Alfabetu rusu

L'alfabetu rusu ye'l siguiente:

Los nomes de les lletres

Dende 1900, los nomes mnemónicos heredaos de la ilesia eslava usar pa les lletres. Pueden trate equí na ortografía pre-1918 del alfabetu civil post-1708.

Puesto que la mayoría de los nomes antiguos son obviamente nativos, tiense argumentáu que la llectura de la llista na orde tradicional, produz un estilu d'himnu pal arte del llinguaxe, una orde moral:

Les lletres non vocalizadas

• El signu duru ъ indica que la consonante precedente nun ta palatalizada. La so pronunciación orixinal, perdida sobre l'añu 1400 o inclusive antes, yera d'un bien curtiu soníu del estilu d'un schwa (ə), usualmente treslliteráu al alfabetu llatín por aciu la lletra ŭ.

• El signu débil ь indica que la consonante precedente ta palatalizada. La so pronunciación orixinal, perdida nel mesmu periodu (alredor del 1400), tamién yera de similar al d'un schwa curtiu, pero palatalizado, usualmente llatinizáu como ĭ.

• Les vocales е, ё, и, ю, я palatalizan la consonante precedente, y toes elles sacante la и queda iotadas (col soníu/j/ precediéndoles como nel casu de la pallabra castellana “siempres” /sjempre/). Pela so parte, la и inicial foi iotado hasta'l sieglu XIX.

• La lletra ы ye una antigua vocal entemedia que suena ente la “i” y la “o”, proveniente del eslavónico común, que caltuvo meyor la so pronunciación orixinal nel rusu modernu que n'otres llingües eslaves. Orixinalmente se nasalizaba en ciertes posiciones: камы (kamy). La so forma escrita evolucionó de la siguiente manera: ъ, і, ъı y ы.

• El calter э foi introducíu nel añu 1708 pa estremar el soníu non iotado nin palatalizado /y/ de la y iotada y palatalizada (pronunciada /je/ o /ié/).

• La y correspondía orixinalmente al soníu non iotado /y/, dexando ıє pal iotado /je/ (o /ié/). Sicasí, ıє quedó en desusu nel sieglu XVI. El calter ё, introducíu por Lomonosov nel sieglu XVIII, marca'l soníu /jo/ o /ió/ qu'históricamente evolucionara dende'l /je/ o /ié/ acentuáu, un procesu qu'entá sigue anguaño.

• La lletra ё ye opcional: ye deseable y formalmente correutu escribir y pa representar el soníu /je/ (esto ye, “ë” pa faelo respectu del /jo/ o /ió/). Sicasí, nengunu de los varios intentos oficiales soviéticos mientres el sieglu XX d'obligar l'usu del calter “ë” llograron imponese, y anguaño almítese qu'hasta'l so usu nos ordenadores debilitóse (solamente basta ver el so “escéntrica” posición nos teclaos rusos actuales, cerca de la posición de la tecla Esc).

• En rusu les vocales е, я y о en posición átona sufren un amenorgamientu vocálicu; esto produz que la vocal о, pronúnciese, según l'allugamientu qu'ocupa al respective de la tónica, como una a.

• El і, idénticu na so pronunciación al и, namái s'usaba delantre de vocales (por casu na grafía histórica de Нью-Іоркъ /n'ju jork/ "New York" y na pallabra міръ (/mir/ "mundu") y los sos derivaos, pa estremalo del etimológicamente equivalente миръ (tamién /mir/, "paz").

• El yat (Ѣ) tenía orixinariamente un soníu distintu, pero a mediaos del sieglu XVIII algamó la mesma pronunciación que la е del idioma rusu estándar. Dende la reforma ortográfica rusa de 1918, que determinó la so eliminación, quedó como un símbolu residual de la ortografía antigua.

• La Ѵ (correspondiente al calter griegu ípsilon) yera idéntica na so pronunciación a la и /i/, como nel griegu bizantín, pero yera usáu etimológicamente, hasta que se volvió cada vez más esporádicu y virtualmente sumió a partir de la reforma de 1918.

• La s correspondía a la primitiva pronunciación sonora /dz/, yá ausente na caña llingüística de los idiomes eslavos orientales, pero foi caltenida por tradición en ciertes pallabres hasta'l sieglu XVIII, y pola Ilesia ortodoxa rusa hasta l'actualidá.

• El yus volvióse, acordies cola reconstrucción llingüística, irrelevante pa la fonoloxía eslava oriental a empiezos del periodu históricu, pero foi sicasí introducida al alfabetu cirílicu. Los dos variantes iotadas del mesmu decayeron principalmente dende'l sieglu XII. Les iotadas siguieron usándose, etimológicamente, hasta'l sieglu XVI. Dambes grafíes entá sobreviven na Ilesia eslava, especialmente pa la redaición de les tables pascuales.

• El yus "pequeñu" foi adoptáu pa representar el soníu iotado /ja/ я nel mediu o a la fin d'una pallabra; correspuende a la lletra moderna я, siendo una adautación de la so forma cursiva del sieglu XVII, aprobada pola reforma ortográfica rusa de 1708. Hasta esi añu, el soníu /ja/ o /iá/ iotado escribíase ıa al empiezu d'una pallabra. Esta diferenciación entá subsiste nel usu eclesiásticu.

• Anque de normal afírmase que se trata de lletres que “quedaron en desusu dende'l sieglu XVIII”, realmente tratóse d'un procesu más complexu, a partir d'un edictu de Pedro'l Grande, juntamente cola moderna lletra и, pero foi restaurada por cuenta de la presión exercida pola Ilesia Ortodoxa. Sicasí, cayó dafechu en desusu na escritura secular escontra'l 1750.

• Los valores numbéricos correspuenden a dellos númberos griegos: la S que s'usa pa la digamma, Ч pa koppa, y Ц pa sampi. El sistema abandonar pa propósitos seculares en 1708, dempués d'un llargu periodu de transición que duró un sieglu aproximao; sicasí, sigue siendo usáu pola Ilesia ortodoxa rusa.

Nun tecláu d'ordenador pal idioma rusu, usando'l sistema operativu MS Windows los calteres tán dispuestos según indícase:

• Alfabetu cirílicu
• Alfabetu cursivo rusu
• Romanización del rusu
• Treslliteración

• Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a Alfabetu rusu.
• Lletres del alfabetu rusu, exerciciu tipu test pa revisar les conocencies sobre les lletres del alfabetu rusu.
• Rusia Güei: El cirílicu y el llatín son alfabetos hermanos
• Rusia Güei: Cómo salvó Stalin l'alfabetu cirílicu