Talışlar
Talışlar veya Talişler (Talışça: Tolışon), Azerbaycan Cumhuriyeti'nin güneydoğu rayonları Lenkeran, Astara, Masallı ve Lerik[5][6]) , Baküde ve İran'ın kuzeydoğu eyaletleri Gilan ve Erdebil'de[7] yaşayan İrani[8][9] bir halktır.[6]
Tolışon • تالشان | |
|---|---|
 İran'da Talışlar (1933) | |
| Toplam nüfus | |
y. 912.000 | |
| Önemli nüfusa sahip bölgeler | |
 İran | 300.000 – 400.000 |
 Azerbaycan | 200.000 – 300.000 |
 Rusya | 2529 (2010)[1] |
| Diller | |
| Din | |
| İlgili etnik gruplar | |
| Diğer İran halkları | |
Azerbaycanda sadece Astara ilinde sünni talışlar yaşamaktadır. İranda sünni talış nüfusu Azerbaycana kıyasla daha fazladır.
Talışca bazı kelimeler ve anlamları:
| Türkçe | Talışça | Zazaca | Kurmanci (Kürt) |
|---|---|---|---|
| ben | az-mı | ez-mı | ez-mın |
| sen | tı | tı-to | tu-te |
| o | əv-əva | ya-o=yi-yê | ev-vi-vê |
| biz | əmə | ma | em-me |
| siz | şımə | şıma | hun-we |
| onlar | əvon | ê | ev-evan |
| sevmek | piə | hes kerden | hez kırın |
| yumurta | moğne-üyə | hak | hêk |
| ekmek | nün | nan | nan |
| ev | kə | çê-keye-ban | mal, ban |
| zemin | zəmin | erd | zemin-erd |
Talışların büyük ataları irani bir kabile olan Kadusiler olarak kabul edilir. Bu varsayımda bulunmanın tek nedeni, Talışların şimdi Kadusi kabilesinin yaşadığı bölgenin bir bölümünde yaşıyor olmalarıdır.[10][11][12]
Tarih
Eski zamanlarda, Kadusiler burada yaşıyordu (antik Yunanca Καδούσιοι, Kadoúsioi, Lat. Cadusii) - komşularıyla sürekli savaş içinde olan güçlü bir İskit[10] kabilesi kadusiler, Hazar Denizi'nin batı tarafında, Aras'ın güneyinde, Medianın eyaleti Atropatena'da (modern İran Azerbaycanı ve Gilan bölgesinde) yaşadı.savaşcı bir kabile olup kısa bir kılıç veya mızrak kullanırken; Heredota göre onlar mükemmel dart atıcılarıydılar dağlık yerlerde atlılar yerine savaşırlardı.
Kültür
Safevilerin Taliş'teki Şii dini propagandası kampanyası, bölgenin dağlık ve uzak konumu nedeniyle yarım kaldı. Bu nedenle İran ve Azerbaycan Cumhuriyeti'ndeki Talişlerin önemli bir kısmı Sünni İslam'a mensuptur. Taliş'in İran kısmındaki Talışların çoğunluğu Sünni ve Nakşibendi tarikatına mensuptur. Öte yandan, yaklaşık yirmi dört dağ köyü hariç, Taliş'in Azerbaycan kısmındaki Talışlıların çoğunluğu Şii'dir.[13]
Hem İran hem de Azerbaycan'daki Talişlerin kendine özgü bir İran kimliğine sahip olmalarına rağmen Azerbaycan'daki önemi oldukça büyüktür. Azerbaycan'daki kimlikleri İranlılar ile Türkler arasındaki çatışma üzerine kuruludur.[14]
Azerbaycan adına sürekli olarak sadakatsiz muameleye maruz kalmaları sonucunda güçlü bir öz kimlik duygusu geliştirdiler.Azerbaycan'da Talişlilerin İran kimliğinin gelişmesinin ana itici güçlerinden biri, Sovyet döneminden sonra ülkede Pan-Türkist ideolojinin yükselişiydi. Azerbaycan'da Talışi kimliği son birkaç on yılda önemli ölçüde arttı. Talış-Muğan Özerk Cumhuriyeti kaldırıldıktan sonra bile Azerbaycan'daki ve Rusya diasporasındaki Talışlılar bağımsız bir Talış devletinin kurulabileceği ihtimaline sıkı sıkıya inanıyorlar.[14][15]