Dumanlı, Gümüşhane

Köyün eski adı Santa'dır.^[3] Türkçeye de aynı şekilde Santa (سانتە) olarak girmiştir.

16. yüzyıl ve 17. yüzyıl ortalarına kadar olan kayıtlarda Santa adıyla bir yerleşimden bahsedilmemesi yerleşimin 17. yüzyıl ikinci yarısından sonra kurulduğunu göstermektedir. Tarihi Santa yerleşimi önemli Gümüşhane sancağındaki Rum yerleşmelerinden biriydi. Yanbolu vadisinde ve sahilden 47 km içeride, ortalama 1.600 metre yükseklikte yer alıyordu. Santa'daki yerleşimlerde, bölgede çıkan madenlerin de sayesinde demircilik ve gümüşçülük önemli bir zanaat olarak gelişmişti. Madenlerin işletildiği dönemde Osmanlı idaresinin maden çalışanlarına ve madencilik alanındaki meslek ile ticaret erbabına sağladığı vergi muafiyetinden dolayı Santa başka yerlerden de göç almıştır.

1849 tarihli nüfus ve yoklama defterinde, Gümüşhane sancağının nahiyelerinden biri olarak görülmektedir. 1869 yılı raporlarından anlaşılacağı üzere 19. yüzyılı ikinci çeyreğinden itibaren madenlerin kapanması, toprağın verimsizliği ve yetersiz oluşu, Ruslar'ın daveti ile oradaki iş imkanları ve yaşam koşullarının daha uygun olması, Hristiyan halktan askerlik vergisi alınması, afetler, asayiş sorunları vb. etkenlerle halkın bir kısmının göç ettiği ve bir kısmının da göç etmeye çalıştığı görülmektedir. 1876 yılı sayımında Torul kazasının bir köyü olarak görülen yerleşimde 487 hanede 1.675 kişi yaşamaktadır. Yine aynı kayda göre de yerleşimin Benanlu, Yeştuflu, Zorancılı, Eşhanlu ve Şedrenli olmak üzere beş mahallesi de bulunmaktadır.^[4]

1903 tarihli Trabzon Vilayeti Salnamesi'nde, Santa ile Kurom ve çevre bölgenin genel olarak dağlık, taşlık ve ormanlık olduğu belirtilmiştir. Bu tarihte Santa köyü Gümüşhane sancağı içinde, idari merkezi Ardasa olan Torul kazasında yer alıyordu.^[5]

1923'te Türkiye-Yunanistan nüfus mübadelesi sözleşmesi ile burada yaşayan Rumlar Yunanistan'a göç ettirilmiş ve köy boşalmıştır. Mübadele sonrasında, boşalmış olan mahallelerde boş kalan arazi ve binalara çevre köylerinin sakinleri yerleştirilmiştir. Rumların göç etmesinden sonra da Santa adı korunmuştur. Gümüşhane'nin merkez ilçesine bağlı Yağmurdere nahiyesinin bir köyü olan Santa'da 1935 yılında 152 kişi yaşıyordu.^[6] Göç eden nüfusla kıyaslanınca, Santa'nın sadece küçük bir kısmının yeniden yerleşime açıldığı söylenebilir. Köyün nüfusu, daha sonraki yıllarda yeni yerleştirilenlerin de katılmasıyla biraz daha artmış ve 1960 yılında 527 kişiye ulaşmıştır.^[7][8] Santa'nın adı, "yabancı kökten geldiği ve iltibasa yol açtığı" gerekçesiyle 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Dumanlı olarak değiştirilmiştir.^[9] Buna rağmen köyün eski adı, yeni adıyla birlikte uzun süre "Dumanlı (Santa)" biçiminde resmî kayıtlarda kullanılmıştır.^[10]

Santa, biri merkez olmak üzere yedi mahalleden oluşuyordu. Bu mahalleler, Pistofanton / Piştovlu (300 hane) merkez olmak üzere, Pinatanton / Binatlı (60 hane), Ishananton / İşhanlı (260 hane), Terzanton / Terzili (200 hane), Tsakalanton / Çakallı (53 hane), Zournatsanton / Zurnacılı (120 hane) ve Kozlaranton / Kozlu (60 hane) oluşuyordu. Toplam 1053 hanenin yaşadığı Santa'da hane başına ortalama 5 kişinin düştüğü varsayılırsa, mübadele sırasında köyde 5.265 kişinin yaşadığı sonucuna varılabilir. Dumanlı köyü en fazla nüfusa 1975 yılından ulaşmıştı ve bu tarihte köyde 952 kişi yaşıyordu. Mübadele sırasındaki nüfusla kıyaslandığında bu tarihte bile köyün ancak beşte bir oranında iskân edilebildiği söylenebilir.^[11]

Santa'daki en önemli tarihsel yapı, Santa Kilisesi'dir. Kilise uzun süre ahır olarak kullanılmıştır. Yapı günümüze büyük ölçüde sağlam ulaşmıştır. Eskiden dokuz mahalleden oluşan Santa köyünün yedi mahallesi ile üç yüzden fazla evi, "arkeolojik ve doğal sit alanı" ilan edilmiştir.^[12] Günümüzde bu bölge Santa Harabeleri olarak adlandırılmaktadır.

Gümüşhane şehir merkezine 82 km uzaklıktadır.^[13]

• Yerelnet
• Dumanlı, Gümüşhane için uzaydan görüntü siteleri: Google, Yahoo, Microsoft