ყირგიზეთი
ყირგიზეთი (ოფიციალურო ყირგიზეთიშ რესპუბლიკა, (ყირგ. - Кыргызстан, (qyrgyz'stan))[1]) — ევრაზიაშ ცენტრის მადვალუ სახენწჷფო, ედომუშამო ორხველჷ აზიას. იდვალუაფუ ტიან-შანიშ ბჟადალი დო ცენტრალური ნორთეფიშ დო პამირიშ ოორუე ნორთეფს შქას. სახენწჷფოშ პრეზიდენტი — სადირ ჟაპაროვი (ს/მ).
ყირგიზეთიშ რესპუბლიკა Кыргыз Республикасы Кыргызская Республика ყირგიზეთი | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|
ჰიმნი: ყირგიზეთიშ რესპუბლიკაშ ერუანული ჰიმნი (ყირგ. - კირგიზ რესპუბლიკასნ მამლექეტიკ გიმნი) National_Anthem_of_Kyrgyzstan.ogg | ||||||
ნანანოღა | ბიშკეკი / | |||||
უკაბეტაში ნოღა | ბიშკეკი, ოში, ჯალალ-აბადი, კარაკოლი | |||||
ოფიციალური ნინა(ეფი) | ყირგიზული, რუსული | |||||
რელიგია | ისლამი | |||||
თარობა | რესპუბლიკა | |||||
- | პრეზიდენტი | სადირ ჟაპაროვი (ს/მ) | ||||
- | პრ.-მინისტრი | სადირ ჟაპაროვი | ||||
ფართობი | ||||||
- | გვალო | 199,900 კმ2 (86-ა) | ||||
- | წყარი (%) | 3.6 | ||||
მახორობა | ||||||
- | 2005 ფასებათ | 5,264,000 (111-ა) | ||||
- | census | 4,896,100 | ||||
- | მეჭედალა | 6 ად ად/კმ2 (176-ა) | ||||
ედპ (ჸუპ) | 2005 ფასებათ | |||||
- | გვალო | $10.764 მილიარდი (134-ა) | ||||
- | ართ მახორუშე | $2,150 (140-ა) | ||||
აგი (2007) | 0.696 (ოშქაშე) (116-ა) | |||||
ვალუტა | ყირგიზული სომი (KGS ) | |||||
ბორჯიშ ორტყაფუ | (UTC +6სთ.) | |||||
ქიანაშ კოდი | KGZ | |||||
Internet TLD | .kg | |||||
ოტელეფონე კოდი | +996 |
ჯოხოდვალა
- ოფიციალური: ყირგიზეთიშ რესპუბლიკა.
- ერუანული: Кыргызстан; Kyrgyz Respublikasy.
გეოგრაფია
ქიანა ცენტრალურ აზიას. მახურგე ქიანეფიე - ჩინეთი, ტაჯიკეთი, უზბეკეთი დო ყაზახეთი. ფართობი - 198.500 კვ.კმ. ორთა - ქიანაშ ტერიტორიაშ 90% ზუღაშ დონეშე 1500 მეტრაშ სიმაღალას იდვალუაფუ. უდიდაში ტობა - ისიკ-ყული. ქიანაშ უდიდაში კონკა რე გომორძგუაშ პიკი - 7439 მ.
სახენწჷფო
- სახენწჷფო სისტემა - რესპუბლიკა.
- სახენწჷფოშ მადუდე - პრეზიდენტი. 2005 წანაშე ყურმანბეკ ბაკიევი.
- კანონდუმადვალუ ორგანო - ჟირპალატიამი პარლამენტი (ჟოგორკუ კენეში - 70 მაკათური, კანონდუმადვალუ ასამბლეა - 35 მაკათური).
ტერიტორიული მონწყუალა
ყირგიზეთი ადმინისტრაციულო ირთუ 7 აკანო (oblasty) დო 2 ნოღათ (shaar), თენეფიე:
- ნოღა ბიშკეკი
- ნოღა ოში
- ბატკენიშ აკანი
- ოშიშ აკანი
- ჩუიშ აკანი (ცენტრი - ბიშკეკი)
- ჯალალაბადიშ აკანი
- ნარინიშ აკანი
- ტალასიშ აკანი
- ისიკ-ყულიშ აკანი (ცენტრი - კარაკოლი)
ადმინისტრაციული დორთუალა
ადმინისტრაციულ-ტერიტორიულ ართულეფო იკოროცხუ ნოღეფი, რაიონეფი, თაშჷნეშე айылные аймаки (აილნიე აიმაკი) (ტერიტორიული გუმნაქიმჷნა, ნამუთ აკმოდირთუ ართი ვარდა მუსხირენ ოფუტეშე)[2]. ყირგიზეთიშ აკოდგინალუაშა მიშმურს:
- 498 მუნიციპალური გუმნაქიმჷნა, თაურჷშე:
- 2 ონოღე აკანი,
- 7 ობლასტი,
- 40 მუნიციპალური რაიონი,
- 28 ონოღე,
- 423 ოფუტე აკანი (айыл өкмөтү).
№ | შილა | აკანი | ადმინისტრაციული ცენტრი | ფართობი, კმ2 | მახორობა, ადმ. |
---|---|---|---|---|---|
1 | ჩუიშ აკანი | ნ. ბიშკეკი | 20 200 | 814 900 | |
2 | ისიკ-ყულიშ აკანი | ნ. კარაკოლი | 43 100 | 444 500 | |
3 | ტალასიშ აკანი | ნ. ტალასი | 11 400 | 231 800 | |
4 | ნარინიშ აკანი | ნ. ნარინი | 45 200 | 262 100 | |
5 | ჯალალ-აბადიშ აკანი | ნ. ჯალალ-აბადი | 33 700 | 1 036 700 | |
6 | ოშიშ აკანი | ნ. ოში | 29 200 | 1 130 900 | |
7 | ბატკენიშ აკანი | ნ. ბატკენი | 16 995 | 441 100 |
დემოგრაფია
ეკონომიკა
მიუკუჯინალო დონორეფიშ, მაართა რანწკის ოერეფშქაშე სავალუტო ფონდიშ, დიდი მოხვარაში, ზოხორინალაშ უკული ყირგიზეთი ეკონომიკურ სიძნელეეფს გინმიცადენს. თარი ორთაშური რესურსეფი - ჰიდროენერგია, ორქო დო დიხაშ იშვიათი ლითონეფბიშ შანულამი ოზირეეფი, ქუანოშქერიშ, ნავთობიშ დო ორთაშური აირიშ ექსპლუატაცია კინე მუშ მოხვარებაშო; ვარჩხილიშწყარი, ბისმუტი, ტყვია, თუთია. საექსპორტო პროდუქცია - ოჭკომალი პროდუქტეფი, მანქანაეკოგაფაშ პროდუქცია, შალი, ლითონეფი. ერუანული ვალუტა - სომი (KGS);
უახალაში ისტორია
იანაშ ტერიტორია 1855 წანაშე რუსეთიშ იმპერიაშ აკოდგინალუას რდჷ. 1924 წანაშ აკიქიმინჷ ყარა-ყირგიზეთიშ ავტონომიური აკანქ, 1926 წანას - ყირგიზეთიშ ასსრ. 1936 წანას - აკიქიმინჷ ყირგიზეთიშ სსრ. ზოხორინალ გიმაცხადჷ 1991 წანას. 2005 წანაშ მელახის, საპარლამენტო გიშაგორუეფიშ უკული გოვითარაფილ დრამატულ მოლინეფქ გათუ ასკარ აკაევიშ 15 წანამი მართუობა.
სახენწჷფო დღახუეფი
წყუ[3]:
თარიღი | ჯოხოდვალა მარგალურო | ჯოხოდვალა ყირგიზულო | ხვილაფეფი |
---|---|---|---|
1 ღურთუთა | ახალი წანა | Жаңы жыл | ~ |
7 ღურთუთა | ქირსე | Иса пайгамбардын туулган күнү | რუსეთიშ მართლმადიდებლური ოხვამეშ კალენდარიშ მეჯინათ |
23 ფურთუთა | ნანადიხაშ მათხილეშ დღა | Ата-Журтту коргоочунун күнү | ~ |
8 მელახი | ოსურეფიშ ოერეფშქაშე დღა | Эл аралык аялдар күнү | ~ |
21 მელახი | ნოორუზი | Нооруз | აფუნიშ ბუნიობაშ დღა |
1 მესი | მაართამაისობა | 1-май күнү | ~ |
5 მესი | კონსტიტუციაშ დღა | Конституция күнү | ~ |
9 მესი | გომორძგუაშ დღა | Жеңиш күнү | ~ |
31 მარაშინათუთა | ზოხორინალაშ დღა | Эгемендүүлүк күнү | ~ |
7 ნოემბერი | დიდი ოქტომბერიშ სოციალისტური რევოლუციაშ დღა | Улуу Октябрь Социалисттик революциясынын күнү |
კულტურა
- არქიტექტურა: მანასიშ მავზოლეუმი (XIV ო,), ჯიხა „ბურანა“ (XI ო.), მავზოლეუმი უზგენეს (XII ო.), შაჰ-ფაზილიშ მავზოლეუმი (XII ო).
- ტურიზმი: ყირგიზეთიშ უთარაში ღირსოშინე რე ისიკ-ყულიშ ტობა, ნამუშ ელმოლს ტურისტული ბაზეფი დო მასვანჯაფალი ჸუდეეფიე დვალირი.