Mega bindirmeli deprem
Mega bindirmeli depremler, bir tektonik plakanın diğerinin altına doğru zorlandığı yakınsak plaka sınırlarında meydana gelir. Depremler, iki plaka arasındaki teması oluşturan bindirme fayı boyunca yaşanan kaymadan ötürü kaynaklanır. Bu levhalar arası depremler, 9.0'ı geçebilen moment büyüklükleri (Mw) ile gezegenin en güçlü depremleridir.[1][2] 1900'den bu yana, büyüklüğü 9.0 veya daha büyük olan tüm depremler, mega bindirmeli depremlerdir.[3]
Mega bindirme depremlerinden sorumlu olan bindirme fayları genellikle okyanus çukurluklarının dibinde yer alır; bu gibi durumlarda, depremler deniz tabanını geniş bir alanda aniden yerinden oynatabilmektedir. Bunun sonucu olarak, mega bindirme depremleri genellikle depremlerin kendisinden çok daha yıkıcı olan tsunamiler üretir. Teletsunamiler, orijinal depremden uzaktaki bölgeleri harap etmek için okyanus havzalarını geçebilir.
Terminoloji ve mekanizma
Mega bindirme terimi, tipik olarak Sumatra ve Cava'da bulunan Sunda mega bindirme zonu gibi bir yitim zonu boyunca plaka arayüzünde oluşan son derece büyük bir bindirme fayı anlamına gelir.[4][5] Bununla birlikte, terim bazen kıta çarpışma bölgelerindeki büyük bindirme fayları için de kullanılır, örneğin Himalaya mega bindirmesi.[6] Bir mega bindirme fayı 1.000 kilometre (620 mi) uzunluğunda olabilir[7]
Bindirme fayı, fayın üstündeki kayanın fayın altındaki kayaya göre yukarı doğru yer değiştirdiği bir tür ters faydır . Bu, ters fayları, fayın üzerindeki kayanın aşağı doğru yer değiştirdiği normal faylardan veya fayın bir tarafındaki kayanın diğer tarafa göre yatay olarak yer değiştirdiği doğrultu atımlı faylardan ayırır. Bindirme fayları diğer ters faylardan ayrılır çünkü nispeten sığ bir açıyla, tipik olarak 45°'den daha az eğimlidirler[8] ve büyük yer değiştirmeler gösterirler.[9][10] Bu etkiyle, fayın üstündeki kayalar, fayın altındaki kayaların üzerine itilmiştir. Bindirme fayları, yer kabuğunun tektonik kuvvetler tarafından sıkıştırıldığı alanların karakteristiğidir.[5]
Mega bindirme fayları, iki tektonik plakanın çarpıştığı yerde meydana gelir. Levhalardan biri okyanusal litosferden oluştuğunda, üstün levha olarak adlandırılan diğer levhanın altına dalar ve bir katman olarak Dünya'nın mantosuna batar. Çarpışan levhalar arasındaki bu temas, üstteki levhanın kayasının alçalan levhanın kayasına göre yukarı doğru yer değiştirdiği mega bindirme fayıdır.[5] Mega bindirme fayı boyunca yaşanan sürtünme plakaları birbirine kilitleyebilir ve bu neticeyle yitim kuvvetleri daha sonra iki plakada gerinim oluşturmaya başlar. Fay kırıldığında, birikmiş gerinim enerjisini serbest bırakmak için levhaların aniden birbirinin yanından geçmesine izin vererek, bir mega bindirme depremi meydana gelir.[7]
Kaydedilen en büyük mega bindirme depremi, Nazca Plakasının Güney Amerika Plakasının altına daldığı Peru-Şili çukuru boyunca Şili kıyılarında ortalanmış, tahmini büyüklüğü 9.4-9.6 olan 1960 Valdivia depremiydi.[11] Bu mega bindirme bölgesi düzenli olarak son derece büyük depremler üretmiştir. Son 20 yıl içindeki en büyük mega bindirme olayı, 9.1 büyüklüğündeki Tōhoku depremiydi .[12]
Benzer büyüklükteki diğer depremlerle karşılaştırıldığında, mega bindirmeli depremler daha uzun süreye ve daha yavaş kırılma hızlarına sahiptir. En büyük mega bindirme depremleri, fay kırılmasının engellenmeden büyük mesafelere yayılmasına izin verebilecek kalın sedimanlı yitim zonlarında meydana gelir.[5]