomahormat
keur sorangan
hormat
keur batur
asalkawitkawit
astanapasaréanpajaratan / makam
buktibuktosbuktos
gogoda / cocobacocobacocobi
hal / perkaraperkawisperkawis
idinwidiwidi
kutukutupuntang
minyaklisahlisah
récéhrécéhartos alit
sawahsawahsérang

Kecap panambah modalitas

lomahormat
keur sorangan
hormat
keur batur
arang / langkaawis-awisawis-awis
arékbadé / sejabadé / seja
beunangkéngingkénging
bisatiasaiasa
boatiasa jaditiasa jadi
butuhperluperyogi
carang / langkaawis / awis-awisawis / awis-awis
embungalim / narah (awéwé)teu kersa
hayanghayang / hoyongpalay
kudukedahkedah
kungsikantoskantos
lainsanéssanés
mangka / sing / mugamugimugi
meureunpangintenpanginten
mindeng / remenseringsering
mugamugimugi
pasti / tangtutangtostangtos
pénta / méntaneda / nyuhunkeunmundut
puguh / tangtutangtostangtos / kantenan
purunpurunkersa
sanggupsanggemsanggem
ulah / entongteu kéngingteu kénging

Kecap panyambung

lomahormat
keur sorangan
hormat
keur batur
ambéh / supaya / sangkansupadossupados
atawaatanapiatanapi
bisibilihbilih
can / tacanteu acanteu acan
duméh / lantaranjalaranku margi
eukeur / keurnujunuju
geus / enggeusréngsé / parantosparantos
heug / seugmanggamangga
iwalanginganging
jaba / kajabajaba / kajabajabi / kajabi
kajeun / keun baésawiossawios
kawantukawantoskawantos
kawas / saperti / jigajiga / sapertossapertos / sakarupi
lamun / upamaupamiupami
lantaran / sabab / alatanjalaran / sababmargi
méméh / saméméhsateuacansateuacan
mending / leuwih hadelangkung saélangkung saé
minangkaétang-étangétang-étang
najan / parandéné / sanajansanaossanaos
pangna / nu mataknu mawinu mawi
pédahku margi / jalaranku margi / réhing
sabot / basawaktu / nalika / waktosnalika / waktos
sanggeus / sabadasaparantossaparantos
sarta / jeung / bareng / reujeungbareng / sarengsareng
semet / serek / nepi kawangkid / dugi kawangkid / dugi ka
sugan / manawamanawimanawi
tapinangingnanging
terus / tuluyteras / lajengteras / lajeng
yénwiréh / réhwiréh / réh

Kecap pancén

lomahormat
keur sorangan
hormat
keur batur
ajang / keur / pikeunkanggohaturan / kahatur
aridupi / upamidupi / upami
baé / keun baésawiossawios
bawarasaku émutan / bawiraosku émutan / bawiraos
bogagaduhkagungan
émboh / tambahtambihtambih
endeng / saendeng-endengsalaminasapapaosna
geura / pék / héggeura / manggamangga
komo / sumawonnakomo / sumawonnasumawonten
lajulajulajeng
larung / liwat / kalarungkalangkungkalangkung
maksudmaksadmaksad
mangkuk / teu mangkukteu kantosteu kantos
mungguhmenggahmenggah(ing)
salah saurangsalah sawiossalah sawios
séjénséjén / sanéssanés
tayohnarupinarupina
tuluscioscios