Tiran, Arnavutluk
Tiran (Arnavutça: Tirana veya Tiranë, Geg: Tirona, Osmanlıca: Terane, İtalyanca: Tirana), Arnavutluk'un başkenti ve en büyük şehridir. Şehrin nüfusu 2015 yılı itibarı ile nüfusu 800.986'dır.[2]
| Tiran Tirana | |
|---|---|
Şehir | |
Tiran Belediyesi Bashkia e Tiranës | |
        | |
 Bayrak  Arma | |
  Tiran Tiran'ın Arnavutluk'taki konumu | |
| Ülke |  Arnavutluk |
| İl | Tiran |
| İlçe | Tiran |
| İdare | |
| • Belediye Başkanı | Erion Veliaj[1] (PS) |
| Yüzölçümü | |
| • Şehir | 1110.03 km² |
| Rakım | 110 m |
| Nüfus (2008) | |
| • Şehir | 800,986 |
| • Yoğunluk | oto/km² |
| • Kent | 610,070 |
| Zaman dilimi | UTC+01.00 (OAS) |
| • Yaz (YSU) | UTC+02.00 (OAYS) |
| Alan kodu | 04 |
Resmî site http://www.tirana.gov.al | |
Şehrin adı Eski Yunancada "mutlak güç sahibi yönetici" anlamına gelir. Tiran, Dalmaçya Denizi'ne kıyısı olmamasına rağmen, Arnavutluk'un sahil kesimine ulaşmak için en uygun geçiş noktasıdır. Şehir kamu kurumları ve özel üniversitelere ev sahipliği yapmakta ve ülkenin siyasi, ekonomik ve kültürel yaşam merkezidir.
Tarihçe
Tiran, 1614 yılında İşkodra Valisi Berkinzâde Süleyman Paşa tarafından kuruldu. Şehre ilk olarak Eski Cami ve külliyeler kuruldu. Türk egemenliği sırasında İşkodra Vilayeti'nin Dıraç Sancağı'nda bir kaza merkezi olan Tiran, XVII. yüzyıla kadar küçük bir köy olarak kaldı. 1700'lü yıllarda şehir gelişerek önemli bir ticaret merkezi haline geldi. Balkan Savaşları sırasında 1912 yılında Osmanlıların elinden çıktı. 1919 yılında da bağımsız Arnavutluk'un başkenti ilan edildi.[3]
Coğrafya
Tiran (41.33°K, 19.82°D), Tiran ilinin Tiran ilçesinde Ishëm Nehri'nin kıyısında denizin 32 kilometre uzağında yer almaktadır. Tiran'ın ortalama yüksekliği deniz seviyesinden 110 metre olup en yüksek noktası 1.828 metrelik Mali me Gropa'dır. Şehir doğuda Dajti Dağı ve kuzey-batısında uzaktan Adriyatik Denizi manzarasına sahip açık alan ile birlikte tepelerle çevrilidir. Tiran Nehri şehrin içinden geçmekte olup Lane Nehri ile kesişmektedir.
Şehirde dört adet yapay göl olup bunlar Tiran Yapay Gölü (Büyük Park'ın içindedir), Paskuqani Gölü, Farka Gölü ve Tufina Gölü'dür.
Tiran, Napoli, Madrid, İstanbul ve New York ile aynı enlem ve Budapeşte ve Kraków aynı meridyen üzerindedir.
İklim
Tiran nemli subtropikal iklime sahip olup (Köppen iklim sınıflandırması CFA) yazın sıcak ve orta derecede kuru, kışlar ise serin ve yağışlıdır.
 Tiran iklimi  | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aylar | Oca | Şub | Mar | Nis | May | Haz | Tem | Ağu | Eyl | Eki | Kas | Ara | Yıl |
| En yüksek sıcaklık (°C) | 23 | 24 | 26 | 29 | 37 | 42 | 44 | 45 | 39 | 31 | 25 | 23 | 45 |
| Ortalama en yüksek sıcaklık (°C) | 10,4 | 11,2 | 15,7 | 19,0 | 25,2 | 30,1 | 33,5 | 33,8 | 27,6 | 22,1 | 16,3 | 12,9 | 21,5 |
| Ortalama en düşük sıcaklık (°C) | 3,6 | 4,2 | 5,9 | 10,3 | 16,2 | 21,2 | 23,7 | 23,4 | 19,1 | 9,7 | 6,8 | 4,7 | 12,4 |
| En düşük sıcaklık (°C) | −12 | −10 | −4 | −1 | 6 | 10 | 15 | 14 | 5 | 0 | −3 | −7 | −12 |
| Ortalama yağış (mm) | 145 | 152 | 128 | 117 | 92 | 76 | 22 | 22 | 80 | 105 | 211 | 173 | 110,2 |
| Kaynak: METEOALB Hava durumu istasyonu 06-05-2010 | |||||||||||||
Yönetim ve siyaset
Tiran idari olarak 24 idari bölüme (njësi administrative) ayrılmaktadır. Bu alt belediyelerinin her birinin kendi belediye başkanı ve meclisi bulunmaktadır.[4]
Tiran'ın mevcut belediye başkanı Arnavutluk Sosyalist Partisi'nden Erion Veliaj'dır.
Ekonomi
Tiran Arnavutluk'un en büyük endüstri ve finans merkezidir. 1920'lerden itibaren hızlı bir büyüme yaşamış ve tarım ürünleri ve makineleri, tekstil, ilaç, metal ürünleri ve hizmetler gibi birçok sanayi kolları kurulmuştur.
Tiran, çarşının kurulduğu ve esnafı tarafından ipek ve pamuklu kumaşlar, deri, seramik ve demir, gümüş ve altın eserler imal edildiği 16. yüzyılda gelişmeye başladı. 1901 yılında şehirde 140.000 zeytin ağacı, 400 yağ fabrikası ve 700 dükkân bulunmaktaydı. Şehirde 85 metrelik TID Kulesi inşa halindedir. Tiran'da City Park, QTU, Casa Italia ve Tirana East Gate gibi alışveriş merkezleri bulunmaktadır.
Demografi
Tiran'ın tarihi nüfusu:[5][6][7]
| Yıl | 1703 | 1820 | 1923 | 1937 | 1955 | 1985 | 2001 | 2011 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Nüfus | 4 000 | 12 000 | 10 845 | 35 000 | 108 200 | 200 000 | 597 899 | 763 634 |
Mimarlık
1967 yılında Tiran'daki camilerin çoğu yıkıldı. Sadece Edhem Bey Camii, Tabak Camii ve Kokonozi Camii az çok sağ kalabildi. Osmanlı döneminden tarihî Kaplan Paşa Türbesi ve Şeyh Düri Tekkesi bulunmaktadır.
Ocak 2015'ten itibaren Namazgâh Câmiî, Türkiye Cumhuriyeti Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından inşa edilmektedir. Camii'nin yapılması 1912 yılından itibaren planlandı ama 1992 yılına kadar gerçeklestirilemedi.
Eğitim
Tiran Üniversitesi 1957 yılında kurulmuştur. 1991 yılında üniversitenin teknik fakültesi ayrı bir yüksekokul haline geldi. Üniversitede 14.000 öğrenci bulunmaktadır.
Spor
Tiran, Arnavutluk'ta sporun merkezdir. Tiran'ın en önemli spor kulüpleri KF Tirana, Partizani ve Dinamo'dur. Futbolda, Nisan 2012 itibarıyla Tiran merkezli takımlar Arnavutluk Futbol Federasyonu tarafından düzenlenen 72 şampiyonadan 57'sini kazanmıştır.
Tiran'da iki adet büyük stad olup 22,500 seyirci kapasiteli Air Albania Stadyumu ve yaklaşık 9,500 seyirci kapasiteli Selman Stërmasi Stadyumu'dır. Belediyeden ve hükûmetten gelen yatırımlar nedeniyle Tiran'nın spor altyapısı hızlı gelişmektedir. 2007 yılında Tiran Belediyesi, Tiran'ın çoğu mahallesine 80 adet spor bahçesı inşa etti.
Ulaşım
Tiran Uluslararası Havalimanı ülkenin tek uluslararası havalimanı olup şehrin 11 kilometre dışında bulunmaktadır. Tiran'ın denize kıyısı bulunmadığı için limanı yoktur ancak hemen yanındaki kıyı Dıraç'ta liman bulunmaktadır.
Tiran'da yerel ulaşım otobüs ve taksi ile yapılmaktadır. Şehirde tramvay hattı inşa edilmesi planlanmaktadır. Ayrıca teleferik hattı ile Dajti Millî Parkı'na ulaşılabilmektedir.
Kardeş şehirler
Tiran aşağıdaki şehirlerle kardeş şehirdir:[8]
Ayrıca bakınız
Kaynakça
Dış bağlantılar
- "Tiran Belediyesi resmî sitesi". 14 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- "Tirana at In Your Pocket Guide". 31 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- "360° views of Tirana". 17 Ekim 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- "Official Map of Tirana" (PDF). 16 Şubat 2008 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- "Tirana Guide" (İngilizce). 1 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- "Tirana Arrival Guide". 28 Nisan 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi.