門諾低地德語

門諾低地德語(Plautdietsch),原本是東低地德語低普魯士各的一支,曾受到荷蘭語之影響,出現在第16世紀和17世紀普魯士维斯瓦河地區 (今日屬波蘭領土)。門諾低地德語現今主要分布於加拿大美國墨西哥巴西玻利維亞巴拉圭洪都拉斯伯利茲阿根廷; 使用者超過三十萬人。

門諾低地德語
Plautdietsch
母语国家和地区阿根廷伯利茲玻利維亞巴西加拿大德國墨西哥巴拉圭俄羅斯美國烏克蘭
母语使用人数
260,710 – 318,500[1]
語系
語言代碼
ISO 639-2gem
ISO 639-3pdt

門諾派原本是一個宗教團體, 為了逃避迫害,十六世紀之中逃離荷蘭比利時等地, 最終安置在外地領域. 東低地德語方言還是被列為低普魯士語。所有的門諾教徒都能追踪其根源到德國北部或低地國家

十八世紀後期, 俄羅斯帝國邀請許多從德國普魯士王國移民,因此不少門諾派教徒就離開本地而到烏克蘭黑海及其他東歐國家創建了新殖民區。許多門諾派教徒也移居到北美—特別是加拿大美國 — 及拉丁美洲 — 尤其是巴西南部,巴拉圭墨西哥— 其中大部分生活在農村.

今天門諾低地德語的使用者在巴拉圭、墨西哥、烏克蘭、德國、加拿大(主要在马尼托巴萨斯喀彻温)、巴西、伯利兹及美國。在烏克蘭有兩種主要方言,New Colony及Old Colony Mennonites。近期在美國及加拿大的年輕人只會說英語。舉例马特·格勒宁阿森一族原作者)的父亲Homer Groening(即Homer Simpson之原型)年幼時在薩斯喀徹溫學過門諾低地德語,但是他本人却從未學過此語言。

身份

這是對門諾低地德語是一種語言還是方言的爭語。有人認為它只是低地德語的方言。爭議點如下:

  1. 只是說話語言,不是書寫語言
  2. 與其他低地德語相當類似
  3. 高地德語說話者經解釋後可明白句子
  4. 語法與德語相似

支持它為一種語言如下:

  1. 有很多發展及聲調在其他德語方言找不到
  2. 它在多個國家使用包括了非德語國家
  3. 它借代多其他語言的詞語,有些是不能從其他方言中明白
  4. 有很多慣用語是獨特並與德語不同。部份德語表達未必使門諾低地德語說話人士明白
  5. 2003年發行聖經的門諾低地德語譯本已證明為書寫語言。

品種

這種語言只是說話語言甚少出現文字,因此出現一些差異。兩種主要差異在19世紀初大在兩個新俄羅斯(今烏克蘭)門諾社群中出現,一種是Chortitza(舊殖民)及Molotschna(新殖民)。兩種主要的差異如下:

舊殖民地方言Molotschna方言解釋
名詞或其他-en作完結räden,räde說話
oa雙元音Froag [freaɣ]Froag [froaɣ]問題
u/y聲Hus/Hüs [hys]Hus [hus]房屋
s/ts聲Zol (Ssol) [sol]Zol (Tsol) [tsol]數字

另外亦有其他差異:國際音標正確的c發音是jenau/jeneiw,,但有些研究指出,是受到俄語及德語影響。

部份門諾低地德語人士會使用兩種方言。例如一個使用新殖民地和舊殖民地人士對話時,舊殖民地使用者將-n音脫離。

相關的語言比較

門諾低地德語受到低地德語影響,並沒有第二次子音推移影響,在日耳曼语族分開高地德語及低地德語方言。此語言與高地德語及低地德語差別為:

高地德語子音轉變

德語低地德語門諾低地德語荷蘭語英語中文解釋
高地德語 pf, f = 低地德語 pPfeifePiepPieppijppipe
ApfelAppelAupelappelapple蘋果
高地德語n z, s, ss, ß = 低地德語 tZungeTungTungtongtongue舌頭
waswatwautwatwhat什麼
essenetenätenetento eat
FußFootFootvoetfoot
高地德語 ch = 低地德語 kmachenmakenmoakenmakento make製造
高地德語 t = 低地德語 dtundoondoone(n)doento do去做
TeilDeelDeeldeelpart (用在"dole"、 "deal")部份
高地德語 b = 低地德語 w (v聲), fLebenLewenLäwe(n)levenlife生命
KorbKorfKorfkorfbasket
英語 th = 其他日耳曼語系 ddankendankendankendankento thank感謝

與荷蘭語、弗里西语及低地德語相似,門諾低地德語只會在th轉成d時才有元音變化。

各種日耳曼語系的語音轉移

母音德語低地德語門諾低地德語荷蘭語英語中文解釋
iWein [IPA vain]Wien [vin]Wien [vin]wijn [vεɪn]wine [wain]白酒
yneu [IPA nɔɪ]nü [ny]nienieuwnew新的
uHausHuusHus [Mol: hus, OCol: hys]huishouse房屋

以上顯示出荷蘭語、荷蘭語及英語有類似的語音轉變,門諾低地德語與古日耳曼語系的yi,當長音u仍在Molotschna方言找到。舊殖民中的改變到現在消失的y

獨特發展

Vowel sinking

High GermanPlautdietschDutchEnglish
/ɪ/ to /ɛ/Fisch, dünnFesch, dennvis, dunfish, thin
/ɛ/ to /a/helfen, rennenhalpen, ranenhelpen, rennento help, to run
/ʊ/ to /ɔ/1Luft, BrustLoft, Brostlucht, borstair (Latinate root; cf. Eng. "lift", "loft"), breast
/aː/ to /au/Mann, HandMaun, Hauntman, handman, hand
  1. 仍然存在,部份使用者使用較舊的發音。

Vowel rounding off

高地德語門諾低地德語荷蘭語英語中文解釋
grün, schönjreen, scheengroen, schoongreen, beautiful {compare archaic sheen}綠色、美麗
// to ei [ɛ]Heu, reinHei, reinhooi, reinhay, clean乾草、清潔
/œ/ to e, aGötterJettagodengods神(複數)

其他元音

Proto-Germanic高地德語門諾低地德語荷蘭語英語中文解釋
/a/ = /o/watraz, fadar, namônWasser, Vater, NameWota, Voda, Nomenwater, vader, naamwater, father, name水、父親、名字
/ai/ = ee [ɔɪ]saiwalô, ainaz, twaiSeele, eins, zweiSeel, eent, tweeziel, een, tweesoul, one, two靈魂、一、二
/æ/ /au/ = oo [ɔʊ]1rauðas, hattuzrot, Hutroot, Hootrood, hoedred, hat紅色、帽
  1. 轉為發音子音字母前,/æ/改發/au/

顎音化

所有有g及k的字詞(在德語會使用ch)跟著下一個前音 (e或i,不包括非中央元音) 轉變至j或c(書寫時會窯成kj或tj),如果有其他子音在母音及之音之間。有母音間位的g是會使顎音化成ɟ,以gj或dj書寫。當e或i低沉到a時,仍保留顎音化。德語是有ç音,門諾低地德語仍保留前元音低沉。

德語門諾低地德語荷蘭英語中文解釋
gesternjistrengisterenyesterday昨天
gebenjäwengevento give
KircheKjoakjkerkchurch教堂
BrückeBrigjbrugbridge
MilchMalkjmelkmilk牛奶
rechtrajchtrechtright

影響及借用

德語

多數再洗禮派人士在维斯瓦三角州定居(現為荷蘭及德國北部地區),另外來自德國及瑞士不同地區的逃難人士門諾低地德語德而發展。接近兩個世紀後在西普魯士,代替荷蘭語成為教堂及學校書寫語言以及借代很多詞彙,特別是宗教術語。以下字詞是顯示高地德語子音轉變,儘管只是轉變成門諾低地德語。

門諾低地德語高地德語低地德語荷蘭語英語中文解釋
hinjahinterachterachterbehind (after)之後
ZolZahlTaaltalnumber數量
jreessengrüßengreetengroetento greet祝賀
kjamfenkämpfenvechtento fight奮鬥

荷蘭語

在十六世紀早期在西班牙地區的低地国家受到Duke of Alva攻擊。導致門諾教徒及歸正宗離開原有國家。In the Low German language area they left their language traces in particular at the lower Vistula, around Danzig and Elbing and up the river towards Toruń.門諾人仍維持使用他們原有的語言。在但澤荷蘭語是教堂語言,不過在1800年左右消失。As a spoken language the Mennonites took up the Vistula Low German, the vocabulary of which they themselves had already influenced.書寫語言使用高地德語。這是维斯瓦低地德語Weichselplatt當他們移民到俄羅斯、加拿大及別處。[2]

以下詞語是來自荷蘭語

門諾低地德語荷蘭語德語中文解釋
zemorjes's morgensdes Morgens在早上
zeowes's avondsdes Abends在晚上
vondoagvandaagheute今天
tachentichtachtigachtzig八十

古普魯士語及巴爾幹語系

Mejal (由Margell借代),女孩

Kujel (由Kuigel借代),公豬

另外女性以「-sche」作結尾,例如女教師或教師的妻子是「Lierasche」。


俄語及烏克蘭語

當門諾教徒在此定居後,他們找到與過往不同的食物,他們根據當地的叫法稱作食物名稱。以下是來自俄羅斯語或烏克蘭語:

Bockelzhonn; 德語:Tomate、中文:蕃茄Arbus/Erbus/Rebus; 德語:Wassermelone、中文:水蜜瓜Schisnikj; 德語:Knoblauch、中文:蒜頭

英語

在二十世紀未期,梅諾人開始接觸科技。由於他們在1870年代移民到美國,所有新詞都是在英語借來,他們會將詞保留給門諾低地德語發音:

英語相應門諾低地德語詞語國際音際別詞中文
bicycleBeissikjelbɛsɪclFoaraut自行車
highwayHeiwähɛveHuachwajch公路
truckTrocktrɔk-貨車

另外亦有以下詞語來自英語:hood、fender、brakes、spark plugs (pluralized Ploggen)。

比較特別是的「jleichen」。它是改自英語的「to like」,但亦有借用德語的副詞gleich。

西班牙

門諾低地德語在西班牙語圈國家使用者借代很多西班牙語為日常用語,特別是商業及溝通(電話)詞彙。其中有兩個例子被門諾低地德語完全借代,是Burra (墨西哥西班牙語:burro、驢) 及Wratsch (墨西哥西班牙語:拖鞋)。兩詞在門諾低地德語為Burrasch、Wratschen。低地德語用的ÄselSchlorr在墨西哥非常少見。

拼法

以下內容亦有爭議,主要包括:

  1. 拼法可以讓該語言發音
  2. 盡可能貼近德語拼法

其中一個問題是哪些字母發音與德語無關。舉例:上顎音/c//ʝ/。在各種門諾低地德語方言音位有些不同。舊殖民地使用者利用舌頭中間靠著上顎。對於Molotschna使用者震動后頭靠著齒槽脊讀出<tj> 及<dj>。大多數門諾低地德語並不了解此情況,可能與其他語言混淆。[來源請求]

以下是比較不同作者的拼法系統。著名的門諾低地德語作者Arnold Dyck,使用Molotschna方言,。在他的人生中改變很多拼字系統D。他的拼法一直改變至今。以下圖表中,只有最後一個系統採納在Koop enn Bua系列中,以下包括Herman Rempel (Kjennn Jie noch Plautdietsch?)、Reuben Epp (Plautdietsche Schreftsteckja)、J. Thiessen (Mennonite Low German Dictionary)、J. J. Neufeld (Daut niehe Tastament)及Ed Zacharias (De Bibel). The latter two claim to write in the Old Colony dialect, as seen by the verb endings, while the other three use the Plautdietsch as spoken by the descenders of the Bergthal Colony,,舉例:通常舊殖民地分言會失去-n的結尾。

A. DyckH. RempelR. EppJ. ThiessenJ. J. NeufeldEd Zacharias解釋
verb endingssajesajesajesajesajensajen
c soundTjoatjKjoakjKjoakjTjoatjKjoakjKjoakj教堂
Dehnungs-hahmamahmahmamam他的
oa diphthongFroagFroagFroagFroagFruogFroag問題
ia/iə diphthongLea, learen, jeleatLea, learen, jeleatLea, learen, jeleatLea, learen, jeleatLea, learen, jeleatLia, lieren, jelieet教授、學習、已學習
u/üdududududu
consonant doublingrollen, jerollt, Goltrollen, jerollt, Goltrollen, jerollt, Goltrollen, jerollt, Goltrollen, jerollt, Golltrollen, jerolt, Goltto roll, rolled, gold
ua/ya diphthongWuat, BuakWuat, BüakWuat, BüakWuat, BüakWuut, BuukWuat, Buak字、書
[s/ts] soundZockaSsockaZockaZockaTsockaZocka

拼音

門諾低地德語有很多發音,只有少部份不會在其他語言找到。

子音

門地德語的子音
双唇音唇齒音齿龈音齒齦後音硬顎音软腭音喉音
鼻音mnɲ ³ŋ 4
塞音p bt dc ʝ1k gʔ ²
擦音f v 5s z 6ʃ ʒ 7ç j 8x ɣ 9h
閃音ɾ 10
近音ɹ 10
邊音l ɬ 11


元音

門諾低地德語元音, 有十三個簡單元音, 十個雙元音及一個三重元音

前元音中元音後元音
閉元音i y1u
次閉元音ɪʊ
半閉元音ə
半開元音ɛɔ
開元音æ2ɑ
  1. /y/ is rounded and is heard only in the Old Colony and Bergthal groups.
  2. /æ/ is an allophone of /a/ preceding an /l/ or a palatal consonant.
門諾低地德語的元音
符號例子
國際音標國際音標正字法中文翻譯
ɪbɪtbitt'他咬'
ibitBiet'片'
ybytbut'他蓋'
ɛʃɛpSchepp'船'
beːtbät'少量'
æpælPell'丸'
ə de'那個'
ɑbɑtBaul'球'
baːdBad'床'
ɔbɔlBoll'牛'
roːtRot'建議'
uruaRua'管'
ʊbʊkBuck'胃'
ɔɪbɔɪtBeet'甜菜'
ɔʊbɔʊtBoot'船'
iaviawia'他是'
viətwieet'價值'
eaveawäa'誰'
oaboaBoa'熊'
uavuawua'哪裡'
vuətWuat'字'
yabyaBua'農夫'
byəkBuak'書'
ɔɪabɔɪaBea'酒'

語法

低地德語語法與高地德語相似,句子及形態與高地德語相當接近。在日積月累下,低地德語失去很多屈折變化。在門諾低地德語仍有一些屈折變化,有兩種數詞、三種性別詞、兩種格詞、兩種時態詞、三種人稱詞、兩種語氣詞、兩種語態詞及兩種比較詞。


名詞

複數

範例

代詞

人稱代詞

指示代詞

動詞

門諾低地德語有六種時態詞。現在或及第一過去式是屈折變化,而第二及第三過去式及未來式會根據助動詞稍為作出改變。動詞亦有兩種語氣:分別是敘述及祈使語氣,有主動及被動句。人稱分為第一人稱、第二人稱及第三人稱。最後是複數詞。

弱動詞

主要的動詞變化如下:

-1st sing2d sing3d singplural
現在stemstem + ststem + tinfinitive*
過去stem + dstem + sdstem + dstem + den
祈使-stem-stem + t

要確定詞幹,拿去-en的結尾。

舉例來說,規則變化動詞為spälen (玩耍), lachen (笑), läwen (生活), odmen (to 呼吸) 及roaren (哭)

強動詞

在英語及荷蘭語,部份動詞在過去式及過去分詞中發音會有所變化。在德語部份動詞在第二人及第三人稱時改變發音。少數動詞在德語是強變化的,在門諾低地德語是弱變化,反之德語有很多弱變化,在門諾低地德語是強變化,而英語及荷蘭語傾向強變化。

ekjduhee, see, dautwie, jie, see____ wie, jie
finjen, to find
現在式finjfinjstfinjtfinjenfinj
過去式funkfungstfunkfungenfung
Imperativefinj (du)finjt (jie)
sieekjen, to seek
現在式sieekjsieekjstsieekjtsieekjensieekj
過去式sochtsochstsochtsochtensocht
Imperativesieekj (du)sieekjt (jie)
sajen, to say
現在式sajsajchstsajchtsajensaj
過去式sädsätstsädsädensäd
Imperativesaj (du)sajcht (jie)
jäwen, to give
現在式jäwjefstjeftjäwenjäw
過去式jeefjeefstjeefjeewenjeew
Imperativejeff (du)jäft (jie)
schriewen, to write
現在式schriewschrifstschriftschriewenschriew
過去式schreefschreefstschreefschreewenschreew
Imperativeschriew (du)schrieft (jie)
moaken, to make
現在式moakmoakstmoaktmoaken
過去式müakmüakstmüakmüaken
Imperativemoak{dü}moakt{jie}

輔助和動詞

形容詞

介詞

門諾低地德語有很多介詞,以下是常見的例子

  • aun(在……中、在……上):de Klock henjt aun de Waunt (他的手錶掛在牆上)
  • äwa, over, about
  • besied, beside, next to
  • bie, by, at
  • bowa, over
  • buta, except, besides
  • derch, through
  • en, in
  • fa, for
  • hinja,
  • hinjaraun(放在句尾)
  • jäajen, against
  • mank, among
  • met, with
  • no, to, after
  • onen, without
  • opp, on
  • to, to
  • tweschen, between
  • unja, under
  • ver
  • von

數詞

0-90 null1 eent2 twee3 dree4 vea5 fiew6 sas7 säwen8 acht9 näajen
10-1910 tieen11 alf12 twalf13 drettieen14 vieetieen15 feftieen16 sastieen17 säwentieen18 achttieen19 näajentieen
20-900 null10 tieen20 twintich30 dartich40 vieetich50 feftich60 zastich70 zäwentich80 tachentich90 näajentich
0-990 null11 alw22 twee un twintich33 dree un dartich44 vea un vieetich55 fiew un feftich66 sas un zastich77 säwen un zäwentich88 acht un tachentich99 näajen un näajentich
序數1st ieeschta2d tweeda3d dredda4th vieeda5th fefta6th sasta7th säwenda8th achta9th näajenda
份數1/2 haulf, de Halft1/3 een Dreddel1/4 een Vieedel1/5 een Feftel1/6 een Sastel1/7 een Säwendel1/8 een Achtel1/9 een Näajendel

其中fiew、alw、twalw,有使用者會使用fief、alf、twalf(5, 11, 12)。

第11和第12為alfta、twalfta,13-19則在原字加上da,例:drettieenda(第十三),第20至第99,在原字加上 sta,例:fiew un twintichsta(第二十五)。數字都與形容詞相似,上列圖表都是陽性主格詞。

分數1/10、1/11、1/12是een Tieedel、een Alftel、een Twalftel。13-19則在原有數字加上-del,20-99加上-stel。

句法

文字樣本

以下是Lord's Prayer的荷蘭語以及低地德語及門諾低地德語的文章。


門諾低地德語

低地德語

荷蘭語
Ons Voda em Himmel,Uns Vader, in Himmel.Onze Vader, die in de hemel zijt,
lot dien Nome jeheilicht woare;Heiliget is dien Naam.Uw naam worde geheiligd,
lot dien Rikjdom kome;Dien Riek sall komen.Uw (konink)rijk kome.
lot dien Welle jedone woare,Dien Will doch doon,Uw wil geschiede,
uck hia oppe Ead,
soo aus em Himmel;
up Welt as dat is in Himmel.op aarde zoals in de hemel.
jeff ons Dach fe Dach
daut Broot, daut ons fehlt;
Gäv uns dis Dag, uns dagliks Brod.Geef ons heden ons dagelijks brood,
en vejeff ons onse Schult,Un vergäv uns uns Schuld,en vergeef ons onze schuld,
soo aus wie den vejewe, dee sich
jeajen ons veschuldicht ha;
as wi vergäven uns Schuldners.zoals ook wij vergeven onze schuldenaars /
zoals ook wij aan anderen hun schuld vergeven;
en brinj ons nich en Vesekjunk nenn,Un bring uns nich in Versuchung.En leid ons niet in verzoeking / in bekoring,
oba rad ons von Beeset.Aber spaar uns van de Übel.maar verlos ons van de boze / het kwade.
wiels die jehet daut Rikj,

en dee Krauft
en dee Harlichtjeit
en Eewichtjeit.Amen.

Want van U is het koninkrijk,

en de kracht
en de heerlijkheid
in eeuwigheid.Amen.

參見

  • East Low German
  • Low Prussian
  • 賓夕法尼亞德語
  • Pennsylvania German
  • Hutterite German (not closely related linguistically, but also used primarily by a religious group)
  • Alexanderwohl Mennonite Church, a Low German Mennonite Church, Kansas, USA

參考文獻

  • De Bibel, Kindred Productions, 2003. ISBN 0-921788-97-5
  • De Smet, Gilbert. "Niederländische Einflüsse im Niederdeutschen" in: Gerhard Cordes and Dieter Möhn (eds.), Handbuch zur niederdeutschen Sprach- und Literaturwissenschaft, Berlin: Erich Schmidt Verlag, 1983. ISBN 3-503-01645-7, pp. 730 - 761.
  • Epp, Reuben. The Story of Low German & Plautdietsch, Reader's Press, 1996. ISBN 0-9638494-0-9.
  • Epp, Reuben. The Spelling of Low German and Plautdietsch, Reader's Press, 1996. ISBN 978-0-9638494-1-0.
  • Rempel, Herman Kjenn Jie Noch Plautdietsch? A Mennonite Low German Dictionary, PrairieView Press, 1995. ISBN 1-896199-13-5.
  • Thiessen, Jack Mennonite Low German Dictionary / Mennonitisch-Plattdeutsches Wörterbuch, University of Wisconsin, 2003. ISBN 0-924119-09-8.
  • Welschen, Ad (2000-2005): Course Dutch Society and Culture, International School for Humanities and Social Studies ISHSS, University of Amsterdam.

外部連結