Posporo (elemento)

Ang posporo (Ingles: phosphorus) ay isang elementong kimikal sa talahanayang peryodiko na sinasagisag ng simbolong P at nagtataglay ng atomikong bilang 15.

Phosphorus, ₁₅P

Phosphorus
Bigkas sa Ingles	/ˈfɒsfərəs/ ​(FOS-fər-əs)
Alotropiya	white, red, violet, black and others (see Allotropes of phosphorus)
Hitsura	Colourless, waxy white, yellow, scarlet, red, violet, black
Pamantayang atomikong timbang Ar°(P)	30.973761998±0.000000005 30.974±0.001 (pinaikli)[1]
Abudansya
sa the kortesa ng Daigdig	5.2 (taking silicon as 100)
Phosphorus sa talahanayang peryodiko
Hydrogen Helium Lithium Beryllium Boron Carbon Nitrogen Oxygen Fluorine Neon Sodium Magnesium Aluminium Silicon Phosphorus Sulfur Chlorine Argon Potassium Calcium Scandium Titanium Vanadium Chromium Manganese Iron Cobalt Nickel Copper Zinc Gallium Germanium Arsenic Selenium Bromine Krypton Rubidium Strontium Yttrium Zirconium Niobium Molybdenum Technetium Ruthenium Rhodium Palladium Silver Cadmium Indium Tin Antimony Tellurium Iodine Xenon Caesium Barium Lanthanum Cerium Praseodymium Neodymium Promethium Samarium Europium Gadolinium Terbium Dysprosium Holmium Erbium Thulium Ytterbium Lutetium Hafnium Tantalum Tungsten Rhenium Osmium Iridium Platinum Gold Mercury (element) Thallium Lead Bismuth Polonium Astatine Radon Francium Radium Actinium Thorium Protactinium Uranium Neptunium Plutonium Americium Curium Berkelium Californium Einsteinium Fermium Mendelevium Nobelium Lawrencium Rutherfordium Dubnium Seaborgium Bohrium Hassium Meitnerium Darmstadtium Roentgenium Copernicium Nihonium Flerovium Moscovium Livermorium Tennessine Oganesson N ↑ P ↓ As silicon ← phosphorus → sulfur
Atomikong bilang (Z)	15
Pangkat	pangkat 15 (mga pnictoheno)
Peryodo	peryodo 3
Bloke	p-bloke
Konpigurasyon ng elektron	[Ne] 3s2 3p3
Mga elektron bawat kapa	2, 8, 5
Katangiang pisikal
Pase sa STP	solid
Densidad (malapit sa r.t.)	white: 1.823 g·cm−3 red: ≈ 2.2–2.34 g·cm−3 violet: 2.36 g·cm−3 black: 2.69 g/cm3
Init ng pusyon	white: 0.66 kJ/mol
Init ng baporisasyon	white: 51.9 kJ/mol
Molar na kapasidad ng init	white: 23.824 J/(mol·K)
Presyon ng singaw (white) P (Pa) 1 10 100 1 k 10 k 100 k at T (K) 279 307 342 388 453 549
Presyon ng singaw (red, b.p. 431 °C) P (Pa) 1 10 100 1 k 10 k 100 k at T (K) 455 489 529 576 635 704
Katangiang atomiko
Mga estado ng oksidasyon	−3, −2, −1, 0,[2] +1,[3] +2, +3, +4, +5 (isang katamtamang asidikong oksido)
Elektronegatibidad	Eskala ni Pauling: 2.19
Mga enerhiyang ionisasyon	Una: 1011.8 kJ/mol Ikalawa: 1907 kJ/mol Ikatlo: 2914.1 kJ/mol (marami pa)
Radyong Kobalente	107±3 pm
Radyong Van der Waals	180 pm
Mga linyang espektral ng phosphorus
Ibang katangian
Likas na paglitaw	primordiyal
Kayarian ng krystal	​body-centred cubic (bcc)
Termal na konduktibidad	white: 0.236 W/(m⋅K) black: 12.1 W/(m⋅K)
Magnetikong pagsasaayos	white, red, violet, black: diamagnetic[4]
Molar na magnetikong susseptibilidad	−20.8·10−6 cm3/mol (293 K)[5]
Bultong modulo	white: 5 GPa red: 11 GPa
Bilang ng CAS	7723-14-0 (red) 12185-10-3 (white)
Kasaysayan
Pagkakatuklas	Hennig Brand (1669)
Recognised as an element by	Antoine Lavoisier[6] (1777)
Pangunahing isotopo ng phosphorus
Iso­topo Abudansya Half-life (t1/2) Paraan ng pagkabulok Produkto 31P 100% matatag 32P trace 14.28 d β− 32S 33P trace 25.3 d β− 33S
Kategorya: Phosphorus tingnan usapan baguhin

Isang multivalent na hindi metal na kabilang sa grupo ng nitroheno, ang posporo ay kadalasang matatagpuan sa mga di-organikong batong phosphate. Ang Elementong posporo ay may dalawang uring laganap - puting posporo at pulang posporo. Bagamat ang ibig-sanihin ng salitang "phosphorescence" ay lumiwanag matapos ang pag-ilaw, mula sa salitang posporo, ang ilaw ng posporo ay nagmumula sa pag-o-oksihena ng puti-(ngunit di pula)-ng posporo at dapat tinatawag na chemiluminescence.

Dahil sa mataas nitong reaktibidad, ang posporo ay hindi kailanman nahahanap bilang malayang elemento sa kalikasan ng Daigdig. Ang kaunaunahang uri ng posporo (puting posporo, noong 1669) ay naglabas ng mahinang ilaw matapos matamaan ng oksiheno— kaya't binansagan itong (mula sa mitolohiyang Griyego) Φωσφόρος, na ang ibig-sabihin ay "tagadala ng liwanag" (wikang Latin: Lucifer), na sinasagisag ang "Tala ng Umaga", ang planetang Venus.

Ang posporo ay bahagi ng DNA, RNA, ATP, pati na ang lipidong-posporo na bahagi ng mga cell membranes. Ito ay isang esensyal na elemento para sa lahat ng buhay na cell. Karaniwan din itong makikita sa mga pataba, pulbura, kremang pansipilyo, pestecide, mga sabon panglaba, at siyempre, sa mga posporo mismo.