Cayro
Cayro, Dünya'nın dönüş hareketleri ve cayro prensibinden yararlanarak manyetik kuzey yerine gerçek kuzeyi bulmaya yarayan bir alettir. Genellikle gemilerde kullanılır. Cayro pusulalar geminin metal aksamından etkilenmediğinden manyetik pusulalara göre daha sağlıklı sonuç vermektedirler.
Çalışma Prensibi
Mekanik bir düzenekle serbest hale getirilmiş bir tekerin, ortasından geçen bir eksen etrafında çok hızlı döndürüldüğünde uzayda sabit bir noktayı göstermesi prensibine dayanılarak geliştirilmiş, elektrikli mekanik bir cihazdır.
Cayroskop Kanunları
1)Cayroskobik Atalet
Yalpa çemberleri sayesinde üç boyutlu eksende hareket serbestliğine sahip , sabit bir hızla dönen bir cayroskop rotorunda meydana gelen cayroskpik atalet ile dönüş ekseni yönünü muhafaza eder , değiştirmez. Cayroskopik ataletin büyüklüğü, açısal hızı (dönme hızı), rotorun çapı ve rotorun ağırlı ile doğru orantılı olarak artmaktadır.Bu özelliğe “Uzayda Sağlamlık” (Rigidity in Space) de denilir.
2)Devinme
Serbest dönen ve ataletini kazanmış bir cayroskopun rotoruna herhangi bir kuvvet uyguladığımızda , rotorun dönüş yönünde 900 sonra uygulanmış gibi etki yaparak Cayro eksenine bu kuvvete dik bir yön aldırır. Buna “Devinme (Precission) (Presisyon) ” denilir. Ancak, devinme ile ilgili olarak açıklamalıyız ki, devinme uygulandığında cayronun serbestliği kalmaz. Çünkü devinme dış etki olmaksızın meydana gelmez.
Cayroskopun devinimine neden olan kuvvetler
- Cayronun ataletinden kaynaklanan merkezkaç kuvveti.
- Dünyamızın dönüş hareketinden kaynaklanan merkezkaç kuvveti.
- Yer çekimi.
- Dünyanın Devinme (Presisyon) hareketidir.
Cayro Pusulanın Genel Yapısı
Cayro pusulalar genellikle 4 ana elemandan oluşmuşlardır.
Pusulanın üzerine kurulduğu örümcek (spider) elemanı.
Serbest asılmış cayronun dikey eksenine asılmış olan diğer yatay eksen parçalarını taşıyan, rotorun hareketlerini pusula kartına ulaştıran parçaların bulunduğu Tayf (Phantom) elemanı.
Kuzeyi arayan rotor dönme ekseni hareketini pusula kartına ileten askı teli.
Cayronun yatay eksenine monte edilmiş bu eksenin kuzey yönü etrafındaki salınımları önleyici balistik sistem.
Cayro Pusula Hataları
Enlem Düzeltmesi: Enlem düzeltmesi göstergesine bulunduğunuz Enlem kıymeti doğru olarak uygulanmalı ve her 3 derece enlem değişmesinde yeni enlem cayroya uygulanmalıdır.
Sürat Düzeltmesi : Bu düzeltme birçok cayroda doğrudan doğruya gemi paraketesinden intikal eder. Böyle olmayan gemilerde sürat düzeltmesi el ile uygulanır.
Sabit Hata Düzeltmesi: Cayronun bilinen sabit bir hatası olduğu takdirde pruva kaydırılmak suretiyle hata düzeltilebilir.[1]