Macau
- Mayda impormasyon hini nga artikulo nga aada han Iningles nga bersyon nga angay ighubad ha Winaray
An Macau, nga puyde liwat igsurat nga Macao ngan an opisyal nga ngaran Pinaurog nga Rehiyon Pagdumarahan han Macau han Kanan Katawhan Republika han Tsina (alternatibo nga pagngaran ha Winaray Rehiyon nga Administratibo Espesyal han Macau), usá nga autónomo nga teritoryo ha katundan nga dapit han estero han Salog Perlas ha Sinirangan nga Asya. Ginsasapitán an Macau han syudad han Zhuhai ha Mainland nga Tsina ha amihan ngan han Mumbon han Salog Perlas ha sidlangan nga salatan. Nahamutang an Hong Kong hin mga 64 kilometr0s (40 mi) ha sidlangan tabok han Mumbon.[5] Upod hin kamolupyohan hin 650,900[3] nga naukoy hin langyab nga 30.5 km2 (11.8 sq mi), amo ini an rehiyon nga pinakadako hin densidad hin kamolupyohan ha kalibotan. Usá ini nga kasanhi nga Portuges nga kolonya nga gin-ulî ha Tsina nga pagsoberano han 20 Disyembre 1999.
Pinaurog nga Rehiyon Pagdumarahan han Macau han Kanan Katawhan Republika han Tsina 中華人民共和國澳門特別行政區 Jūng'wàh Yàhnmàhn Guhng'wòhgwok Oumún Dahkbiht Hàhngjingkēui (Kinantones) Região Administrativa Especial de Macau da República Popular da China (Pinortuges) | |
|---|---|
 Flag  Tigaman | |
Awit:
| |
Bukad han syudad
| |
 Kahamutang han Macau ha sakob han Tsina | |
| Status | Pinaurog nga rehiyon pagdumarahan |
| Opisyal nga mga pinulungan | |
| Mga opisyal nga pagsurat |
|
| Ethniko nga mga grupo (2014) |
|
| (Mga) Tawag hin tawo | Macanes |
| Kagamhanan | Gindevolve nga parlamentaryo nga multi-partido nga sistema sulod hin sosyalista nga republika |
• Hepe nga Ehekutibo | Ho Iat Seng |
• Pagdumara ngan Katadungan nga Maghirilom | Sonia Chan |
• Ekonomiya ngan Panalapi nga Maghirilom | Lionel Leong |
• Seguridad nga Maghirilom | Wong Sio Chak |
• Mangulo han Katitirok | Ho Iat Seng |
• Mangulo han Hukmanan | Sam Hou Fai |
| Nasodnon nga pagrepresenta | |
• Nasodnon nga Kongreso han Katawhan | 12 nga delegado (hin 2,924)[2] |
| Magbabalaod | Pamalaod nga Katitirok |
| Autonomiya ha sakob han Kanan Katawhan Republika han Tsina | |
• Portugues nga panimungto | 1557 |
• Sino-Portugues nga Tratado han Peking | 1 Disyembre 1887 |
• Pagbalhin hin pagsoberano tikang han Portugal | 20 Disyembre 1999 |
| Langyab | |
• Total | 115.3 km2 (44.5 sq mi) |
• Katubigan (%) | 73.7 |
| Kamolupyohan | |
• 2016 nga census | 650,900[3] |
• Densidad | 21,411/km2 (55,454.2/sq mi) (syahan) |
| GDP (PPP) | 2013 nga banabana |
• Bug-os | $80.765 ka bilyon (ika-85) |
• Per capita | $142,599 (syahan) |
| GDP (nominal) | 2013 nga banabana |
• Bug-os | $51.753 ka bilyon (ika-81) |
• Per capita | $91,376 (ika-4) |
| HDI (2017) | ▲ 0.905c hataas hin duro |
| Salapi | Macanes nga pataca (MOP) |
| Zona hin oras | UTC+8 (Macau Standard Time) |
| Format hin pitsa | dd-mm-yyyy yyyy年mm月dd日 |
| Dapit hin pagmanehar | walá |
| Kodigo hin pagtawag | +853 |
| ISO 3166 nga kodigo | MO |
| Internet TLD |
|
Websayt gov.mo | |
| |
| Macau | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.svg) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Tsino nga ngaran | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Minat-an nga Tsinino | 澳門 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Yinano nga Tsinino | 澳门 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Literal nga kahulogan | Lawigan nga ganghaan | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Pinaurog nga Rehiyon Pagdumarahan han Macao | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Minat-an nga Tsinino | 澳門特別行政區 (澳門特區) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Yinano nga Tsinino | 澳门特别行政区 (澳门特区) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Pinortuges nga ngaran | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Pinortuges | Região Administrativa Especial de Macau (para han "Pinaurog nga Rehiyon Pagdumarahan han Macau") ginluwás [ʁɨʒiˈɐ̃w̃ ɐdminiʃtɾɐˈtivɐ (ɨ)ʃpɨsiˈaɫ dɨ mɐˈkaw] | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Gindumara an Macau han Imperyo Portuges ngan han mga sumurunod nga estado hiní tikang han butnga-nga-ika-16 nga gatostuig tubtub han urhe nga bahin ha 1999, nga diin iní an kataposán nga nagpabilin nga kolonya Europea ha Asya.[6][7] Mga Portuges nga negosyante, syahan anay nanimungto ha Macau han dekada han mga 1550. Han 1557, an Macau ginpaplit-an ngadto han Portugal tikang han Ming nga Tsina komo usá nga duruungan hin negosyo. Gindumara han Portuges nga Imperyo an syudad ha ilarom hin Tsino nga kagamhanan ngan soberaniya tubtub 1887, nga diin an Macau nagin kolonya pinaagi hin ginkasabotan han duha nga nasod. An pagsoberano han Macau iginbalik ha Tsina han 20 Disyembre 1999. An Dugtong nga Deklarasyon han Kuestyon han Macau ngan Batakan Balaod han Macau nasiring nga an Macau igpapadalagan hin hataas nga katubtuban hin autonomiya kutub mga 2049, kalim'an ka tuig katapos han pagbalhin.[8]
Ha ilarom han polisiya nga "usá nga násod, duhá nga sistema", an Namumutnga nga Gobyerno han Katawhan han Kanan Katawhan Republika han Tsina amo iton responsable para han depensa militar ngan mga panlangyaw nga butang samtang an Macau magmamantener han iya kalugaringon nga sistema hin pamalaod, puwersa hin seguradad nga publiko, sistema hin salapî, polisiya hin customs ngan polisiya hin pag-inmigrar. Natambong an Macau hin mga internasyonal nga mga organisasyon ngan mga panhinabo nga diri nakinahanglan hin mga api nga magkamay-ada hin nasodnon nga soberaniya.[8][9]
It Macau usá nga syudad nga resort ha Salatan nga Tsina, nga kilalado tungod han mga casino nga mga luxury nga hotel hiní. An halin hini tikang hin panhuygo amo an gidako-i ha kalibotan tikang han 2006,[10] nga diin an ekonomiya nadepende hin dako ha panhuygo ngan ha turismo. Sumala han The World Factbook, an Macau amo an mayda ikaupat nga gihataasi hin life expectancy ha kalibutan.[11] Dugang pa, mayda ini hataas nga Human Development Index, nga ginranggo hin ika-18 ha kalibutan hadton 2014[update]
.[12] An Macau upod han mga girikohi nga rehiyon han kalibutan ngan an GDP per capita by purchasing power parity hiní haruhataas kaysa hin kanan bisan ano nga lain nga nasod ha kalibotan, sumala han World Bank.[13]
Kilalado iní nga amo an nangunguna nga kapital o pamunuan hin panhuygo (o pag-uyag hin panswerte) han kalibotan, nga dako hin paglabaw han iba nga mga syudad/sentro hin panhuygo.[14][15][16]
Etimolohiya
An yanâ nga ngaran nga Tsino (Tsinino: 澳門; pinyin: Àomén; Kinantones Yale: Oumún) nangangahulogan nga "Lawigan nga Ganghaan". An Macau kilalado gihapon ha Tsinino nga Haojing (濠鏡, nga an literal nga kahulogan "Sisi nga Salamin") o kundi man Jinghai (鏡海, nga an literal nga kahulogan "Salamín nga Dagat").[17] An ngaran nga Macau ginhunahuna nga tikang han A-Ma nga Templo (Tsinino: 媽閣廟; pinyin: Māgé Miào; Kinantones Yale: Māgok Miuh), usá nga templo nga gintukod han 1448 nga ginhálad kan Mazu, an dyosa hin mga marinero ngan manaragat.[18] Hin pagkapresiso, an ngaran nga Macau nahanunungod han Tsinino nga ngaran "媽港" (pinyin: Magang), nga buot sidngon "Duruungan ni Mazu", ngan ini nahanungod han mga katubigan nga sapit han Ama nga Templo.[19]
Kaagi
An kaagi ngan kasaysayan han Macau mabilbilngan han panahon han Dinastiya Qin (221–206 BC), nga diín an rehiyon nga yanâ tinatátag nga Macau nahiilarom han yakan-balaod han Kondado han Panyu County, Prefektura han Nanhai (an moderno nga Guangdong).[17] An syahan nga nahitalaan nga mga mangurukoy nga Tsino han hiní nga lugar in mga tawo nga namimiling hin darangpanan tikang han mga nanunulong nga mga Mongol han panahon han Salatan nga Song.[20] Ha ilarom han Dinastiya Ming (1368–1644), mga parapangisda o parapanagat binmalhin ha Macau tikang ha Guangdong ngan Fujian. An mga tuminongnong nga tawo han Macau an mga Tanka nga mga katawhan nga nangungukoy hin barko.
Waray magdukag an Macau nga usá nga dako nga panimungto tubtub han pag-ulpot han mga Portuges han ika-16 nga gatostuig.[21] Han 1513, hi Jorge Álvares amo an nagin syahan nga Portuges nga dumuung ha Tsina. Han 1535, in mga Portuges nga negosyante nakakuhà han katungod nga makaduung han ira mga barko ha duruungan han Macau ngan magbuhat hin mga buruhaton pankomersyo, kundi diri an katungod nga magpabilin ha tuna.[22] Han mga 1552–1553, nakakuha hira hin temporaryo nga pagtugot nga tumukod hin mga bodega-bodegahay ha baybayon, basi makapagpamara hin mga baraligyaon nga nahulsan hin tubig han dagat;[23] waray la mag-iha nga nangagtukod hira hin mga balay nga bato palibot han lugar nga yanâ tinatawag nga Nam Van.
Portuges nga Macau
Han 1557, an mga Portuges nagtúkod hin permanente nga panimungto ha Macau, nga diin nagbáyad hirá hin tinuig nga bayad-hin-pagplite hin 500 ka tael (18.9 nga kilogramo / 41.6 nga mga libra) hin salapî.[23] An Portuges nagpadayon pagbayad hin tinuig nga bayad tubtub han 1863 basi hirá magpabilin ha Macau.[24]
Han 1564, an Portugal nanguna han komersyo han katundan ngan han India, Hapon, ngan Tsina. Han 1631 ginlimitar han Tsino an Portuges nga komersyo ha Tsina ha duruungan han Macau.[25]
Didâ han ika-17 nga gatostuig, mga 5,000 nga uripon nangungukoy ha Macau, ha dugang hin mga 2,000 nga Portuges ngan 20,000 nga Tsino.[26][27][28]
Han nagtitikadamo na nga an mga Portuges nga naninimungto ha Macau basi magbuhat hin komersyo, naghimo hira hin mga demanda hin paglugaríng-nga-pagdumara; kundi waray iní maabtan kutub han dekada han mga 1840.[29] han 1576, gintukod ni Papa Gregorio XIII an Katoliko Romano nga Diosesis han Macau.[30] Han 1583, gintugutan an Portuges ha Macau nga maghimo hin Senado nga mag-aatupag hin mga dirudilain nga mga asunto mahitungod han ira mga sosyal nga ekonomiko nga buruhato ha ilarom hin istrikto nga pagdumara han Tsino nga kagamhanan,[31] kundi waray pagbalhin hin pagsoberano.[20]
Pinanbasaran
| An Wikimedia Commons mayda media nga nahahanungod han: Macau |