Amasya (il)

Yapılan arkeolojik araştırma ve bulgulara göre Amasya'da ilk yerleşme MÖ 4000 yıllarında başlayıp Hitit, Frig, Kimmer, İskit, Lidya, Pers, Hellen, Pontus, Roma, Bizans, Danişmend, Selçuklu, İlhanlı ve Osmanlı dönemlerinde de kesintisiz olarak devam etmiştir.

Pontuslar (MÖ 333 - MÖ 26) tarafından yapılan Kral Kaya Mezarları, günümüze kadar ulaşarak kentin anıt eserleri arasına girmiştir.

700 yıl Bizans egemenliğinde kalan Amasya, Melik Ahmet Danişmend Gazi tarafından 1075 yılında fethedilerek bu kentte ilk Türk - İslam Egemenliği kurulmuştur.

Osmanlı Anadoluda Türklerin ilk şehir hayatına geçiş yaptıkları yerlerden birisi de Amasya olup özbeöz Türk oymaklarının Amasya ve civarında yerleşmiş olması, korunaklı bir yapıya sahip olması nedenleri ile Osmanlı Şehzadelerinin Amasyada yetiştirilmesi uygun bulunmuştur. Bu sebeplerle Şehzade Çelebi Mehmet Timur nedeni ile dağılan Anadolu birliğini Amasya ve civarındaki Türkmenlerden sağladığı güçle tekrar sağlamıştır. .

Şehzade Yıldırım Bayezid, Çelebi Mehmet, Şehzade Murat (II), Şehzade Ahmet Çelebi, Şehzade Mehmet (II), Şehzade Alâeddin, Şehzade Bayezid (II), Şehzade Ahmet, Şehzade Murat, Şehzade Mustafa, Şehzade Bayezid ve Şehzade Murad (III) çeşitli tarihlerde Amasya'da Valilik yapmışlardır.

Bu dönemde kentte birçok ilim adamı yetişip saray, çeşme, medrese, cami, türbe vb. kalıcı eserlerle, şehir bir kültür merkezi olarak tarihteki yerini almıştır.

Tarihin akışı içerisinde önemli roller üstlenen Amasya, Türk Kurtuluş Savaşı sırasında yine ön plana çıkmış, Kurtuluş mücadelesinin planları bu kentte hazırlanmıştır.^[3]

İllerde protokolde ilk sırada yer alan Vali, merkezi yönetimi temsil eder ve Cumhurbaşkanı tarafından atanır. Büyükşehir dışındaki illerde yerel yönetim, şehirler düzeyindedir. Belediye Başkanı, belediye sınırları içinde kalan seçmenin oy çokluğu ile seçilir. Ayni seçmen İlçe Belediye Meclisi için de oy kullanarak ilçelerin belediye meclisleri oluşturur. İldeki bütün seçmenler ayrıca il genel meclisi için de oy kullanarak, İl Genel Meclisinin oluşumunu sağlarlar.

İl genel meclisi ve belediye meclisi üyelikleri için yapılan seçimlerde, onda birlik baraj uygulamalı nispi temsil sistemi, belediye başkanlığı seçiminde ise çoğunluk sistemi uygulanır İl genel meclisi ve belediye meclisi üye sayıları ilçe nüfusuna göre, kontenjandan kalan sayıların partilere dağılımı ise D'Hondt Sistemine göre belirlenir (Kanun:2972-Madde:23)

İl Genel Meclisi, İl Özel İdaresinin karar organıdır, başkanını üyeleri arasından gizli oyla seçer. Ayrıca, İl Genel Meclisi kendi içinden gizli oyla bir yıl görev yapacak 5 kişilik İl Encümenini seçer.^[4][5]

Merkezi yönetim, Vali ve İl Müdürlerinden oluşur. İl Özel İdaresi (İl Genel Meclisi ve İl Encümeni) seçilmişlerden oluşur, ancak Vali başkanlığında görev yapar. Yerel yönetim ise belediye başkanları ve belediye meclislerinden oluşur.

Amasya Valisi, 1968-Şiran doğumlu Yılmaz DORUK 'dur. Ağustos 2023/376 sayılı kararla Artvin Valisi iken atanmıştır.^[6]

Amasya Belediye Başkanı, 1961 Taşova doğumlu Mehmet Sarı (MHP), 31 Mart 2019 seçimlerinde %47,28 oy oranıyla seçilmiştir.^[7]

2019 Türkiye yerel seçimleri sonuçlarına göre Amasya İl Genel Meclisi üye sayısı, 11 AK Parti, 5 MHP, 5 CHP olmak üzere 21’dir.Amasya Belediye meclisi ise 10 AK Parti, 17 MHP ve 4 CHP olmak üzere 31 üyeden oluşur.^[8]

2023 Türkiye genel seçimleri sonucuna göre Amasya'nın Türkiye Büyük Millet Meclisi'ndeki üyelerinin siyasi partilere dağılımı: 2 AK Parti ve 1 CHP'dir.^[9]

Güncel Nüfus Değerleri(TÜİK 6 Şubat 2024 verileri^[10])

Amasya ilinin nüfusu 339.529'dur. Bu nüfusun %74,34'ü şehirlerde yaşamaktadır (2023 sonu). İlin yüzölçümü 5.628 km²'dir. İlde km²'ye 60 kişi düşmektedir. (Yoğunluk en çok Suluova'da 103'tür.) İlde yıllık nüfus artış oranı %0,37'dir. Nüfus artış oranı en yüksek ve en düşük ilçeler: Hamamözü (% 13,57), Gümüşhacıköy (-% 2,79)

06 Şubat 2024 TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 7 ilçe, 8 belediye, bu belediyelerde 107 mahalle ve ayrıca 372 köy vardır.

İlin yıllara göre nüfusları

Amasya il nüfus bilgileri
Yıl	Toplam	Sıra	Fark	Şehir - Kır
1927[13]	114.884	51		%26     30.297 84.587     %74
1935[14]	128.113	53	%12	%25     32.023 96.090     %75
1940[15]	136.029	54	%6	%25     33.935 102.094     %75
1945[16]	147.870	53	%9	%25     36.764 111.106     %75
1950[17]	163.669	53	%11	%23     37.868 125.801     %77
1955[18]	227.044	48	%39	%22     49.321 177.723     %78
1960[19]	257.281	45	%13	%27     70.646 186.635     %73
1965[20]	285.729	45	%11	%29     83.016 202.713     %71
1970[21]	307.025	47	%7	%32     97.088 209.937     %68
1975[22]	322.806	49	%5	%36     115.480 207.326     %64
1980[23]	341.287	51	%6	%38     128.077 213.210     %62
1985[24]	358.289	51	%5	%41     148.614 209.675     %59
1990[25]	357.191	49	-%0	%46     162.544 194.647     %54
2000[26]	365.231	53	%2	%54     196.621 168.610     %46
2007[27]	328.674	54	-%10	%61     201.331 127.343     %39
2008[28]	323.675	56	-%2	%62     201.575 122.100     %38
2009[29]	324.268	56	%0	%63     205.310 118.958     %37
2010[30]	334.786	54	%3	%66     219.541 115.245     %34
2011[31]	323.079	56	-%3	%65     210.947 112.132     %35
2012[32]	322.283	57	-%0	%66     211.474 110.809     %34
2013[33]	321.977	57	-%0	%67     215.997 105.980     %33
2014[34]	321.913	57	-%0	%69     221.404 100.509     %31
2015[35]	322.167	57	%0	%70     226.432 95.735     %30
2016[35]	326.351	57	%1	%71     232.041 94.310     %29
2017[35]	329.888	57	%1	%72     237.142 92.746     %28
2018[35]	337.508	57	%2	%71     239.660 97.848     %29
2019[35]	337.800	57	%0	%73     245.778 92.022     %27
2020[35]	335.494	57	-%1	%73     245.236 90.258     %27
2021[35]	335.331	57	-%0	%74     247.980 87.351     %26
2022[35]	338.267	57	%1

2021-2022 sezonunda Amasyaspor FK BAL(bölgesel amatör lig) 5. Gruptan çıkmış ve play off turundan galip çıkarak 3. Lige yükselmiştir. Yıllar sonra gelen bu yükseliş şehirde günlerce kutlanmıştır.Voleybol Bayanlar 2. Ligi'nde Şehzadeler Voleybol, play-off maçlarına katılmıştır. Hentbol Erkekler 1.Ligi'nde 1957 Suluova Spor, 8.olmuştur. Basket EBBL, hentbol kadın 2.liglerinde birer takımı vardır.

Yeni Amasyaspor, Ziraat Türkiye Kupası 3. turunda Konyaspor’a elenmiştir.

En önemli spor tesisleri, 7.810 kişilik 12 Haziran Stadı ve 2.500 kişilik Yeni Amasya Spor Salonu'dur.

• Amasya Yalıboyu Evleri
• Amasya Kalesi
• Kral Kaya Mezarları
• Amasya Arkeoloji ve Mumya Müzesi
• Sofular Cami ve Dar-ül Hadis'i

• Amasya ilindeki yerleşim yerleri listesi

• Amasya Valiliği 12 Haziran 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Amasya Belediyesi 31 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Vikipedi'nin kardeş projelerinden Amasya (il) hakkında daha fazla bilgi edinin
	Commons'ta dosyalar
	Vikikaynak'ta belgeler