Tendabaan

Èrschti Blaanungè

Um 1851 sin drei voschiddèni Ysèbaabrojèkt entschtandè, wo dèfür denkt gsi sin, s Piemont mit dè Mittelmeerküschtè uff Höchi Sardiniè z vobindè. Uffdraggèber für sèlli Blään isch dè Staat gsi, also s Könnigrych Sardiniè. Zuè sèllèm Könnigrych hèt dörtzmòls näbbèm Piemont au dè Tendapass, s Roya-Dal bis zum Mittelmeer un vo allem Nizza ghört. Dè èrscht Vorschlag, d Strèggi Turin–Savona, isch schu 1874 in Bedryb gangè. Anno 1856 hèt dè Ingenieur Filippo Cerotti è Strèggi a dè Weschtflankè vom Könnigrych vorgschlagè, wo dè kürzescht Wäg zwǜschè Turin un Nizza bruucht hèt, abber übber dè 1871 m hoche Tendapass un s Roya-Dal a diè ligurischi Steilküschtè gfüürt hèt, wa dè datsächlich bautè Tenda-Linniè zimli nõch chò isch. Èn Unterschyd zuè dè realisyrtè Linnièfüürung isch im unterè Roya-Dal dè Fall gsi, wo dè Cerotti è Umfaarung vu Ventimiglia hèrrè a d Küschtè blaant ghaa hèt, vo dört hèt er è Küschtèbaan bis Nizza vorgsää. Diè kompletti Trassè wär zuè sèllèm Zitpungt übber piemontesisches Gebièt gloffè.

1857 hèt dè Ingenieur Petit-Nispel im Uffdrag vo dè Stadt Nizza è Alternatyvbrojèkt uusgschaffèt: È Strèggi vo Nizza hèt söllè nordwärts durch s Dal vom Paillon füürè, denn witter durch d Vesubie-Schlucht, unter m Col de Pagari durrè un uff dè Nordrampè durch s Dal vum Gesso abbè gu Cuneo. Ei Johr spôter isch sèll Brojèkt abglèènt worrè, well 33 km länger gsi wär un statt mit Kehrschlaufè mit èrè Zick-Zack-Trassè vosää gsi wär. S Sardinisch-Piemontesische Königshuus hèt 1860 Savoyè mitsamt Nizza und èm Hinterland, u. a. au s mittlere Royadal, a Frankrych abgää. Ventimiglia un s untere Royadal isch bi Sardiniè-Piemont blibbè, èbbèso dè Tendapass un s obbere Royadal mit dè beidè oberschtè Gemaindè, La Brigue un Tenda, sin sardisch blibbè. Begründet isch s letschtere mit dè Bybhaltung vo dè Jagdgründ vum Könnig Viktor Emanuel II. worrè, strategischi Gründ, z. B. bim Tenda-Pass, söllèd au è Roll gschpillt haa. Für d Tendabaan sèlber isch diè neu Situation im Royadal abber vo Aafang aa èn Klotz am Bei gsi. Im Johr 1861 isch s Könnigrych Sardiniè-Piemont im neu gründetè Könnigrych Italiè uffgangè, un s Tendabaan-Brojèkt isch zämmè mit Ventimiglia, Deile vum Royadal un èm Tendapass als Mitgift an Italiè übbergangè.

Ab 1875 hèt us strategischè Gründ z Frankrych Widerschtand gegè s Tenda-Brojèkt gää. Für d Franzosè isch d Frõg nõch dè militärischè Sicherheit i sèllèm entlegènè Gebièt wôrend dè Zit bis zum 1. Wältchrièg in Vordergrund drèttè. D Italièner reagyrèd pikyrt un schlän è Streggèfüürung übber s Nervia-Dal witter öschtlich vor, ußerdèmm flammt è Diskussion übber diè dritti aadènkti Strèggi Ceva-Oneglia uff.Anno 1879 hèt dè „Plan Freycinet“, èn französischs Brogramm zum Uusbau vo dè Ysèbaan i dè Seealpè, è Vobindung Nizza–Sospel–Breil-sur-Roya mit èrè Witterfüürung zuè dè Landesgränz obberhalb vo Fontan vorgsää. Z Italiè wörd knapp 2 Wochè spôter s Gsetz zum Bau vo dè Tenda-Linniè aagnõ, dõdemit isch s Brojèkt Ceva-Oneglia èndgültig vum Tisch.

Bau vo dè Tendabaan

Im Johr 1883 hèt mò bi Cuneo aagfangè z bauè. Diè strategischè Bedenkè uff dè französischè Sitè hèn 1887 dèzuè gfüürt, s französische Brojèktyrungsbüro zuè z machè. D Italièner hèn witter gmacht un 1889 mit èm Bau vum 8099Vorlage:NnbspMeter langè Tenda-Dunnel aagfangè, wo 1898 dè Durchschtich glungè isch. Mit sèllèm Scheiteldunnel hèt mò sich öppè 850 läschtigi Höèmeter bis zum Tendapass gschpart.

Im Johr 1900 hèn sich d Franzosè widder è bitzeli entkrampft un dè französische Chriègsminischter un dè Minischter für öffentlichi Bautè hèn sich für d Vobindung Nizza–Breil-sur-Roya un witter bis zuè dè Landesgränz entschiddè. D Italièner anderersits hèn sich lycht vokrampft un widder Vorschläg uffbrocht, d Tendabaan nu uff italiènischem Terrain witter z füürè, wa allerdings dè Bau von èm zweitè langè Scheiteldunnel notwèndig gmacht hèt. Für èn söttigè Dunnelbau hèt dè Italièner schinbar dè Chlutter gfäält. Z Nizza isch denn 1903 vorgschlagè worrè, dè blaante Dunnel zwǜschè Sospel un Breil-Sur-Roya unter m (zuè sèllèrè Zit) italiènischè Monte Graziano z bauè, dèmit er 1000 m chürzer z bauè gsi isch. Sèlli Variantè hèt èn Sondervodraag zwǜschè dè beidè Staatè bruucht un isch schlièßlich au realisyrt worrè. Bi nèrè Gsamtdunnellängi vo 3882 m sin dört 2305 m uff italiènischem Gebièt glägè, beidi Dunnelportaal abber uff französischèm Territorium gschtandè. 1904 hèt isch denn èn Vodraag zwǜschè Italiè un Frankrych gää, wo mò uff è Fèrtigschtellung bis 1914 beidsitig feschtglait hèt.

1908 hèn d Italièner dè Strèggèascht zwǜschè Ventimiglia un dè Gränz im unteren Roya-Dal Richtung Breil-Sur-Roya baut, d Franzosè hèn 1912 aagfangè, dè Dunnel am Col de Braus (Längi 5938 m) zwǜschè Breil-Sur-Roya un Nizza z bauè. Mit èm Uusbruch vum Èrschtè Wältchrièg 1914 hèn d Franzosè iri Energiè woanderscht bruucht, d Italiener hèn abber witterbaut. 1915 sin au d Italiener uff èm Chriègspfad gegè Öschterrych-Ungarn gwandlèt.

Nõch èm Chriègsènd hèt 1921 dè Bau vo dè zwei großè Bruggè, èm Viaduc de Scarassoui un èm Viaduc de Saorge, Gschtalt aagnõ un isch im Johr 1923 fèrtig gmacht worrè.

Yweyung un Bedrybsuffnaam

1928 isch èndlich diè durchgängigi Vobindung Ventimiglia–Cuneo un d Sitèlinniè Nizza–Breil-sur-Roya ygweyt worrè. Ab 1931 sin diè italiènischè Streggèabschnitt vo Ventimiglia bis Piena (hüt: Piène) sowiè vo Cuneo bis St-Dalmas de Tende mit Dreiphasèwechsèlschtròm elegtrifiziyrt worrè. È Elegtrifizyrung vum französischè Streggèabschnitt unterblybt znägscht.

S französische Milidär hèt 1934 d Elegtrifizyrung vum Streggèabschnitt vo Pièna übber Breil-Sur-Roya nõch St-Dalmas aagfangè. Dè Büèz isch 1935 abgschlossè gsi. Dõdemit isch dè zweifachè Lokwechsèl wègkait un d Faarzit hèt sich zwǜschè Ventimiglia un Cuneo um 30 Minutè vochürzt. Wǜrtschaftskrisè, Protektionismus un Voschlèchterung vum bolitischè Klima zwǜschè Italiè un Frankrych hèn ab 1937 zuè nèm ygschränktè Vokeer uff allnè Linniè zwǜschè dènnè beidè Länder gfüürt. Am Aafang vum Zweitè Wältchrièg isch dè gränzübberschrittènde Vokeer ab 1939 fascht vollschtändig ygschtellt worrè.

Zoschtörungè im Zweité Wältchrièg

Anno 1940 hèt Italiè Frankrych dè Chrièg erklärt. D Aalaagè vum Dunnel Mont Grazian, vo wittèrè französischè Ysèbaaaalaagè un èm Viaduc de Saorge sin vo dè Franzosè rasch kabutt gmacht worrè. Nõch èm Waffèschtillschtand hèt dè Widderuffbau aagfangè, wo vo dè Italièner durrègfüürt worrè isch. Dè Büèz isch noch im glychè Johr fèrtig gmacht worrè. Dè Bedryb uff dè Strèggi Ventimiglia–Cuneo isch am 17.Vorlage:NnbspNovembèr 1940 widderuffgnõ worrè, Vorèrscht isch d Strèggi abber nu vum Milidär bruucht worrè.

Dè Waffèschtillschtand zwǜschè Italiè un dè Alliyrtè isch 1943 in Chraft drèttè. Dè Viaduc de Saorge isch zum zweitè Mòl durch d Italièner kabutt gmacht worrè un aaschlièßend vo dè Dütschè behèlfsmäßig widder uffbaut worrè. Dè dütsche Rüggzug us èm Roya-Dal isch im Früèling 1945 durrègfüürt worrè. Näbbè vill andrè Bauwärch isch dè Viaduc de Saorge zum drittè Mal in füüf Johr gschlissè worrè. Im Summer 1945 isch dé Baanbedryb zwǜschè Nizza un Sospel widder uffgnõ worrè un d Telegrafèleitung uff dè Gsamtschtreggi widder hèrgschtellt worrè. Wôrènd dè letschtè Chriègsjohr isch èn Zug mit Personèwägè un Lok im Scheiteldunnel ygschpèrrt gsi, well diè Bruggè uff beidè Sitè zoschtört gsi sin.

Nõchchriègszit un Widderuffbau

D Nordrampè vo Cuneo bis Vievola hèt im 2. Wältchrièg nu wènnig glittè un isch 1946 widder in Bedryb gnõ worrè. Ei Johr spôter hèt dè Pariser Friddensvodraag im Chrièg zwǜschè Italiè un Frankrych dè Garuus gmacht. Gränzkorrekturè zum Vordeil vo Frankrych sin voybart worrè, idèm diè gmeinsami Gränz im Tenda-Dunnel statt zwǜschè Fontan un St. Dalmas volauft un idèm dè Dunnel Mont Grazian ab dört vollschtändig z Frankrych lyt. Dõdemit lyt d Strèggi vo Nizza bis zum Tenda-Dunnel hundertbrozèntig uff französischèm Gebièt. Uff italiènischem Gebièt lyt sitdèm d Nordrampè un dè Ventimiglia-Strèggèascht. Dè Streggèabschnitt Sospel–Breil-Sur-Roya isch widder in Bedryb gangè, allerdings isch dè Personèvokeer zwǜschè Limone un Viévola durch dè Tenda-Dunnel nõch dè Gränzvoschièbung ygschtellt worrè. D Strèggi durch dè Tenda-Dunnel isch abber witterhy für sporadischi Holzdranspört durch diè italiènischi Staatsbaan reservyrt. Anno 1963 hèt Frankrych èm Widderuffbau vo dè Vobindung Ventimiglia–Viévola zuègschtimmt, wo d Italièner hèn wellè haa. Au dõ hèt goltè: "Wer zaalt, beschtimmt"; well d Italièner èn Großdeil vo dè Koschtè uff èm französischè Abschnitt übbernõ hèn, hèn d Franzosè im Widderuffbau vum Alpebäänle großzüègig zuègschtimmt. Bevor d Italièner èrnscht gmacht hèn, hèn d Franzosè im mittlerè Roya-Dal d Baantrassè, wo no vor sich hy vegetyrt hèt, als Umfaarung für d Roya-Dalschtrõß umgmodlèt. Bedingt durch Uuwetter-Schäddè unterhalb vo Saorge hèt mò uff èm 2 km langè Abschnitt d Gleis usègrissè un drübber asphaltyrt. I sèllèm Abschnitt sin au drei Ysèbaadunnels zuè einschpurigè Strõßèdunnel mutyrt, nämlich dè Précipus-, dè Commun- un dè "Four à plaître"-Dunnel. Dè Strõßèvokeer isch dört mit Jeeps un Amplè greglèt worrè, dõdemit sin a dèrrè Strèggi glychzitig Ysèbaasignaal un Amplè gschtandè. S glychè Spyl isch nòmmòl 1974 vum Mai bis Septembèr gschpillt worrè, sèllmòl isch dè Abschnitt Breil-Vozwygung französischè/italiènischè Strèggèascht draa gsi, well dèvor dört èn Ärdrutsch gää hèt. Dè "Viaduc de Eboulis" un dè Sanfurian-Dunnel sin temporär ooni Gleis un asphaltyrt dèhèr chò, dè Strõßèvokeer isch einschpurig mit Ampelregèlung drübber un durrè gfüürt worrè. Im italiènischè Roya-Dal (Ventimiglia–Piène) hèt mò 1973 aagfangè, d Strèggi z sanyrè, 1976 isch dè französische Streggèdeil draa chò. Fascht alli großè Bruggè hèn neu baut wörrè müèsè. D Widdereröffnung vo dè Tendabaan isch am 6. Oktobèr 1979 übber d Bünni gangè. Dè Abschnitt vo Limone gu Südè, wo vo 1935 bis 1940 elegtrifizyrt gsi isch, hèt au ab dört kain Faardròòt mee gsää.

Am 27. Januar 2003 sin zwei Züüg im Dunnel de Biogna zämmè dätscht, woby zwei Todesopfer un vyr Schwervoletzti z beklagè gsi sin.^[2] È Gedènkdaflè am Baanhof vo St. Dalmas de Tende erinnèrèt a dèsèll Uufall. Zwǜschè m 4. September 2017 un èm 13. Juli 2018 isch d Strèggi zwǜschè Cuneo un Ventimiglia sanyrt worrè,^[3] Züüg sin i sèllèrè Phasè nu uff dè Strèggi vo Breil-sur-Roya nõch Nizza gfaarè.

Dè Strèggèblaan zeigt schu aa, dass es uff dè Tendabaan èn Huufè Dunnel un Bruggè git.

Bedütèndi Dunnel uff dè Stammschtrèggi

Uff dè Stammschtrèggi Cuneo–Ventimiglia git s 83 Dunnel, uff dè französischè Strèggèascht Breil-sur-Roya–Nizza 24 Dunnel. Uff dè Südrampè zwǜschè Breil-Sur-Roya un èm Tenda-Dunnel ligèd insgsamt sibbè Dunnelaalaagè, wo uusschlièßlich dèzuè diènèd, Höchi z gwǜnnè. Vyr vo sèllnè Dunnel sin Keerdunnel un drei witteri sogar Chraiskeerdunnel. Uff dè Nordrampè git s dōgegè nu ein Chraiskeerdunnel, well s dört au wènniger Höèmeter git. I dè folgendè Lischtè wörrèd nu Dunnel uffgfüürt, wo länger wiè 500 Meter sin:

D Stammschtrèggi volauft insgsamt 34,6 Kilometer unter dè Èrdobberflächi un isch insgsamt 62,4Vorlage:NnbspKilometer lang, also mee im Dunnel wiè obberirdisch.

Bedütèndi Dunnel vum französischè Strèggèascht

Bi dè Uusfaart us èm Baanhof vo Breil-sur-Roya in Richtung Nizza übberquert dè Dunnel de Caranca zweimòl (!) dè Dunnel de Gigne.

Bedütendi Bruggè vo dè Stammschtrèggi

Uffgrund vo dè Linnièfüürung im ängè Roya-Dal, wo steili Haaldè un èn schmalè Dalboddè hèt, muè d Strèggi s Dal hüfig uff èrè Brugg übberquerè. Mèngi Brugg isch fascht 60Vorlage:NnbspMeter hoch übber m Dalgrund. Nõch dè im Zweitè Wältchrièg fascht sämtlichi Bruggè kabutt odder unbruuchbar gmacht worrè sin, hèn sèlli neu baut wörrè müèsè. Bi dè meischtè Neubautè isch Staalbedong bruucht wörd, wa-nè völlig andri Architektur vom Bruggèdragwärch zuèglõ hèt. Dè Widderuffbau vo dè Tendabaan isch bis 1979 erfolgrych durrègfüürt worrè un d Strèggi im glychè Johr widder in Bedryb gnõ worrè.

Bedütendi Bruggè vom französischè Strèggèascht

D Bauart vom Viaduc de Bevera, wo au Viaduc du Caï benamst wörd, isch uugwöönlich im Alpèruum. Dè Bruggèdräger vum Viadukt, wo schu 1898 fèrtig gschtellt worrè isch, bschtòt uss Staal un wörd i d Mitti von èm Bogè gschtützt, wo im rächtè Winkel zuè dè eigèntlichè Brugg stòt. Sèlli eigèartigi Bauwys chunnt vo dõhèr, dass d Brugg è Schlucht in èm spitzè Winkel übberquert, èn Bogè i dè klassischè Bauart wär uuvohältnismäßig groß usè chò. Für dié uugwöönlichi Bogèschtellung wörrèd au milidärischi Aaforderungè voantwortlich gmacht. Sèlli hèn zum Inhalt ghaa, dass dè Bogè durch Bschuss mit Artillery us èm nõch glègènè französischè Fort zämmègschossè hèt wörrè söllè, wenn s ufd dè Strèggi zuè nèrè italiènischè Invasion chò sött. Au sèlli Brugg isch 1940 è Opfer vum Chrièg worrè un èrscht 1962 widder uffbaut worrè, wobei ein Bedongbogè dè Vorgänger uss Stai ersetzt hèt.

Z èrwäänè isch s Viaduc des Morts (als.: Dotèviadukt) bi Peillon-Ste-Thècle. D Brugg isch obberhalb von èrè altè Pischtè situyrt, wo vo dè Bewooner vum Dorf Borghéas (Kommunè Peillon) bruucht wörd, um iri Dotè zum Fridhof vo Drap z dransportyrè.

Barallel zuè sellèrè Brugg volauft im Abschtand vo wènnigè Meter è zweiti Brugg, wo abber niè in Bedryb gangè isch. Si isch schu wôrend èm Bau vo dè Streggi uffgrund von èm nit reparablè Tunnelyschturz bedütungslos worrè. Bi sèllèm Uufall sin drei Büèzer ums Läbbè chò.

Dè Nammè vum spôtèrè Viadukt chunnt abber nit vom èm Uuglück bim Bau vum Dunnel, sondern vom vorhèr schu erwääntè Fridhofwäg. Bi dè Konschtruktionszeichnungè vo dè èrschtè Brugg vo 1912 isch ersichtlich, dass d Brugg schu annodubaki als Dotèviadukt bezeichnèt worrè isch.

Bedingt durch diè bolitischè Spannungè zwǜschè Frankrych un Italiè im 19. Johrhundert isch d Strèggi mit Feschtungsaalaagè uusgschtattet. A dè Portale vo mèngè Dunnel sin hüt no Schièßschartè z sää. Voschiddèni Dunnel isch für èn zweischpurigè Querschnitt uusbrochè, d Strèggi nur eingleisig uusbaut. Uff èm Tenda-Pass git s immer no Ruinè vo großè Forts un Kasärnè.

I dè Umgebung vu L’Escarene git s uusgedeenti Aalaagè vo dè Maginot-Linniè, asè wörd d Yfaart i dè Tunnel Col du Braus bi Sospel von èrè gepanzertè Gschützschtellung us sèllèrè Zit gsichèrèt.

Am 27. Januar 2003 sin im Dunnel i dè Nôchi vo dè französisch-italiènischè Gränz zwei Personèzüüg frontal zämmè dätscht. Dõdeby sin zwei Menschè (Lokomotyvfüürer un Zugbegleiter vum Zug, wo vo Italiè hèr chò isch) un füüf Menschè sin schwèr voletzt worrè.^[6]

Personèvokeer

2005 hèt uff èm Streggèascht Cuneo–Breil-sur-Roya–Ventimiglia èn läbhaftè Lokalvokeer stattgfundè. D Züüg vokeerèd öppè im Zwei-Stundè-Tagt, mit zuèsätzlichè Züüg zuè beschtimmtè Dageszitè. Zwei Zugpärli vokeerèd durchgängig zwǜschè Nizza un Cuneo, eins vo dènnè Zugpärli au übber Cuneo usè bis/ab Turin. Zwǜschè Nizza un Tende vokeert im Ruum Nizza als Uusflugszug für tourischti Zwèck dè „Train des Merveilles“ (dütsch: „Wunder-Zug“). Dè Nammè bezièt sich uff s Vallée des Merveilles, wo mò am eifachschtè übber Saint Dalmas de Tende hèrrè chunnt un nit nu è belièbtes Uusflugszyl darschtèllè duèt, sondern au in archäologischer Sicht öppis bsunders isch.

Uff èm französischè Deil Nizza–Breil-sur-Roya isch s Vokeersaagebot im Voglych zuè dè Vobindung Cuneo–Ventimiglia (italiènischè Strèggèascht) mit sechs Zugpärli ehnder dünn, für französischi Näbbèschtrèggè-Vohältnis allerdings durchschnittlich uusbrägt. Zwǜschè Nizza un Drap-Cantaron sin zuèsätzlichi Züüg im Vorortvokeer aabotè worrè. D Faarzit vo Cuneo gu Nizza hèt öppè drei Stundè bedrait un vo Cuneo uff Ventimiglia öppè zwei Stundè.

D Taryf sin uffgrund vum gränzübberschrittèndè Vokeer zimli unterschydlich. Asè wörd uff Vobindungè vo Italiè nõch Italiè übber französisches Gebièt uusschlièßlich dè (günschtigère) italiènischi Taryf aagwendèt, innerhalb vo Frankrych dè (düère) französische Taryf un im gränzübberschrittende Vokeer dé internationale Taryf. Kurioserwys isch dõdurch z.Vorlage:NnbspB. è Faarchartè vo Limone gu Ventimiglia billiger als vo Tende nõch Breil-sur-Roya.^[7][8]

Güètervokeer

D Tendabaan diènt uff dè französischè Sitè zurzit uusschlièßlich èm Personèvokeer. Güètervokeer wörd derzit lediglich uff dè (italiènischè) Nordrampè bis Limone aabotè, primäres Dransportguèt isch Zemènt.

Vo dè Eröffnung vo dè Strèggi im Johr 1928 bis zuè dè Elegtrifizyrung vo dè Stammschtrèggi 1935 mit èm italiènischè Dreiphasèwechsèlschtromsischteem (3,6 kV, 16 2/3 Hertz) isch dè Bedryb mit Dampfloks abgwicklèt worrè, dènõch mit Drèèschtromlokomotyvè vo dè FS. Dè französische Strèggèascht zwǜschè Breil-sur-Roya un Nizza isch dõgegè niè elegtrifizyrt worrè un gsi.

Wôrend èm Zweitè Wältchrièg sin d Faarleitungsaalaagè vo dè Streggi abbaut un anderwittig bruucht worrè, bi dènnè minimè milidärischè Vokeersbedürfniss hèt sèll mit Dampflokomotyvè glangèt. D Übberräscht vo dè Obberleitungè sin wôrend èm Büèz zuè dè Widderinbedrybnaam abgrissè worrè, a mengè Stellè sin abber immer Räschtè dèvu erkennbar, byschpillswys am Lokomotyvschuppè im Baanhof vo Breil-sur-Roya odder a dè Bruggè unterwägs.

Ab 1979 hèrrschèd uff beidè Streggè Diseldrybwägè vor, d Französischi Staatsbaan hèt dõdeby Faarzüüg vo dè Reiè X-4500 un diè Italiènischi Staatsbaan d Reiè ALn 668 un ALn 663 ygsetzt. D Drybwägè vo dè Reiè X-4500 sin ab 1995 vo dè Reiè X-2200 ersetzt worrè, wo mit irè leischtungsfähigèrè Motorè besser für d Strèggi geignèt sin. Si sin au hüt noch als Train des Merveilles unterwägs. D Faarzüüg drägèd wèg irer Uffgaab als Uusflugszug è Sonderlackyrung. Si zeigt Motyv vo Uusflugszyl a dè Strèggi nõch.

Sit 2005 wörrèd für dè Personèvokeer uff beidè Streggèäscht sowoll vo dè italiènischè wiè au vo dè französischè Staatsbahn moderni dreideiligi Diseldrybwägè ygsetzt, wo au Blatzresèrvè für größèri Reisegruppè hèn. Diè französischè Faarzüüg mit dè Baureièbezeichnung AGC (Autorail à Grande Capacité) bezièungswys diè italiènischè mit dè Bezeichnung Minuetto hèn großi Panoramafenschter, wo mò d Landschaft en passant guèt aaluègè cha. Sèlli Drybwägè realisyrèd au diè däglichi Fèrnvobindung Turin–Imperia übber d Tendabaan.

Dè relatyv gringe Güètervokeer uff dè italiènischè Sitè vo Cuneo bis Limone wörd sit èm März 1974 durch Elegtrolokomotyvè mit èm in Italiè wit vobreitetè Glychschtromaadryb durrègfüürt. Bis 1974 sin au dört no Drèèschtromlokomotyvè gfaarè. Bi dèrrè Umschtellung hèt mò nit nu d Lokomotyvè un d Yschpeisung aabassè müèsè, sondern au d Obberleitung vo drei Drôôt uff ein Dròòt reduzyrt wörrè hèt müèsè. Sèlli Umschtellung isch uff italiènisch-pragmatischi Art gmacht worrè, idèmm mò diè beidè üßerè Drôôt zum mittlere Dròòt zämmègschobbè hèt. Dè Güètervokeer uff dè französischè Sitè isch 1988 ygschtellt worrè.

Mit dè Fèrtigschtellung vo dè Station Cuneo (Altipiano) isch dè Uusgangspungt vo dè Nordrampè vo dè Tendabaan dörthy volait worrè, dié aalt Linniè übber Boves isch no bis 1960 mit Lokalzüüg bediènt worrè. Mit èm Übbergang a Frankrych hèn d Ortschaftè Tenda, La Briga, San Dalmazzo di Tende in Tende, La Brigue un Saint Dalmas aabasst, die entschprèchèndè Stationsnammè sin bi dè Widderinbedrybnaam aabasst worrè. D Station Piena isch umbenamst, abber nǜmmi in Bedryb gnõ worrè. I sèllèm Berych isch s Royadal so äng, dass es EG vum Baanhof uff è Brugg druff baut worrè isch, wo übber d Dalschtrõß durrè gòt, well suscht kein Blatz mee für d Strõß un d Baan gsi wär. Uff èm Baanhofsareal vo Breil-sur-Roya git s è chlynes Ysèbaa- un Autobusmuseum. Witterhy isch dè Baanhof vo St. Dalmas de Tende èn monumentales Bauwärch us dè Mussolini-Ära. Dè Baanhof hèt bis 1940 als Gränzbaanhof gègè Frankrych zuè diènt un isch repräsentatyv uusgfüürt. Clara Petacci hèt am Ort gwoont un isch dört oft vom Mussolini bsuècht worrè.^[9]

Uff ém französischè Strèggèascht Nizza–Breil-Sur-Roya fangt d Kilometryrung bi Nizza aa. D Strèggi vum Train des Merveilles lyt komplètt z Frankrych, also uff dè Relation Nizza-Tendadunnel.

• 
  Bruggè-Dunnel-Bruggè Kombination zmitts im Roya-Dal
• 
  Baanhof Vie­vo­la mit Di­sel­dryb­wa­gè vo dè Bau­rei­è ALn 663 vo dè FS, 2009
• 
  Uffglò­è­nè Baan­hof Ai­ro­le mit Dryb­wa­gè vum Tǜp ALn 501/502 vo dè FS
• 
  Italièni­schè Dryb­wa­gè bim Vo­lõ vo dè ak­tuèl­lè Sta­tion Ai­ro­le
• 
  Viadukt im obbe­rè Roya­dal mit Übber­räsch­tè vo dè Obber­lei­tungs­masch­tè
• 
  Doppelschtock­brugg für Strõ­ß un Y­sè­baan am Fuèß Nordrampè bi Cu­neo

• Alexander Schweitzer: Mit dem Zug durch ... die Provence.^[10] ARTE G.E.I.E./SWR, Dütschland, 2008, 43 Min.
• Mathias Werth: Tal des Zorns – Widerstand in Frankreichs Alpenwelt, Dokumentarfilm-Reportagè übber dè Bürgerwiderschtand gegè d Vonõchlässigung vo dè sanyrungsbedürftigè Tendebaanschtrèggi. 29:06 Min.^[11]

• Rudolf W. Butz: Die Tenda-Linie, Wiederaufbau einer Alpenbahn. Orell Füssli, Züri 1984, ISBN 3-280-01553-7.

 Commons: Tendabahn – Album mit Multimediadateie

• È dütschsprõchigi Sitè übber d Tendabaan mit Reisetipps
• Tendabahn. In: Structurae.
• Umfassendi Sitè mit Chartèmatriaal un vill historischè Bilder (französisch)
• Chartèuusschnitt mit èm französischè un èm Deil vo dè italiènischè Streggè

43.9438888888897.515277777777843° 56′ 38″ N, 7° 30′ 55″ O

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vu dere Version vum Artikel „Tendabahn“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.