Electricidat

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

A electricidat^[1] (d'o griego elektron, que significa ambre) ye un fenomeno fisico que tien o suyo orichen en as cargas electricas, manifestando-se a suya enerchía en fenomenos mecanicos, termicos, luminosos y quimicos, entre atros.^[2][3][4][5] Se puet veyer de forma natural en os rayos, que son descargas electricas producitas por o rozamiento d'as particlas d'augua en l'atmosfera (electricidat estatica) y ye parti esencial d'o funcionamiento d'o sistema niervoso. Ye a base d'o funcionamiento de muitas maquinas, dende chicoz electrodomesticos dica sistemas de gran potencia como os trens d'alta velocidat, y tamién de toz os dispositivos electronicos.^[6] Tamién s'emplega ta la producción de sustancias quimicas como l'aluminio y o cloro.

Ye un fenomeno conoixito dende l'Antigüedat pero no fue dica os sieglos XVII y XVIII que prencipioron a conoixer o suyos fundamentos. Gracias a os estudios y descubrimientos de cientificos como Luigi Galvani, Alessandro Volta, Charles-Augustin de Coulomb y Benjamin Franklin y en a primera mitad d'o sieglo XIX André-Marie Ampère, Michael Faraday y Georg Ohm permitioron que en o zaguer cuarto d'o sieglo XIX prencipalment Nikola Tesla y Thomas Alva Edison encomenzaran a fer aplicacions electricas ta la industria, telecomunicacions y l'ambito domestico estando uns d'os prencipals motivos ta la segunda revolución industrial.

Cualques animals tamién pueden chenerar voltaches que utilizan como arma esfensiva u de caza. L'orden d'os Gymnotidae, entre los cuals tenemos lo conoixiu eixemplo d'a enguila electrica, detectan a suya presa y la estaborneixen con altos voltaches que cheneran con unas celulas musculars modificadas ditas electrocitos.