Dört Büyük Buluş
Dört Büyük Buluş (Basitleştirilmiş Çince: 四大发明; Geleneksel Çince: 四大發明; pinyin: Sì Dà Fāmíng), Çin kültüründe tarihsel önemi nedeniyle ve antik Çin'in ileri bilim ve teknolojisinin sembolü olarak kutlanan antik Çin icatlarıdır.[1] Dört Büyük Buluş kavramı barut,[2] kâğıt,[3] matbaa[4] ve pusula[5] icatlarından oluşur.
Bu dört keşfin dünya çapında medeniyetin gelişimi üzerinde derin bir etkisi olmuştur. Bununla birlikte, bazı modern Çinli akademisyenler, diğer Çin icatlarının belki de daha sofistike olduğunu ve Çin medeniyeti üzerinde daha büyük bir etkiye sahip olduğunu düşünmektedir - bu görüşe göre, "Dört Büyük Buluş" kavramı sırf Doğu ile Batı arasındaki teknolojik etkileşimi vurgulamaya hizmet eder.[6]
Buluşlar
Barut
Kâğıt
Matbaa
Pusula
M.Ö. 2. yüzyıl ile M.S. 1. yüzyıl arası Han Hanedanı Çini'nde "güney buyurucusu" (sīnán 司南) olarak bilinen, mıktanıs taşından yapılmış bir pusula kullanılırdı.[7] Navigasyondan çok, toprak falı ve diğer fal okuma eylemleri için kullanılırdı.[7] Navigasyon için manyetik bir cihazın kullanımına ilk yazılı atıf, 1040-1044 yıllarına dayanan bir Song Hanedanı kitabında yer alır; burada, bir kâse suyun içinde yüzen, kendisini güneye doğru yönelten ve demirden oluşan bir "güneye dönük balık" tasvir edilir. Bu cihaz, "gece karanlığında" kullanılabilen bir yönlendirme aracı olarak önerilir.[8] Shen Kuo'nun 1088 yılında kâğıda aktardığı Rüya Akışı Denemeleri'nde asılı manyetik iğne barındıran ilk pusuladan bahsedilir.
Çin tarihinin çoğu boyunca kullanılan pusula çeşidi, bir kâse suyun içinde yüzen manyetik bir iğne idi.[9] Joseph Needham'a göre Song Hanedanı ve ondan sonraki Yuan Hanedanı'nda yaşayan bazı Çinliler, kuru bir pusula kullansa da, bu Çin çapında hiç ıslak pusula kadar yaygın kullanım görmedi.[10]
Çin'de kullanılan kuru pusula türü kuru asma pusulasıydı; bir tahta tarafından baş aşağı asılı bir kaplumbağa şeklinde hazırlanmış ahşap bir çerçevenin içerisinde konulur, mıktanıs taşı ise balmumu ile kapatılır ve döndürüldüğünde kuyruktaki iğne her zaman kuzey yönüne işaret eder.[10] Avrupalıların 14. yüzyılda ürettiği kutu çerçeveli, içinde dönen kuru iğne içeren kart pusulası, 16. yüzyılda bunu Avrupalılardan alıp Çin'e getirmiş Japon korsanlar vasıtasıyla Çin'de kullanılmaya başlasa da, Çinlilerin ürettiği kuru asma pusulası 18. yüzyıla dek kullanılmaya devam etti.[11]
Kaynakça
Literatür
- Needham, Joseph (1962). Physics and Physical Technology, Part 1, Physics. Science and Civilisation in China (İngilizce). 4. Cambridge, İngiltere: Cambridge University Press.