İran yüce lideri
İran yüce lideri, (Farsça: رهبر معظم ایران, rehber-i muazzam-i İran,[2]) Devrim lideri, (Farsça: رهبر انقلاب, rehber-i inkılâb,[3]) resmi adıyla Yüce Rehberlik Makamı (Farsça: مقام معظم رهبری, makam-ı muazzam-ı rehberi), İran'ın başı ve en yüksek siyasi ve dini otoritesi, yüce lideridir. Silahlı Kuvvetler, yargı sistemi, devlet televizyonu ve diğer kilit hükûmet kuruluşları, yüce liderin kontrolü altındadır. Yüce lider seçildikten sonra Uzmanlar Meclisi tarafından denetlenir. Ancak bugüne kadar denetleme yapılmamıştır.
| İran İslam Cumhuriyeti Yüce Lideri | |
|---|---|
 | |
| Tür | Devlet başkanı Başkomutan |
| Rapor verilen | Uzmanlar Meclisi |
| Atayan | Uzmanlar Meclisi |
| Görev süresi | Hayat boyu[1] |
| Önceli | İran Şahı |
| Oluşum | 3 Aralık 1979 |
| Açılışı yapan | Ruhullah Humeyni |
| Bağlılık | İran Anayasası |
| Websitesi | www.leader.ir |
Mevcut yüce lider Ali Hamaney, kararnameler yayınlamakta ve ekonomi, çevre, dış politika, eğitim, ulusal planlama ve İran'daki diğer her şey hakkında nihai kararlar verme yetkisine sahiptir.[4][5][6][7][8][9][10][11][12] Hamaney ayrıca, İran'daki seçimlerde şeffaflığa ilişkin nihai kararlar vermiş[13] ve cumhurbaşkanlığı kabinesinin bazı atamalarını iptal etmiş ve yeniden görevlendirmiştir.[14] Ali Hamaney, Savunma, İstihbarat ve Dışişleri bakanlıklarının yanı sıra Bilim Bakanlığı gibi diğer bakanlıkları da doğrudan seçiyor.[15]
İran Dışişleri Bakanlığının protokol ve törenle sınırlı olan görevleri, İran’ın bölgesel politikası, dini liderlik makamı tarafından doğrudan kontrol ediliyor. Örneğin, İran’ın Arap ülkelerinin büyükelçileri, dini lidere doğrudan rapor veren Kudüs Kolordusu tarafından seçilir. Anayasaya göre, İran'da hükümetin iktidarı, dini liderin gözetimi altında görev yapan yasama organı, yargı ve yürütme yetkisine sahiptir. Dini lider, İran Cumhurbaşkanından daha güçlüdür ve orduda, sivil hükümette ve yargıda pek çok güçlü makamın başkanlarını atar.[16] Aslında İran anayasası, dini liderin Şiilikte dini fetvalar konusunda en yüksek rütbeli din adamı ve otorite olan merci-i taklid olması gerektiğini belirtiyordu ancak, 1989'da anayasa, liderin sadece İslami bilgin olmasının yeterli olabileceği yönünde değiştirildi, yani liderin daha düşük seviyeli bir din adamı olabilmesinin önü açıldı.[17]
Görev ve Yetkileri
İran dinî lideri, aynı zamanda İran'ın dinî liderini denetlemek, seçmek ve görevden almakla görevli tek devlet organı olan Uzmanlar Meclisi tarafından seçilir.[18] Aşağıdaki büroları denetler, atar ve görevden alabilir:
- Cumhurbaşkanını göreve gelmesini onaylar ve ayrıca Parlamentonun üçte iki çoğunluğu ile birlikte görevden alabilir.
- 8 yıllık bir dönem için Yargı Erki başkanını,
- 5 yıllık bir süre için Düzenin Maslahatını Teşhis Konseyi üyelerini,
- Kültür Devrimi Yüksek Konseyi üyelerini atar.
- Uzmanlar Meclisi üyeleri arasından 12 Anayasa Koruma Konseyi üyesinden 6'sını atar, diğer 6'sı ise Dini liderin tayin ettiği İran Yargı Erki Başkanı tarafından aday gösterilen İslami hukukçu adayları arasından parlamento tarafından seçilir.[19][20]
- Savunma, İstihbarat, Dışişleri ve Bilim bakanlarının atanmasını onaylar.
- Yüksek Ulusal Güvenlik Konseyi'ne iki temsilci,
- 8 yıllık bir süre için İran Radyo Televizyon Kurumu başkanını,
- Her eyaletin başkenti için Cuma namazı imamlarını,
- İran Silahlı Kuvvetleri komutanını ve İran Silahlı Kuvvetleri birimlerinin komutanlarını,
- İran Devrim Muhafızları Ordusu komutanını ve İran Devrim Muhafızları Ordusu birimlerinin komutanlarını atar.
- Düzenin Maslahatını Teşhis Konseyi ile görüştükten sonra İran İslam Cumhuriyeti'nin genel politikalarını düzenlemek.
- Düzenin Maslahatını Teşhis Konseyi aracılığıyla, geleneksel yöntemlerle çözülemeyen sorunları çözmek.
- Sistemlerin genel politikalara uygun yürütülmesini denetlemek.
- Ulusal referandumlar için kararnameler çıkarmak.
- Silahlı kuvvetlerin başkomutanı olarak:
- Savaş ve barış ilan etmek.
- Silahlı kuvvetleri seferber etmek.
- Silahlı kuvvetlerin yapısındaki farklılıklardan kaynaklanan sorunlara çözüm bulmak.
Dinî liderler
| № | Görev Süresi | Resim | İsim Türkçe · Farsça · İmza | Hayatı | Doğum Yeri | Siyasi Bağlantı | Notlar | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | 3 Aralık 1979 – 3 Haziran 1989 (9 yıl, 182 gün) |  | Büyük Ayetullah Seyyid Ruhullah Humeyni Farsça: سیدروحالله خمینی  | 22 Eylül 1902 – 3 Haziran 1989 (86 yaşında) | Humeyn, Merkezi | Bağımsız | 1979 İran İslam Devrimi'nin lideri ve İran İslam Cumhuriyeti'nin kurucusu | |
| 2 | 4 Haziran 1989 – günümüz (34 yıl, 327 gün) |  | Büyük Ayetullah Seyyid Ali Hamaney Farsça: سیدعلی خامنهای  | 19 Nisan 1939[21] | Meşhed, Razavi Horasan | Savaşçı Ruhbanlar Derneği | Humeyni'nin ölümüne kadar 1981-1989 yılları arasında İran cumhurbaşkanı | |
Kaynakça
Dış bağlantılar
- Yüce Lider Resmi Web Sitesi29 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- İran anayasası21 Ağustos 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- WorldStatesmen- İran8 Ağustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- İran Seçim Arşivi - Yüce Lider